Katalog

Gürler sordu: Devlet başkam mı okıcağnm 7 Emeklı Tiimgeneral Gurkan, bır lıkte çalıştıklan, bır ara kader bırlığı yaptıklan Orgeneral Faruk Gürler'den zaman zaman saygıyla söz edıyor, zaman zaman da Cürler'ın bu oiaylarda oynadığı roller ıçın kırgmlığım, kuskünluğunu dıie getınyor "Sayut Gurkan, aradan bu kadar zaman geçtL Köprulerm ahmdan çok suiargeçtı Merhum Gurler'ı nasdtanımlamıuz? tfasıi yorumlarsuuz?" Onündekı dosyayı kanstınp, ıçınden bırkaç sayfaiık bır metın çıkarıyor Metne söyle bır göz atıyor Bunu göstereceğım Merhum Gür ler'e 12 Mart öncesınde verdığun bır metın Yorumlayayun Gttrler'ın 12 Mart önccsı sahıp olduğu popttlante, ötekı üç komutan ıle oranlanmayacak ölçüde genıştı Kımseye tepeden bakmayan, mülayım tabıatlı, hangı rütbeden olursa olsun, astları ıle özgürce tartışmaya açık, okumaya düşkün mızacı ve bunlara ek olarak geçrmş olayları anımsamada, zaman ve kışılerle ü gılı konularda ınsanı hayrete duşü recek derecede güçlu belleğı kendıane bu sevgı ve saygıyı kazandırmışü Faruk Gürler'ın ıtnajı, Batur'a göre çok daha ağır basardı " "Saytn Generahm, Doğan Avaoğlu tarafından yazılan veo günlerde çok yanJa yapan kıtabın, merhum Gürler'ce de okunduğu soylenırdı, doğru mudur bu?" Gurler, bütttn yayınian yakından ızleyen, aydın ve ılencı bır kışüığe sahıptı Bütün yayınian ızlerdı Laık hk ılkesıne önem venr, devletcıhğe ınanırdı Yasakçı değd, özgürlükçuy dü Avcıoğlu'nun kitabı o günlerde bırçok gencralın başucu kitabı gıbıydı Gurler'm kitabı okuduğu ve okunmasını saJık verdığı de büınırdı Neye saşınnm, bılıyor musunuz'' Gurler'ın 12 Mart dönemınde bun ca yasagı nasü benımseyıp uyguladı"PeUSaym Gurkan, naalyorumluyorsunuz bu durumu?" Çekıngendı Belkı yönetımı doğrudan doğruya ele alacak bır muda halenuı olası sonuçlanndan urkmüş, ancak bu müdahale hazırlıklarının dışmda kalmaktan da çekııunıştı tkı arada, bır derede>dı "Peki, Gurler'm bu ıkırcıklı tutumu sizteri o günlerde hıç dusvndurmedi mi?" Duşündürdü elbet, düşündürmez mı' "Peki ılk duf kınkhğuuz ne zamandı?" 12 Mart öncesınde faalıyetler ve çahsmalar sürüyordu NormaJ çalış ma saatlerı dışında, bazen ernır su bayı ıle çağırdığında, bazen de ken dımce gerekh görduğüm zamanlarda ıznını alarak, ıvedı durumlarda da çalışma saatlerı ıçınde calışma oda sından dınlenme odasına aeılan özel kapıdan gırerek durumu anlatırdım Zaten karargâhtakı çalışma odalanmız karşı karşıyaydı Gurler'ın emn ıle Mıllı Savunma BakanlıgTnda asken yardım konusunda bır toplantıya katılmıştım Toplantı başlamadan önce Mıllı Savunma Bakanı Ahmet Topaloglu, "Askoisun CeiU Paş», gejdın goreve b»şladın da bana bır zıyarette bulumnadın" dıye sıtem etmıştı Adapazan'ndakı 2 Tumen Ko mutanlığı'ndan Ankara'da Kara Kuvvetlen Plan ve Prensıpler Baş kanlığı'na yenı gelmıştım Bakanın bu sıtemını Gürîer'e anlatnra, "tyi olur, gıl" dedı Gıttım, bakanın ya nında bır de genel müdür vardı Topaloğlu, genei mudurün yanında bu gün gıbı anımsadığım şu sözlen söy ledı "Celil Paşa, kara kuvvetlennde Faruk Paşa'nın yanında Plan ve Prensıpler BaşkanlığTna tayın edilmış olmana çok sevındım Şımdı kadro tamamlanmış saytlır Genelkurmayda Memdub Paşa, kara kuvvetlennde Faruk Paşa Sen de Faruk Paşa'nın en yakın adamı durumunlyi ve venmlı bır çalışma aben 2 KASIM 1985 CUMHVRIYET/11 Gürler Gurkan diyaloğu Emekli Tümgeneral CELİL GURKAN 12 Mart öncesi ve sonrasını anlattı UĞUR MUMCU yazdı Gürler Celil, hcber aldığıma gore arkadaşlarımız bana yapılacak müdahale sonunda, devlet başkanlığı gorevım vereceklermış. Öyle mı? Giirkan Hazırlıklarımızın bu aşamaya geldığini soyleyemem. Ama arkadaşlarımız zatıalımze boyle bır gorev tevcıhınin uygun duşeceğını duşunmuş ıseler, bunu da doğal karşüamamız gerekmez mı? Gürler Celıl Paşa, ben General Necıp olmak ıstemem. Sız bana Genelkurmay Başkanlıgını, Arslanlı Kapı'yı verıyor musunuz? Ne yapayım ben otohtesız, yetkısız devlet başkanhğını Allah aşkma. Gurkan Zatıalınız, devlet başkanlığı değıl de ılla Genelkurmay Başkanhğını deruhte buyurmak ıstıyorsanız, arkadaşların hazırhklarını bu doğrultuda yapmalarından doğal bır hareket duşunulemez. 12 MART'a beş kala... gi knrabüecegimizi sanınm. Ama bıHyor musuo, Fanık'a kara knrveflerine ben getırdım . . " Topaloğlu'nun, bızJerın bu kadar saygı duyduğumuz Orgeneral Gürler'den olaylarla ılgüı olmayan bır genel müdürün önünde "Faruk " dı ye söz etmesı, "Faruk'u ben getirdim" dıye böbılrlenmesı a|ınma gjtmışlı doğrusu "Evel Faruk'u ben getirdim, şajıracakan, ama ben getirdlm. Ashnda Sonay Paşa, Kemai Aüüay Paşa'yı kara kovretlen komutam vapmak Miyordu Ben u>gun gonnedım' Sayın Başbakanla Istanbui'da goraştum. Durumu anlattım O da benım gonifume yattı ve bana, 'Haydı doğru Ankara'ya gıt, Cumhurbaşkaru ıle görüş Benım de aynı görüşte oldu gumu sö\le dedı Geldim Çankava'da Comburbaşkamnı zıyaret edip, durumu etrafuca anlattım ve Fanık'un kara kuv>etien komutanlıgında benım ve Başbakamn ısrarb oldugumuzo soylfdım Sonunda Sunay Paşa razı oldu ve Faruk, kara kurvelleri komutanlıgına geldJ. . " Bakan, herhalde genel müdürün önünde bır güç göstensı yapıyordu Bunun ıçın de Orgeneral Gürler, ve rıne "Faruk, Faruk" dıyerek buyur gan bır tavır abyordu tçerlemıştım Kaldı kı, Topaloglu'nun söyledıklen de doğru değıldı O günkü ko şullar altında OrgeneraJ Gurler ın kara kuvvetlen komutanlıgına getır tılmesı, sıiahlı kuvvetler topluluğunun ortak arzusu ve sılahb kuvvet ler ıçınde bellı faalıyrtlen duzenleyen, planlayan ekıplenn kara, hava, denız kanatlanrun kabul ettık len tek ve doğal bır görevlendınne seçeneğıydı Orgeneralın yamtı, ıçımde bır çöküntü yaratmıju Güvendığımız, peşınden bır asken mudahaieye gıttı gımız, sevdığımız, saydığınuz Gürler, bır bakanın hımayesınde gıbı göstenlmesınden hıç ama hıç tedırgın olmamıştı General Gurkan'a, Gtirler'ın kararsız ve ıkırcıklı tutumunu anladıklan sonra, nıçın yıne de bırlıkte ça lıştıklanm soruyorum O günkü koşullarda, ıçımızde ve başımızda olan Gürler gıbı popüler bır kara kuvvetlen komutanını dev re dışı bırakmak kolay değıldı Ne dem bır bu, tabu bır de ıyınıyetımız Kara Kuvvetlen Plan ve Prensıpler Başkam Tümgeneral Gurkan, Kara Kuvvetlen Komutam Orgeneral Gürler ıle sık sık görtisur ve mıida hale konusundakı çalısmalar ıle ügılı bılgıler venr BİR CF,\ TO TOPLA \TISI Genelkurmay Başkam Orgeneral Cemal Tural bır CE\ TO toplantısında,(solda) Korgeneral Hamza Gorguç, derıde ordu komutanlığı yapacak, sonra da M/T Musteşarhğma getırılecektır. 'Arslanlı Kapı'yı isterim' Gurler'ın müdahale planı: I . Butçe Meclısten geçtıkten sonra, MGK toplantısında hukumete durumun vahametını anlatahm. Hukumet ya bu goruşu kabul eder ve gerekem yapar, ya da hukumetın başarıh olduğunu soyler. tkıncı şık olursa, komutanların gorevde kalıp kalmayacakları duşunulmeye değer. sonuç vermez ve müdahale kaçınıl maz hate gelır * Mbdahale sonucunda Knrurıı Meclıs kurulmaa, lasarlanan ısleri yapacak bır başbakan bulunup, hakumelin kunılması gundeme gelır. • Sıiahlı Kuvvetler ıçınden gel mjş bır Cumhurbaşkanı olarak Su nay, tsmet Inönü tarafından gölgelenmekten rahatsızdır Davranışlarında daıma kuvvetın, kuvvet lının yanında olmak egemendır Bu açıklamadan sonra Gurler, ha zır bulunanlardan, bır mudahaieye karar venlmesı halınde ızlenecek yol konusunda bır tur önlemlcr paketı hazırlamamızı ıstedı Başta, Kara Kuvvetlen Kurmay Başkam Korgeneral Merhum Hayati Savaşçı olmak üzere generallerın be yanlan, fazla dennlığe ınmeden, yuzeysel ve de Gurler'ın göruşlen doğrultusunda oldu Gurler, bu konuşmalardan tatmın olmuşa benzemı yordu AP'ye ve özellıkle hemşensı Su nay'a sempatısı herkesçe bılınen Kor general Hayatı Savaşçı'nm bulunduğu bır toplulukta Gurler'ın ve Ba tur'un ıçınde ve başında bulunduklan hazırlıklan ıfşa edıcı mtelıkte bır karşı konuşma yapamazdım Nıtekım yapmadım da Ama hıç konuşmamak da doğal karşılanmazdı Bu nun ıçın Gürler e "Cumhurbaşkanı Snnay'ın kı, bugun ıçın hesaba katılması zorunlu, onemlı bır faktordur muhleme) lutumunun nasıl tecellı edecegını lahmın edıvor musunuz Sayın Örgeneralım?" dıye sordum Gurler, durumu anlamıştı Suyasabuna dokunmadan, ama yıne de bır yamt verebılmek ıçın "Sunay'ın 2. Askerlerın çıkışı uzerıne hukumet ıstı/a ederse, partı hderlerınden bunahmı gıderici çozum bulmaları ıstenır. 3. Partı hderlerı boyle bır uzlaşmaya gıdemeyeceklerı ıçın müdahale kaçımlmaz hale gelır. 4. Müdahale sonucunda Kurucu Meclıs kurulur, tasarlanan ışlerı yapacak bır başbakan bulunur. general Gurkan'ın Orgeneral Gur ler'e verdığı not şöyle başlıyor "Memleketm ıçınde buiundugu vahım durum ve karşılaştıgı ağır problemler muvacehesınde, Atsturk devnm ve ılkelennı lade ve ıbya edecek, hâklm kılacak bır mudahalenin kaçımlmaz olduğu volundakı beyan, gerçegın tam bır ıfadesı ve heyeli umumıvenın kanaaadır " General Gurkan, bu gınsten son ra, Orgeneral Gurler'ın, partı tıder lennm önce MGK'da uyanlmalan, Cumhurbaşkanmm ağırlığını koyma sı sonucunda hukumetın çekılmesı, daha sonra, partılerden ve çesıtlı baskı gruplan temsılcüennı Çağınp, Ataturkçu bır yonetım kurmalanmn ıstenmesı, bu gerçekleşmezse, müdahale yolunun seçılmesı göruşunun "NeOcesı onceden beüı gehşmekrden baska bır sonuç vermeyeceğı kuvvetle muhtemel olduğunu belırtır, bu yoldan vazgeçılmesını unenr Burada soruyorum "Sayın Gurkan Orgeneral Gurler'tn bu goruşu 12 Mart modehnın temelını olusturmadı mı?" Evet, uygulanan model tamamcn buydu Yanı Gurler'ın önerdığı müdahale öncesı aşama Okumaya devam edıyorum Notlardan General Gurkan 'ın Gurler tarafından kendısme venlen ve bır asken mudahaleyı öngoren notlan ınceledığı anlaşılıyor Bu bölumu yuksek sesle okuyorum "Dıger taraftan, tetkıkıne musaade buvurdugunuz uotlannızda son derece ısabetle ve sarahatle ıfade olduğu vechıle 'Turkıye'mn sorunlan run ancak bır çıkar duşünmeyen Ata türkçü bır kadro elıyle çözülebıleceğı' fiknnden barekel VJürler yalanlamıyor Akjam üzen Gurler'ı zıyaret edıp, bakanın "Faruk, Faruk" deyışıru ve "Faruk'u goreve ben getırdim" de yışım aktardım Doğrusu bu tepkı beklıyordum Hayret'Şöyle konuş tu, donmuş kalmıştım "Bakan haklı Cehl, işın doğrusu da bu ya Eğer ış Cumnurbaşkanına kalâaydı, Kemal Atala% Paşa'vı getirccekti buraya Ama Başbakan ve Bakan ağvuidarmı ko>unca, ıster ıstemez boyun egdı Zaten Cumburbaşkanı 'kuvvetın yanında olmayı' bır hajat prenabı saynuştır. Bunda şaşüacak bır şey yok!" sında başkanlanm personel, ıstıhbarat, harekât, lojıstık, plan ve pren sıpter başkanlanm toptar Konu, bır gun önce Tağmaç'm başkanlığmda kuvvet komutanlanmn yaptıklan toplantıdır Gürler, bu görusmeyı aktanr, daha sonra hazır bulunan lann görtişlennı alır "Sayat Gurkan, bu toplantıda ne gıbı kararlar aunnuftı?" Gurler'ın o günkü göruşlen şöyleydı • Her ne surette olursa olsun, butçe Meclısten gecmeden hukumetın duşurulmesıne vol açüacak bır gınsunde bulunulmaa, onanlması guç soruolar dogurur. • Bütçe geçtıkten sonra, MGK olağanustü toplantıya çağnlmak suretıyle, asker üyeler, durumun vaha metını anlaurlar Başbakan ve hukumet bu göruşu kabul eder ve gerekenlen yaparlar ya da hukumetın görevını yapmakta olduğunu söylerler Bu durumda komutanların gorevde kalıp kalmayacaklan duşünülmeve değer • Askerlerin bu çıkışı uzenne hukumet ısüfa ederse. o zaman, partı lıderlennden ve ulkede ağırtıklan olan kuruluş ve lopluhıklann sonımlulanndan bunahmı gıdencı çozum bulmalan ıstenır. • Partı lıderien, böyle bır uzlaşmaya gıdemeyeceklen ya da gıtmeyeceklen ıçın, tabu bu gırışım de Müdahale pl anı 29 Ocak 197! günü, Gürler, oda kuvvetten yana olacafuu" söylemek le yetındı Gürler, daha sonra benı ve tstıh barat Başkam Tümgeneral thsan Över'ı bır "tedbırier katalogu" ha zırlamakla görevlendırdığım bıldır dı ve toplantı öylece bıttı Bemm ıcın yenı ve güç bır durum onaya çıkmıştı Tümgeneral Ihsan över'ın Gürîer'e yakınlığını bılıyor dum Ama bızlerle beraber değıldı Kendısme ne derece açılacaktım ve bızun asıl hazırbklannuzdan söz ede cektun'' Sonunda kararımı verdım önen lenmı ben kendım hazırlayacak ve Gurler'e yazılı olarak verecekum Nıtekım aynı gun öğjeden sonra, odama gelıp ortak çalışmalara na sıl başlayacağımızı soran Tumgene raJ Over'e " S u keadı hazuitgınuı yapın, ben de kendı hazırlıgımı Sonra bunlan komutana arz ederu, olur bıter!" dedım Bu yarutım, zaten bırbınmıze karşı tutum ve davranışlanmızda ıçtenlık ten çok, kollama havası olan Gene ral över'ın hoşuna gıtmemıştı bes belh Evet karanmı vennıştım Dört sayfaük bır not hazırladım Bu nota başlık vazıp, yazmayacağunı ve aJ unı ımzalayıp ırnzalamamay] çok düşundum Bu muhtıranın ne maksatla, kımın tarafından kıme venleceğı belhydı Öyleyse ne gerek vardı, başlığa ve ımzaya9 Öyle yaptım General Giirkan, daha sonra, dosyadan çıkardığı dakhlolu metnı ba na uzattı "Okuyun" dedı Yanlış ya da doğru, ışte o gunler dekı düşünclenm bunlar Herhalde, Gürler \e Batur ıle >ol ayrımı da bu muhtıradan sonra başladı Metnı okumaya başlıyorum Tum edUdiginde.. " Ve soruyorum "Gurler 'tn hazırladıgı bır dosya mı vardı?" Evet, sözunü ettığım dosya buydu, Gürler tarafından bana ıncelenmek üzere venlmıştı Metnı kaldığım yerden okuyorum "Mukadder ve kaçınılmaz olaa şu mudahaleden sonrakı safhada böyle bır kadronun, Alalurkçuluk ve Kemalist devrim ve ikelennj mutlak uygulamaya ve gerçekleştırmeye yonelen bır devnm hareketının ve devlet yonelımının ıdaresını fiılen elınde bulundunnası kaçınılmaz bır zaruret ve en tabu ıcap balıne gelecekUr.." General Gurkan, daha sonra, sıiahlı kuvvetlenn perde arkasında kalıp, bır stvtl kadroyu desteklemesının doğuracağı sakmcalara değınıyor ve önerılerını şövle açıkiıyor JDevletleştirmeler zin tıiBetha'Suahlı Kuvvede yatında çok onemlı ve hatlg hayatî olacagına ınamlan boyle bır mudahateden sonra, mıBetımizı çagdaş uygariık duzeyıne ulaştıracak başkaca bir kurtuluş şansı da kalmayacağına gore. Ataturk devnm ve ılkelen redevrimı tabu amacına goturecek radikal tedbırier ber yonu de muüak bir tatbik ımkânı bulmalı ve Turk ulusunun çağdaş nulletler yamnda yer alması saglanmalıdır Bu sonucun alınması ıçin de bu nulletın hayatında ber seye kumanda eden ve maalesef yurdumuzda kışısel ve zumre çıkarlanna alel edıldıgı cıhetle bugunku buhrana vol açan ekonominin Ataturkçu devnm goruşu ıle devnm ıradesnın dınde ve mullaka milletın yaranna yoneltılmesı aiınacak tedbirierin ılkı ve onemlisıdir " Gurkan, Onenlennı şövlece somutlaştırmış "Köyliyu topragın sahıbı yapacak, toprağı uretim yetenegine gore dagıtacak, uretımı arttjracak ve kooperatıfçıhğı gerçekleştirecek bır toprak ve tanm reformu Dıs tıcareun, bankalann devletkştinlmesı, yeraltı ve veruslu kaynaklannıo. tum mıllı hastlanan *e gelınn, mıllı ihayaç ve kalkınmanın gereknrdıgı yatmm onceuklen ile planlanıp tum ekonomık guçlert kabul ettınlmesı, uvgulanması, mıllı gelırin, bu gelıre getırecek katkı oranın da dagıtılması. En ust kademeden en alt kademeye kadar tam manası ıle gerçekçi bir miDi egitım polıtikasımn tatbiki Ue gençngı yurt sornnlannı ve sorumlulukfaınnı bilen bır bibace kavuştarmak vetışlırmek ve egıtimi, çagdat uygarlık duzevıne ulaşma ozlenuni bedef halıne getırecek ve okuma yazma bOmeyen vatandaş bırakmayacak bır plan ıçınde gerceklestırmefc Dtş pohnkada dostluk ve dusmaBlık gıbl on yargılara, kau kalıplara bağîı kalmadan, tnilli çıkarlan daima her şeyden once ve her şeym ustnnde tutan, ekonomık, sosyal, kulturel ve sıvasal alanlarda bagımsızlıgımızı ve egemenlığımızı asla zedelemeven bır goruşu hâkım kılmak. Çabuk ışleven emın ve guveailir bir adalet cihan ve adalet Utbikata getirmek. Sermayeoın, oe boguokıi şekliyte fertlenn veya muavyen zumreleria kontrolu ve ıstısman altında toplaomasını ve ne de devletıo mutlak ve ekonomık potansıyele sabip olup fertJenn somunılmesnı asla boş gormeyen, yeraltı ve yenıstu zengınlıkJenni, kryüan, ormanian. ulusnn emrine veren, devleU, ulusun ortak çıkar ve yararlan ıçın bır denge, bir bak/gorev dagıtıa unsur sayan bir licaret duzemnın kunılması tdarede, sıiahlı kuvvetlerde, saghk ve sosyal guvenuk afaudanoda reformlar..." Gurler'ın duzenledığı toplantı ve topiantıda sergüenen göruşler, havaa kanadı kuskuvo düşurur Gurler'ın verdığı "hazırlık dutktifi" ıle Batur'un başında buiundugu hazırlıklar arasında bır çeltşkı doğmustur Gurler, doğrudan bır mudahaleden önce hukumete bır uyan yapılmasım öngörmekte, havacı kanat ıse bu aşamalan gereksız saymaktadır Karacı kanat ıçınde General Giirkan da böyle düşunmektedır Bu durumda, havacılarca hazırianan dosyamn Gurler'e venlmesı ıçın Tümgeneral Gurkan'tn bır "nabız yoklamaa " yapması gerekmektedır Gurkan, ha\aa kanat ıle görüşur ve Gurler'ın gerçek nıyetlerını son bır defa öğrenmek ıçın gınşımde bulunur "Saym Gurkan, ne görustünüz Gürler ıle bu konuda?" Emır subavına telefon ederek görüşme ısteğımı bıldırdım Saat 17'den sonra odasına gırdım Hıç unutmam, masasından kalkmış, ön penceremn yanındakı bır koltuğa oturmuştu Benı de karşısına oturttu Etraflıca konuştuk Gelışmeler hakkında kendısme tnlgı verdım Ve sözü müdahale konusuna getırerek arkadaşların kaygılannı dıle getırdım Sakın sakın dınledı Bır ara bana Korgeneral Atıf Erçıkan ıle olan ılışkılenmızde çok dıkkatlı davranmamız gerektığını hatırlattı ve bırdenbıre sordu "Ceul, haber aldığıma gore arkadaştannuz bana, yapılacak mudabale sonunda devlel başkanlığı gorevini vermeyı duşunuyoriarmış. Öyle ml?.." Şaşumıstım Arslanlı Kapı Gurler ın bu haberı nereden aldığını bılmıyordum Belkı havacı kanatta ışı bu kerteye kadar göturen hazırlık çalışmalannda bövle bır görevlendırme yapılmış olabüırdı, ama kesınleşmış bır durum yoktu Kaldı kı, bu tür görevlendırmelerde lıderın gönjş ve onayı alınmadan alt kademedekıler tarafından böyle oldu bıttıler şeklınde empoze edılemezdı Hemen yanıt verdun "Sayın Örgeneralım, bazırhklaru •enuz bu aşamaya varmguu soyleyenem. Bu habenn kaynagını da bümiyorum Gerçekten arkadaşlar, zalıalınıze boyle bır gorev tevcıhının uygun duşeceğını duşunmuş ıseler, bunu da doğal karşüamamız gerekmez mı' Içımızde en kıdemlı en saygın ve tum umullann baglandığı klşı zatıâlılennızsınız ' Konuşmamı tamamlamama fırsat vermeden şöyle konuştu, donmuş kalmıştım "Ceul Paşa, ben General Neap oimak ıstemem Sız bana Genelkurmay Başkanhğını, Arslanlı Kapı'yı venyor musunuz, onu sovleyın. Ne yapavun ben, otontesız, jetkısiz devlet başkanlıgını Allah aşkına. " Gurler'ın bu beyanına vereceğım yanıt açıktı Şöyle konuştum "Tekrar arzedıyorum Sayın Orgeoeralım. bu konudakı hazırükiann hangı aşamada olduğunu kesınlıkle bümıvorum \raa zatıalınız. devlet başkanlıgı degü de ılla Genelkurmay Başkanlıgını deruhte buvurmak ısrJyorsanız, arkadaşlann bazırlıklan bu dogrulluda vapmalanndan dogal bır hareket duşunulemez Kma arkadaşlara hakım olan kanaat, muhtemel bır mudahaleden sonra kurulacak duzende devlet başkanı makamına oturacak kışının velkısı ve otonlesı tartışnta kabul etmez derecede genış ve kapsamlı olacagı merkezındedır sanınm " Sozleruru hangı yönde yorumladı, bılmıyorum Ama bayağı rahatlamıştı Gürler Siyasal katılımın kurumsallaşması sorun 6 Türkıye'de demokrasıve geçış hazırlıklarının yapıldığı donemde sıvasal katılmava çeşıtlı sınırlamalar getınlmıştır Bu sınırlar siyasal kalılma kurallanru duzenleyen anayasa, seçım, partıler, der nekler kanunu gıbı kanunlar tarafından çızılmıştır Bu sınırlama ve yasaklara gore 30 vaşını ve ılkokulu bıtırmeyenler, affa uğra salar bıle (taksırlı suçlar hanv) bır >ıldan fazla hukum gıyenler, sendıka ve dığer meslek kuruluşlan vönetıcılen mılletvekılı ola mazlar Unıversıte oğretım uyelerıne partı uyesı olmalan, mılletvekılı adayı olmalan, unıversıte oğrencılerıne partıye gırmek ve örgutlenmelen, temellı kapatılan partılerın yönetıcı kadrolarmın, eskı Meclıs uyelerının yem bır partımn kurucusu ve yönetıcısı ol malan da >asaklanmıştır Sendıkalann ve dığer meslek kuruluş lannın demeklerın sıyasetle ılgılenmelcrı. siyasal göruş açıklamalan ve partıler ıle ılışkı kurmalan, partılerm İcöylerde örgütlenmele n,demeklerın köylerde şube açmalan da mumkun değıldır Bu gıbı sınırlama ve yasaklar siyasal kaulımın kapsamıru, siyasal partılenn ve toplumsal örgutlenn tavantaban ılışkılennı ve siyasal par tılerın bu orgutlerle, bu örgutlenn kendı aralarındakı ılışkılerı sınırlandırarak sıyasetten antmak amacına yönehktır Şımdı bu gıbı sınırlamalann demokratık dengelenn kurulmasına ne gıbı et kılerı olabıleceğım araştıralım leler ıle siyasal ve toplumsal örgutler arasındakı kopukluk, kıtlelenn sıkıntılannı seslendırebılme olanağını sımrladığı gıbı bu sıkıntıla nn mılıtan akımlar tarafından yönlendınlmesı olanağım yaratmak tadır Özetleyecek olursak, teşkılatsız toplum teşkılatsız katılmaya ve aşırı hareketlenmeye (mobılızasyona)>ol açmakta, böylece sı yasetten uzaklaştırma (katılımı sınırlama) ıstıkrar ıle değıl tam aksme demokratık sureçlenn tıkanmasıvla sonuçlanabılmektedır lumun teşkılatlanmasında ve temsıl ışlevının venne getınlmesınde temel kanallardan bır tanesı siyasal panıler ıse ıkıncısı toplumsal örgutlerdır Toplumsal orgutlen zayıf ve bağımlı olan toplumla nn hem teşkılatlanmaları hem de demokrasılerı eksık kalmış de mektır 4 men her Batı ulkesınde partıler parlamento, toplumsal örgutler ve sıyasal partıler arasında hem rekabet ve mucadele hem de ışbırlı ğı, davanışma ve uzlaşma vardır Guçlu partıler Sıvasal panılere gelınce Sendıkalar ıle ılışkı ve ışbırlığınden yok sun bır ortamda guçlu merkezın solu veya sosyal demokraı partı lerın gelışme olanakları oldukça sınırlıdır Aynı şekılde ışveren kuruluşlan ıle bağlantı kuruiamayan bır sıyasal onamda merke zın sağında veya Iıberal partılerın gelışme ımkânları zavıftır Bu nedenle Türkıye'de örgutlu toplumsal destekten yoksun merkez sol partıler ıster ıstemez kışısel kanzmaya ve örgutsuz katılmava davalı popuhsl partıler olmava kolaylıkla kavmışlardır Yıne or gutlu toplumsal destekten voksun merkez sağ partıler ıse destek karşılığı hızmet >eklınde özetleyebıleceğımız patronaj ılışkılerıne agırlık vermek zorunda kalmışlardır Sosyal demokrasi venne po pulızm lıberalızm yenne patronaj teşkılatlanmamış bır toplumun orgutlu toplumsal destekten voksun partılerın yarattıklan alter natıfler olmuşlardır Orgutlu desteğı zavıf, temsıl gucu duşuk, or gutlerarası ılışkılerı sınırlı popuhst ve patronaj partılerı ıse doğal olarak bırbırlerıyle uzlaşmakta zorluk çekmışler ve kışısel surtuş melerın otesıne pek geçememışlerdır Sıvasal partıler ve toplumsal örgutler bırbırlerınden farklı fa kat bırbırlerını tamamlavan ıkı temsıl sıstemım ve ıkı sıvasal ka tılma araçlarını oluştururlar Bu ıkı sıstem arasındakı ılışkıler ve dengeler demokratık duzenı yakından ve guçlu bır^ekılde etkıler Turkıve gıbı ekonomık ve toplumsal sorunların voğun olduğu ge lışmekte olan ulkelerde bu sorunlan yalnız sıyasal partılerın yal nız toplumsal örgutlenn veva burokrasının yuklenmesı ve aynı zamanda demokratık duzenın ışlerlık kazanması oldukça guçtur Türkıve'de tek partılı donemde bu sorunlan önce burokrası ust lenmış 19^0'den sonrakı vıllarda ıse bu vuku ve sorumluluklan sıyasal panıler taşımava çalışmıştır Daha da ötesı, bu sorun ve sorumluluklan pavlaşacaklan verde Türkıve'de burokratık cenah ve sıvasal partıler bırbırlerıyle uzlaşmaz bır mucadeleve gırışmış lerdır Bu gelışmeler ıçınde ıse toplumsal örgutler, sıvıl toplum ku rumları hemen her zaman dağınık guçsuz ve denetım altında kalmıstır Halbukı guçlu toplumsal örgutlenn varlığı bır toplum da hem temsıl ve katılma duzeyını vukseltır, hem de ekonomık ve toplumsal sorunlardan doğan yükun ve ağır sorumluluğun pav laşılmasında onemlı katkıda bulunur Aynca, toplumsal örgutler sıyasal panıler ve burokrası vanında uçuncu bır guç olarak de mokratık dengelenn sağlanmasında onemlı bır rol ovnar Sonuç olarak, Turkıve de demokrasının ışlerlık kazanması te meldc sıyasal katılımdan doğan bır sorun değıldır Temel sorun sıyasal katılımın orgutlenmesı toplumun teşkılatlandınlması, temsıl gucu yuksek örgutler arasında ışbölumu ve bu örgutlerın orgut»el ıhşkılerımn rekabet uzlaşma sureu ıçınde kuramsallaşması >oru nu ıle ılgıhdır Demokralıkkonsolıdasyondonemını vaşavan Turkı ye'nın gundemınde en onemlı sorun kanımı/La budıır Çıkar"" gruplan Kurumsallaşama> an demokrasi Siyasal katılma sorununun temelde teşkılatlanma sorunu ıle >a kından ılgılı olduğuna yukanda değmmıştık Orgutlenemeyen top lum kurumsallaşamayan demokrasıyı de berabennde getumektedır Çoğulcu demokratık duzene sahıp Batı toplumlarında toplum sal örgutler ne burokrasının gudumunde ne de siyasal partılerın uzantısı olmak durumundadır Türkıve'de guçlu bır burokratık gelenek, çok partılı rejıme geçtıkten sonra, dığer kalkınmakta olan ulkelere oranla etkın ve sureklı bır partıler sıstemı olmasına kar şın, sıvıl toplumun temel taşları olan toplumsal kurumlar ve ku Dünyada ve Türkiye'de Demokratik mekanizmalar Soruna demokratık mekanızmaların ışlerlık kazanması açısın dan baktığımız zaman Turkıve'nın bu konudakı geçmış denevım lerını de gözönunde bulundurmak gerekır Turkıye de demokratık rejımın temel sorunlarından bır tanesımn, sıvasal mucadele ıle sıyasal uzlaşma arasında denge kurabılmenın guçlüklerınden kaynaklandığını bılıyoruz Şımdı burada onemlı olan soru şudur Demokratık dengelenn kurulamaması (veya kunılması) ıle sıva sal katılım arasında ne gıbı ılışkıler vardır*1 Bu konuda yapılan çeşıtlı araştırmalardan onemlı ıpuçları elde edıyoruz Eğer bır toplumda sıyasal partılere ve toplumsal örgutlere ka tılmanın ve destcklemenın kapsamı ve duzeyı dar ve duşukse, o toplumda demokratık dengelenn kurulabılmesı, demokratık en tegrasyonun sağlanması açısından şu temel sakıncalar ortava çık maktadır (1) Duşuk duzeylı ve dar kapsamlı bır siyasal katılma sonucu siyasal partılenn ve toplumsal örgutlenn temsıl gucu za yıflamakta, temsıl gucu duşuk örgutler ıse toplumda etkılı bır bı çımde temsıl edılemeyen kıtle ve kesımler yaratmaktadır (2) Temsıl ettığı grup ve kesımler yanı tabanı zavıf bağlantıları olan partı ve örgutlerın gerektığınde dıger partı ve orgutlerle uzlaşmaya gırebılmelen ve bu uzlaşmaya ışlerlık kazandırabılmelerı guçleşmek tedır Tabamna hâkım olamayan partıler ve örgutler gergınleşen siyasal ortama da hâkım olamamaktadırlar (3) Aynca temsıl gucu zayıf örgutlenn varattığı boşluğu patronaj gıbı tampon mekanız malar doldurmakta ve örgutsel kurumsal bağlantıları olmayan kıt lelerı mıJıtan akımlar kolaylıkla harekete geçırebılmektedır Temsıl gucu zayıf olan demokratık örgutlenn uzlaşma ve dayanışmadan voksun olduğu bır ortamda ıse bu tur mekanızma ve hareketlen meler demokratık sureçlerı çıkmazlara surukleyebılmektedır Kıt DEMOKRASİYE GEÇİŞ SORUNLARI Doç. Dr. İLKAY SUNAR Boğaziçi Universitesi Öğretim Üyesi Türkıye'de çok partılı demokratık rejıme geçıldıkten sonra burokrasının siyasal ağırhğı nıspeten azalmış, partılerın etkınhğı artmış, fakat toplumsal örgutlenn gelışmesı ve temsıl gucu çok zayıf ve sınırlı kalmıştır. Halbukı toplumsal "çıkar" orgutlerının çoğulcu demokratık duzenın ışlerlık kazanması açısından hayatı onemı vardır. Orgutlenemeyen toplum, kurumsallaşamayan demokrasıyı de berabennde getırmektedır. Turkıye gıbı ekonomık ve sosyal sorunlann yoğun olduğu ulkelerde bu sorunlann yukunu burokrasının veya siyasal partılerın kendı başlarına taşımaları guçtur, bu sorunlardan doğan sorumluluğun toplumsal orgutlerle paylaşılması demokrasının sureklihğı açısından buyuk onem taşır. ruluşlar koksuz, bağımlı olarak kalmışlar, daha da otesı 'çıkar ' orgutlen olarak hep kuşkuyla karşılanmışlardır Batı'da ıse ozel lıkle ışçı sendıkalan ışveren kuruluşlan, esnaf federasyonları ve tanm sektorune davalı koylu bırlıklerı gıbı "zırve örgutler" ola rak adlandırılan kuruluşlar hem burokrasıden hem de siyasal par tılerden bağımsız oldukları gıbı burokrası ve sıyasa! partıler ıle aralarında sureklı ve yakın ılışkılerın olduğu sıvıl toplum kurum iarıdır Siyasal partıler, toplumsal orguller ve bufokrası arasında adeta bır ışbölumu gerçekleşmıştır Bu ışbolumu ve örgutler arası ılışkıler ulkeden ulkeye farklılıklar göstermelerıne rağmen Batıtı ulkelerde özellıkle ijvi ve ışveren kuruluşlarının yıne özellıkle eko nomık polıtıkaların oluşmasında ve uygulanmasında onemlı etkı lerı olduklannı bılıyoruz Bu etkı bazı ulkelerde siyasal partıler ıle kurulan bağlantılara dayanarak dığerlerınde ıse burokrası>le doğrudan kurulan ılışkıler >olu>la perçekleşır Fakat genellıkle he SİJRECEK NOT: Eskı Mava Kuvvetlen komutanlanndan emeklı orgeneral Sayın Muhsın Batur dün Gazetemc Genel >^ytn Muduru Hasan Cemal ı arayaraK emeklı Tümgeneral Celıl Gurkan ın anılan ıle ılgıiı ayrıntılı bır açıklama gonderecegım bıldırdı Sayın Batur un anılan bılındıgı gıbı gecen yaz Mıllıyet Gazetesı nde yayımlanmış daha sonra kıtap halıne getınlmışt Batur anılarırtda General Gurkan ıfe ııgılı bolumlere de yer vermış Bu anılar Mıllıyet Gazetesı nde ya yımlanırken Genera) Gurkan bır açıklama gondererek Batur u yanıtlamak ıstemışt Ancak Mıllıyet Gazetesı yonetıcılerı General Gurkan ın bu yanıtmı yayımlamamışlardı Yazı dızısını sunarken behrttığımız gıt» bu anılarda adı geçen herkes doğrulayıci yalanlayıcı ya da duzeltıcı mtelıkte acıklamalar yapma hakkına sahıptırler Ama cımız tanhe ışık tutmaktır Bu yuzden açık lamalan özellıkle bekledıgımızı yıneler tns açıklamalan yayımlamayı gazetecılık an layısımızın doğal geregı saydıgımızı da belııiınz UĞUR MUMCU Demokratık duzen siyasal katılımın ve bu katılımın orgutlenme sınden doğan bır sorun değıldır Bu katılımın nasıl orgutlenecegı ve örgutlerarası ılışkılerın ne bıçım alacağıdır asıl onemlı olan Ya zımızın başında Batı'da demokratık duzenlerde ıktıdar yapısınm uç avak uzerınde oturduğuna değmmıştık Partıler parlamento burokrası ve toplumsal çıkar orgutlen bu uç ayağı oluştururlar Türkıye'de çok partılı demokratık rejıme geçtıkten sonra burok rasının ağırlığı nıspeten azalmış, siyasal panılerın etkınhğı anmış fakat toplumsal örgutlerın gelışmesı ve temsıl gucu çok zayıf ve sınırlı kalmıştır Merkezıvetçı geleneğımızın getırdığı bır alışkan hkla yalnız burokrası değıl siyasal partıler de toplumsal çıkar or gutlennın gelışmesım kuşkuyla karsılamışlar ve bu örgutlerın gelışmesını kendılerıne ayırdıkları sıyaset alanına tecavuz olarak gormuşlerdır Halbukı, toplumsal örgutlerın çoğulcu demokrasi mn ışlerlık kazanması açısından hayatı bır önemlerı vardır Top BITTI