Katalog

Yüznlm eıı ÇUMHURİYET/8 BAYAR VE SÎYASET ^ X M>V MMursa'da tttihatçıların gizli örgütu "Küme"ye girerek politikaya başladı. ttlihat ve Terakki Cemiyeti'nde Bursa ve îzmir Şube Sekreterliği yaptı. ttühatçılar tasfiye edilince yine onların partisi Teceddüt Fırkası 'na girdi. Müdafaai Hukuku Osmaniye Cemiyeti'ne katıldı. Son Osmanlı meclisinde Saruhan Mebusluğu yaptı, İstanbul ışgal edilince Ankara'ya gitti. Büyük Millet Meclisi'ne gırdi. Gizli komünist örgiıt Yeşil Ordu'nun merkez yoneticisi oldu. Anadolu ve Rumeli Mudafaai Hukuk Cemiyeti'nden milletvekili seçildi. Halk Fırkası'mn kurucuları arasında bulundu. Cumhuriyet Halk Partisi 'nden istifa edip Demokrat Parti'yi kurdu. Hapishaneden çıktıktan sonra Bizim Ev'i kurup yeniden politikaya başladı. Önce Demokratik Parti'yi, sonra Adalet Partisi'ni destekledi. Mılıyetçi Demokrası Partisi, Büyük Türkiye Partisi, Anavatan Partisi ve Doğru Yol Partisi kurucularını kabul ettı. Yaşamı boyunca uç padişah, bir halife gördü. Kendinden önce iki, sonra dört cumhurbaşkanı, iki devlet başkanı gorev yaptı. ginden ve CHP üyeliğinden istifa etti, üç arkadaşıyla Demokrat y Parti yi kurdu. DP Genel Başkanı oldu. Demokrasiye geçen Türkiye'de dört yıl muhalefet liderliği yaptı. 19451950 1 F l illetvekilli '/A 11] Lozan'da bir madam Ankara'da akan bir dam... MEHMED KEMAL Pazı biyografi yazarlarımıza göre Atatürk birinci, lsmet inönü ikinci adamdır. Peki, üçüncü adam kimdir? Devrim tarihine girmiş insanlarımızı birinci, ikinci diye bir değerlendirmeye sokarken Celal Bayar'a da üçüncü adam demek gerekir Fakat ne yazariar Celal Bayar'a üçüncü adam diyorlar, ne Celal Bayar üçüncü adam olmayı kabul ediyor. Üçüncü adamlık tartışmalıdır ve ortadadır. Bir zamanlar Boğaz'da sanatçı ve yazarların uğrağı bir lokanta vardı. Duvarında bir resım görmüştüm. Ortada Atatürk. sağında Kâzım Karabekır, solunda Plevne Kahramanı Gazi Osman Paşa. . Bu resme göre ikinci adam Karabekır, üçüncü adam da Osman Paşa ıdi. Celal Bayar, Osmanlı'da kendineözgü bir devrim yapan İttihatçılar kuşağındandır İkinci Meşrutıyet bir gizli örgüt tarafından kotarılan, kendıne özgü bir devrimdir Bu devrimin içinde Celal Bayar da vardır Itlıhatçılıktan başlayarak ta Yassıada duruşmalanna değın koca bir yaşamın içine cok şeylerı sığdırmıştır Mesleğimiz bakımından bir çok politikacıyla tanışmak, konuşmak olanağı bulmuşuzdur. Celal Bayar'la da vardır. Bundan yıllarca önce çalıştığım gazete için anılannı almak ve yaytmlamak istedik. Bırkaç ay Çittehavuzlar'daki evine gittim geldim. Anıları sapiarken birlikte çalışmamız oldu. iki katlı evin üstü haremdı. Att kat da selamlık. Bayar'la bu alt katta çalışmalarımız oldu. Bırkaç kez da alıkoyduğu için yemek yedik. Bunlardan birini anlatmak ıstiyorum. Bayar, o gece hiç uyumamış. Sinırleri bozukmuş. Vakıl öğleye erişmışti, yukarda uyuyordu. Saat 15'te Korartan'ın evine gidecek, cenazenin Ankara'ya yolcu edilışınde bulunacaktı. Hizmetçı kadın damadı Ahmet İhsan'a: "Yemeği ne zaman hazır edeylm?" diye sordu. •Vallahl bir, bir buçukta yertz." "Beyefendl, tam saatinl söyteyin. INarrtı açtım, haşlayacağım." "öyle ise bir buçuk olsun." Gerçekten de saat tam bir buçukta Bayar merdivenlerden irtdi. Ahmet İhsan, Bayar'a yemeğe beni de alıkoyduklarmı soyledi. Bayar, hepsine baktı, benı seçerek elini uzattı. "Hoçgeldinlz, buyurun." Büyücek salonda Bayar, ben, damadı, sekreteri dördumüz sofraya oturduk. Kadın kayık bir tabak içinde mantıyı getirdi. Ahmet İhsan: "Kayserj mantısıdır" dedi. "Ankaralılar da yapar" dedim Bayar söze karıştı. "Ya, Ankaralılar da yaparlar, iyl yaparlar" \bgurdu az gelmışti. Yoğurt istedi, getırdıler Damadına döndü: "Ahmet Bey mtarNrimiz var. Mantıdan başka bir •ey yok mu?" "Mantı olunca başka bir şey olmazmış." "Ya?" "öyle diyorlar." Gözlerini kırpıştırdı. Sade bir biçimde: "Ne yapalım öyle olsun" dedi. Sofradan pek memnun kalmadığı belliydi. Bir şey soylemedi. Uzun süre sustu. Biz de susuyor, mantıyı kaşıklıyorduk. Sofra, hiç de vaktiyle Cumhurbaşkanlığı etmiş birinin sofrasına benzemiyordu. Soyulmuş salatahk getirdiler. Bayar'ın salatahk sevdiğıni bilıyordum. Yıllar önce bir Adana gezisine çıkrmştık. Seyhan barajının temel atma töreniydı sanıyorum. Adana Şehir Kulübü'nde Bayar'ın onuruna bir yemek vermışlerdi. O zamanlar turfandacılık böylesi 'gelişmemişti. Bayar'ın önüne taze salatalıklar koydular. Abartmadan söyleyeyim, beş on tanesini bir çırpıda yemışti O günü anımsadım. Fakat Bayar, gelen salatalıklara pek ıltıfat etmedi. Meyve de vardı, kiraz, erik, kayısı. Bayar, daldığı düşünceden kurtuhju, sordu: "Ankaralısınız öyle mi?" "Evet" dedim, "doğma büyüme" Anılannı yoklayarak yavaş yavaş anlatmaya başladı. Konuşması ile sofrayı zenginleştirmek istedığı belliydi Benim için önemli olan da anılanydı, yemekler değıl. Kulak kesildim "Ankara'ya geldiğimizde eski Meclis'e yakın bir yerde bir ev tuttuk. Şimdi, neresi olabilir bilmiyonım" "Hacıdoğan olur." "Belkl." "Ermeniler var mrydr?" "Hatıriamıyorum" dedi, "eski püskü bir Ankara evl. Az sonra Lozan Konferansı başladı. Gidecek olan heyete Atatürk beni de kattı. Ben iktisat danışmanı olacaktım. Daha önce Ankara'ya bir Amerikalı gelmiş, iktisadi durumu inceleyeceğini söylemis. Atatürk de bana göndermişti. Adam bizim iktisadi durumumuz üstüne bir rapor yazmış, o zamanın parasıyla kendi hükümetinden 300 bin dolar almıştı. Neyse efendlm Lozan'a vardık. Baktım bu Amerikalı da orada. Benim yüzümden para kazandığı İçin beni ağıriamak istlyor. Bir yemek vereceğinl soyledi. Ben de kabul ettim. Lozan Palas'ta oturuyoruz. Yemek saatini beklerken bir madam geldi. Bu madam, yani dam benim için gelmiş. Amerikalı mityoner bir hanımmış. Bütün merakı, para bol ya, devrim yapmış insanlatia Hgilenmekmiş. Bizim Anadolu harekatını, Kuvayi Mllllye'yl bir devrim olarak kabul edryoriardı. Amerikalı madam, Amerikalı dostumuz, ben otururken otel müstahdemlerinden biri gümüş bir tepsi içinde bir mektup getirdi. Baktım mektup Ankara'dan, esimden gellyor. Mektubu okumadan cebime koyacağtm. Fakat olmazmış, Avrupa'da âdetmiş, gelen mektup orada okunurmuş. Ben de açtım, okumaya başladım. Bizim hanım, Oturduğumuz evin damı akıyor Bu eski evde perışan haldeyiz. Bır usta bulup damı aktaramadık. Sen oradan, arkadaşlarının birine bır mektup yaz da, bizim ışle ılgilensın! Odunumuz, kömürümüz de yok' diyordu. Hiç renk vermeden mektubu sağ cebime koydum. Biraz sonra Lozan Palas'ın muhtesem salonunda yemeğe oturacağız. Ayağa kalktık. Aerikalının damı kolunda... Beni görmeye gelmiş olan dam da benim kotumda... Madamın yumuşacık kolunun bulunduğu cebimde de bizim hanımın mektubu... Madamın tombul kolu cebimde ki damın aktanlmasını isteyen mektuba dokunuyordu her adım attıkça... Ya, bu koşullar altında savaşıyorduk." Bayar'ın keyfı yerındeydi, tuttu bir de smokin hikâyesı anlattı. Konferans dolayısıyla heyet üyelerine birer smokin diktırmişler Resmi yemeklerde giyiyorlarmış. O zaman heyet içinde çoğu smokıni bılmiyor. Bılenler arasında bir eski Maliye Bakanı Cavıt Bey. varmış Bır aksam resmi bır yemeğe gıdecekler Üyelerden bazıları daha hava kararmadan smokinlerini giymiş, salona inmiş. Cavıt Bey durumu görünce çok ktzrrtış. Gıyenlere biraz sertçe: "Gün kararmadan smokin giyilmez.." demiş. "Niye giyllmesin?" "Âdet öyledir de ondan." Smokıni gıyenlerden bıri Cavit Beye dıkelmiş, ortada smokınle dolaşanları göstermış. "Peki, hava kararmadan giyilmez de bunlar neden giyiyorlar?" diye sormuş. Cavıt Bey gülmuş, "Vtahu," demış, Onlar garson." BAYAR'IN ARDINDAIN B fffl HALEF SELEF 1948'de Tarih Kongresi'nde lnönü Cumhurbaşkanı, Bayar Muhalefet üderi (solda). 3 yü sonra Cumhuriyet Bayramı'nda Bayar Cumhurbaşkanı, lnönü muhalefet lideri (sağda) 1960'da... I969'da, birbiriile banşan ikieski Cumhurbaşkanı (ustte). İ3eçim sonuçlan CHP Genel Başkanı tsmet tnönu için de, OP Genel Başkanı Celal Bayar için de surpriz oldu: DP: 408, CHP: 69 Böylece CHP'nin 27 yıllık iktidan sona erdi. Mecüs, 22 Mayıs 195O"de Celal Bayar'ı Türkiye'nin üçüncü Cumhurbaşkanı seçti. 27 mayısta Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk sivil kökenli Cumhurbaşkanı olarak Çankaya Köşku'ne yeriesen Bayar, tam 10 yıl sonra yine bir 27 Mayıs gunü Çankaya Köşkü'nde tutuklanan ilk Cumhurbaşkaru olacaktı. REŞÎDE HANIM niyordu. tki oğlan Inönü'nün görüşü olitikaya gizli örgüt üyesi olarak başladı. Ittihatçıydı, sonra komitacı oldu. BMM'ye katıhnca Mustafa Kemal'in yanında yer aldı. Gizli komünist örgüt Yeşil Ordu'ya bile girdi. 1884 1923 rulgaristan'dan Gemlik'e göç eden Abdullab Fehmi Efendi'nin üçüncü oğiu Mahmut Celalettin. 16 Mayıs 1884'te Umurbey Köyu'nde doğdu. Abdullah Fehmi Efendi ve Emine Hanım'ın daha sonra genç yaşlannda veremden ölen iki oğullarırun ardından bu en kuçük çocukları uzun yıllar yaşamakla kalmayıp padişaha başkaldıracak, yıkılan bir imparatorluğun yerine kurulacak yeni bır devletin başına geçecek ve hatta idama mahkum olacak, ama bir asrı geçen yaşamını hep politikanın içinde tamamlayacaktı. Umurbey'de ilkokul öğretmenliği ve bir ara Gemlik'te müftüluk yapan babasmdan özel ögrenirn gören Mahmut Ccial, bır başka öğretmenden de Fransızca dersleri aldı. O yıllarda II. Abdülbamid'in baskısı giderek artmış, buna karşılık "Jön Türkler" hareketi de başlamıştı. Jön Türkler'e sempati duyan dayısı, Mahmut Celal'e küçuk yaşta hurrıyet fikirlerini aşıladı. Daha 12 yaşındayken "ttlihat ve Terakld Cemiyeti" henuz gizli faalıyet gösterirken, dayısına gelen yayınlan Gemlik'teki bır bakkaldan gizlice alarak Uraurbey'e getiriyordu. tlk kez 9 yaşında gezmek ıçin gittiği Bursa'ya, daha sonra eğiüm için gönderüen Mahmut Celal bir sure "College de I'Assoınption"a devam etti. Fransızcasını ilerletirken Arapça dersleri de aldı, ancak okulunu bitirmedi. Girdiği sınavı kazanıp "Ziraat BankasT'nda memurluga başladı ve 19 yaşında Reside Hamm'la evlendı. Bursa'da kendısinı sürgündeki Hürriyetçilerin arasında buldu ve bir arkadaşının sözunü ettiği giz B li teşkilat "Küme"ye girerek, 1907'de tttihatçılann arasına karıştı. 23 Temmuz 1908'de II. Meşrutiyet ilan edilince, tttihat ve Terakki Cemiyeti'nin Bursa merkez yönetiminde görevlendirildi, tttihatçılann "gonullu tabur"una girerek silahlandı. Bu arada II. Abdulhamid tahttan indirildi, yerine Sultan Reşad geçti. 1914'te Bursa Şube Sekreterligi'nden tzmir Şube Sekreterliği'ne atandı. Artık etkin bir Ittihatçıydı. I. Dünya Savaşı'nın sonuna kadar lzmir'de kaldı, banka memurluğuna devam etti. 1918'de imparatorluğun savaştan yenik çıkması ve tttıhatçılann tasfiye edilmesi üzerine yine Ittıhatçılann kurduğu, bugünku adıyla "Yenilenme Partisi" olan "Teceddat Fırkası"na gırdi. dı ve Ankara'ya geçti. Büyük Millet Meclisi'ne katıldı. Buyük Millet Meclisi'nde "Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti" üyelerinin ağırlıkta olması karşısında htihatçı gruptan uzaklaştı ve Mustafa Kemal'in yanında yeraldı. Mustafa Kemal'in bilgisi ile gizli konünist hareketi "Yeşil Ordu" grubuna girdi, merkez yönetim kurulu uyesi oldu ve grubun dağılmasından sonra Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti'ne katıldı. Cumhurbaşkanı Bayar, DP Genel BaşkanlığYnı Adnan Menderes'e bıraktı ve hukumeti Menderes kurdu. Başlangıçta Bayar, günlük çekışmelerden uzak bir poütika izledi. Muhalefet lideri lnönü'ye göre, "Menderes kendini partiye ve memlekete hâkim fara ediyordu. Bayar ise Menderes üzerindeki hakimiyetinin açık olarak gonınmemesine buyuk ehemmiyeti okJuguna inanır hal almışb. Ama Menderes neıeden tutulur, bunu i)i biliyordu." llerleyen yülarda yine lnönüye göre, "Bayar, Menderes'in siyasi zaaflannı kendi taaline bırakü." Mustafa Kemarin uyarısı Kurtuluş Savaşı yülarında bir ara lktisat Komisyonu uyeliği ve Bakan Vekilliği yaptı. Çerkez Ethem'in isyanır.dan önce "Nasihat Heyeti" Başkanı olarak Kütahya'ya gidip, Çerkez Ethem'le görüştü. Celal Bey, Kütahya'ya gitmek uzere Ankara'dan ayrıkrken, Mustafa Kemal, Eskişehir'de bulunan Batı Cephesi Kumandanı tsaıet Paşa'ya gizli bir telgraf çekti: "Celal Bey, ontara taraftardır. Seni de Kütahya'ya götürmek isteyecekler. Hatınnda bulunsun." lsmet Paşa, Eskişehir'e uğrayan heyetin Kütahya'ya gitme önerisini kabul etmedi ve karargâhından ayrılmadı, daha sonra da Çerkez Ethem Yunan kuvvetlerıne katıldı. 1921'de lktisat Bakanı oldu, bu görevı 1922'ye kadar surdü. Lozan Kenferansı'na giden ilk heyette musavir olarak bulundu. 1923'te Büyük Millet Meclisi'ne Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti adayı olarak Îzmir mebusu seçildi. Amerika ile ilişkiler DP'nin ezia çoğunluğundaki Mecüs, özelliicle dış politika k o nulannda devre dışı kaldı. Meclis'e danışılmadan Kore savaşına asker gönderildi, CENTO'ya gjrildi. ABD Turkiye"yi NATO'ya aldı. Marshall yardımı daha da arttı, ardından Amerikan yardımı başladı. Türkçe ezan Arapçaya çevrildi, Kuran kurslan açıldı. Bayar da en önemli dıs gezisini 1954 başında ABD'ye yaptı. Amaç 350 milyon dolar kredi sağlamaktı ama eti boş döndu, buna rağmen dönüşünde Istanbul'da buyük bir törenle karşılandı, okullar ve resmi daireler tatil edildi. YASSIADA DA istifa etmeyince Ç, bu ilk askeri müdı "Dere geçerken a\ Ege'de Galip Hoca Izmir'ın işgalı gundeme gelince "Müdafaai Hukuku Osmaniye Cemiyeti"ne katılıp, zeybek ve imam kıyafetleri ve "Galip Hoca" takma adıyla halkı uyarmaya, teşkilatlandırmaya çalıştı. tzmir'in işgalınden sonra milis kuvvetlerinde çete savaşlanna girdi. Nazilü ve Bahkesir'de komitacılık yaptı, Akhisar Milli Cephesi Alay Kumandanı oldu. Sultan Reşad'ın ölumu üzerine Vahideddin'ın tahta çıkışından sonra Ocak 1920'de Saruhan Mebusu olarak İstanbul Meclisi'ne seçildi. tstanbul'un ışgalinden üç gün önce Meclisi Mebusan'da Kuvayi Millıye'yi öven, Damat Ferid hükümetini eleştiren sert bir konuşma yaptı. 16 Mart 1920'de tstanbut ışgal edilince tutuklanmamak için saklan Yeni bir zafer daha »954 seçimlerinde CHP, DP'den 600 bin daha az oy almasına rağmen, o dönemdeki secim sistemı nedeniyle ancak 31 milletvekili çıkardı. DP ise 488 milletvekili ile yeni bir zafer kazandı. Ama bir yıl sonra bir gnıp DP'u partisinden istifa edip Hürriyet Partisi'ni kurdu. DP içinde, demokrasinin geleceğinden kuşku duyanlar vardı. Çünku 1952'den sonra antidemokratik yasalar çıkanlmaya başlanmıştı. Küçük Amerika olma hayaü, her mahallede bir milyoner yaratma vaadi ile kabaran dış borçlar sonucu ekonomik bağımsızlık yitirildi. Yine Meclis'in bilgisi otaiadan ABD ile ikili anlaşmalar imzalandı, Türkiye'de üs kurmasma izin verildi. ABD gudümündeki dış politika ile Bandung Konferansı'nda Üçüncü Dünya hareketi ne karşı tavır alındı. CHP, Meclis'te küçük bir azınlık gibiydı ama yurt düzeyinde etkin bir muhalefet yapıyordu. Seçimler bir yıl öne abndı ve 1957'de CHP bu kez 178 milletvekili çıkardı. Bayar'ın bastonu ASKERLERLE Cumhurbaşkanı Bayar, ABD'ye yaptığı geziden dönüşünde, 1954'te Yeşüköy'de askeri törenle karşılandı. Bayar'ın yurda dönüşü nedeniyle istanbul'da okullar ve resmi daireler tatil edildi, otomobiüne çiçekler atıldı. 6 yıl sonra Bayar, yine askerlerin arasındaydı, ancak bu kez Yassıada'da, vatana ihanetle suçlanan bir sanıktı. Aynı suçtan idama mahkum oldu, ama tmralı'dan döndü. TESADÜFLER ma projesine iliskı katılıyor (altta) ve •umhuriyet'in ilk yülarında Atatürk tş Bankası'nı kurmasını istedi. 1932'de Meclise lktisat Bakanı olarak döndü. Atatürk'ün Başbakanlığını yaptı. Atatürk'ün ölümünden sonra sadece Îzmir milletvekiliydi. 19231945 •umhuriyet ilan edildikten sonra Mübadele, İskan ve lmar BakanlığYna getirilen Celal Bey, 7 Temmuz 1924'te Mustafa Kemal'in direktıfi ile görevinden istifa etti ve milletvekilUğinden de aynlarak Ankara'da boş bir dükkânda Türkiye Iş Bankası'nı kurdu. Lord Kinross "Atatürk" kıtabında, "Mustafa Kemal. Hint MiisKimanlanıun bagışladığı parayı bu işlerden biraz anlayan Bayar'a veridi ve bununla ilk Turk bankasınm kunılmasım soyledi" diye yazıyor ve daha sonra Atatürk'ün şu sözunü aktarıyor: "Ona bir cuval altın verdim, bana bir banka verdi." Cumhuriyet'in ilk yıllarında aktif politikanın dışında kalan Celal Bey, 1932 yılına kadar Türkiye lş Bankası Genel Mudürluğü yaptı. Cumhuriyet öncesi hareketli siyası yasamına karşılık, Ankara'va geldikten sonra Mustafa Kemal'in yanında yalruzca ekonomik konularla ilgilendi. 1924'de Terakkiperver Fırka, 1930'da da Serbest Fırka hareketi içinde görülmedi. Yine Mustafa Kemal'in direktıfi ile bankacılıktan ayrıldı ve 1932'de Şerif Be>'in yerine lktisat Bakanı oldu. Yeni bir ekonomik modelın uygulanmak istendiği, devletçiliğin yanı sıra serbest girişimlerin de ozendirildiği bu dönemde, lsmet Paşa hükümetinde Celal Bey'in yıldızı giderek parladı. lsmet tnonü'nun Başbakanlıktan alınması uzerıne Ataturk yeni hukumeti kurma görevini Celal Bayar'a verdi ve 25 Ekim 1937'de Başbakan oldu. Ekonomıde daha yumuşak bir devletçilikten yana olan Bayar, II. Dünya Savaşı'nın yaklaştığı yıllarda Atatürk'ün direktiflerini herhangi bır itiraz konusu yapmadan aynen yerine getirdi. Şevket Siırtyya Aydemir, "tkinci Adam" kitabında o dönemı şöyle anlatıyor: "lsmet Paşa'nın yerine yetkucrinde, gorev anlayışında sert, hatta kıskanç bir Başvekil degil de. kendi vazifeleri yanında Atatürk'ün sukun ve istirahatini bozmamayı vazifc bilen, daha başka mizacta, uysal ve itaatli bir Başvekil geldi." Bu arada, Atatürk kısa süre sonra Inönu'yu aradı, yorgunluğunu soran yakın bir dostuna, "Bizim yeni Başvekil vüziinden geceleri rahat uyuyamıyorum ki," demek zorunda kaldı. Atatürk'ün ölumunden sonra Cumhurbaşkanlığı seçiminde Başbakan Bayar'ın adı geçmeden Inönu Cumhurbaşkanı oldu. Yeni Cumhurbaşkanına usul gereği istifasını verdi, fakat tnönu, hükümeti yeniden Bayar'ın kurmasını istedi. Arıcak Bayar bu öneriyi kabul etmedi ve lnönu 25 Ocak 1939'da istifasını kabul etti. Böylece Bayar, 1 yıl 3 ay görev yaptığı Başbakanlıktan ayrıldı. Sıkıntüı günlerle geride bırakılan II. Dünya Savaşı döneminde Bayar, Cumhuriyet Halk Partisi'nin tzmir mebusu olarak, Mechs'te ön plana çıkmayan sade bir üye olarak kaldı. Bu dönem, Bayar için 6 yıl sürdü. a Anayasa gereği tarafsız olması gereken Cumhurbaşkanı Bayar da 1957'de DP amblemu bastonu ile gezilere çıkarak, bir partili gibi davranmaya başladı, sağduyulu politikayı bir kenara bıraktı. "\^ıtan Cephesi" kuruldu, yurttaşlar ıkiye bölündü. Partiler ve liderler arasında diyalog koptu. lnönü saldınya uğradı. Anayasa ve yargı teminatı, basın hürriyeti kalmadı. Gazeteciler tutuklandı, sıkıyönetim ilan edildi. Ankara ve Istanbul'da universite ve Harp Okulu öğrencileri yürüyuse geçti. Kardeş kanı döküldü. Nisan 1960'ta CHP'lüer ve iktidar yarüısı olmayan gazeteciler için Mecüs Tahkikat Komisyonu kuruldu. 90 ya çagrısını Cel; Bayar, elal 196 arkadaşları ile birli seçilme hakkı yok Önce, "Ben de 1 le yıllanndaki anıl siyasi haklarını g « "Birim Ev"i kurd yu gündemde tutn Amblemini "kif raf'a da sahip çılı zandı ama parti 3 elendi. Istifaya karşı Başbakan Menderes, 29 Nısan 1960'ta istifasını vermek istedi. Cumhurbaşkanı Bayar, bu görüşü kabul etmedi, "Dere geçerken at degiştirilnıez," dedi. 27 Mayısta ordu yönetime el koyarken Tuğgeneral Cemal Madanoğlu, Çankaya'dan Harp Okulu'na getirilen Bayar'a istifa etmesini önerdi. Bayar'ın yanıtı, "Seçimle geldim, secimle giderim," oldu. Ve iktidar devrüdı, Bayar da tutuklandı. İnönü ile baı 1%9'da Bayar, y nel Başkanı tsmet tı. "Kuytıdan adaı siyasi hakların ger destekledi ve Mecl Mahkemesi iptal < Bayar, milletvel' Demirel'e karşı ta' nı Ferruh Bozbeyli ratik Parti'yi kurd Adnan Menderes katıldı.