Katalog

OCAK 1984 EKONOMİ CUMHURtYET/9 Günün Aynası 1983 yılı enflasyon u yüzde 30 dolayında kaldı ANKARA, (ANKA) 1983 yıh enflasyonu Başbakan Turgul Öıal'ı mahçup etti. Türkiye'de düzenlenen fiyat istatistikleri 1983 yılı enflasyonunun yüzde 30 dolayında kaldığını gosterdi. Başbakan Turgut Özal ise, 33 yıhnda enflasyonun yüzde 4u oranını aştığını ve yüzde 50'ye dayandığını ilan etmiş, banka faiz oranlannda buna uygun arttırımlar yapmıştı. 1983 yılı fiyat istatistiklerinin önemli bir özelliği de toptan eşya fiyaılanndaki artışın tUketici fiyatlarındaki artışı aşması oluyor. Bu olgu, enflasyon üzerindeki baskının talep fazlalığından çok, maliyetlerdeki yükselmeden kaynaklandığını gösteriyor. Nitekim, yapılan çeşitli araştırmalar talep üzerindeki baskıların Türkiye'de artık sınıra geldiğini ortaya koyuyor. Maliyet artışlan ise, Türk Lirası'nın yabana paralar karşısında uğradığı hızlı değer kayıplarına bağh olarak gelişiyor. Dışalım girdilerindeki pahalılaşma yamnda önemli bir maliyet unsuru da yüksek kredi faizleri oluyor. 1984 geçiş programında hedef %5 büyüme, %25 enflasyon Geçiş programında kamu yatırımlarının yüzde 23.7'sinin enerjiye, yüzde 20.3'ünün ulaştırma haberleşmeye, yüzde 14.3'ünün imâlat sanayiine, yüzde 11.7'sinin diğer hizmetlere, yüzde 11.1'inin tanma ayrılması öngörüldü. Ekonomi Servisi 1984 yılı geçiş programında "gayri safi tnilli hasıla"daki artışın yüzde 5 olması, enflasyonun yüzde 25'e çekilmesi hedeflendi. Programda, kamu yatırımlannın yüzde 5,8 arttınlması, ihracatta 6,85 milyar dolara ulaşılması öngörüldü. önceki gün Resmi Gazete'nin mükerrer sayısında yayınlanarak yürürlüğe giren 1984 yılı geçiş programında, GSMH'nın yüzde 5 oranında artması öngörüldü. Programda toplam sabit sermaye yatırımlannın yüzde 6, kamu yatırımlannın yüzde 5,8 artması hedeflenirken, kamu yatınmları içinde "iktisadi devlel tesekküllcri" ve "kamu iktisadi kuruluşlarT'nın yatınm paylarının önceki yıllarda olduğu gibi azaltılması sürdürülerek, yüzde 50 civanna indirileceği belirtildi. Konsolide bütçe yatınmlannın payı ise yüzde 42'nin üzerine çıkanlacak. Programa göre, 1 trilyon 725 milyar lira olan 1984 kamu yatırımlannın yüzde 23,7'si enerjiye, yüzde 20,3'ü ulaştırma ve haberleşmeye, yüzde 14,3'ü imalat sanayine, yüzde 11,7'si öteki hizmetlere, yüzde 11,1'i tanma, yüzde 9,6'sı madenciliğe aynldı. Geçiş programı, 1984 yıhnda enflasyonun yüzde 25'e çekilmesini hedef ahyor. Enflasyonla mücadelenin ekonominin geleceği açısından büyük önem taşıdığının belirtildiği programda, enflasyonu körüklemeyecek bir para kredi politikasının izleneceği bildirildi. 1984 yıh ihracat hedefi de programda 6,85 milyar dolar olarak belirlendi. 1980'den bu yana Türkiye'nin genel ekonomik durumunun da değerlendirildiği geçiş programında, tUketiminden gönüllu olarak vazgeıjenlere, tasarruflarının karşılı|ında uygun faiz verileceği ve banka sisteminin yanında sermaye piyasasımn da etkili ve güvenli bir şekilde işlemesinin sağlanacağı belirtildi. Programda kaynakların üretime en fazla katkıda bulunabilecek alanlara tahsis edilebilmesi için konıma ve sübvansiyon tedbirlerinin zaman içinde rasyonelleştirilmesi öngörülüyor. Kamu ve özel sektörde görülen üretim kaybı, haksız kazanç ve kaynak israfı ile mücadele de program hedefleri arasında yer alıyor. Gelişmenin hızlandırılması için uluslararası banka kredilerinden ve yabana sermayeden de büyük ölçüde yararlanılacak. Ancak amaç, ekonominin, büyümesini kendi gücüyle sürdürebilir bir yapıya kavuşturulması ve büyümenin büyük ölçüde döviz kazandıran faaliyetlere dayandırılması olacak. EKONOM NOTLARI OSMAJN ULAGAY Özal'ın zor yılı.. Turgut Özal'la 1983 nisanında yaptığımız ayrıntılı görüşmede Özal'ın kendi çizgisinden ödün vermeden, barajı aşarak Meclis'e girecek bir parti kurma hazırlığında olduğu izlenimini edinmiştim. Nisandan sonra yaşanan gelişmeler Özal'ın yeni partisini tek başına iktidar, Özal'ı da Başbakan yaptı. Bu ilginç ve çok kişi için beklenmedik gelişmelenn ardında yatan gerçekleri ye raslantıları tartışmadan söylenebilecek olan, 1983 yılının Özal için "şanslı" bir yıl olduğu. 1984 ve sonrası ise Özal için çeşitli zorluklarla dolu görünüyor. Bu zorlukların başlıcaları şunlar: • Özal'ın bugüne dek pek alışmadığı biçimde yaptıklarının tüm sorumluluğunu taşımak zorunda olması bırinci temel zorluğu oluşturacak. 1970'te, 1980'de ve 1982'de uygulanan ekonomik politikanın siyasi sorumluluğu Özal'ın değil başkalarının omuzlannda kaldı. Bu uygulamanın sosyal yapıda yaratacağı tepkiler, siyasal sonuçlar Özal'ı o zaman fazla ilgilendirmeyebiliyordu. Bu kez durum tamamen farklıdır ve Özal'ın ekonomideki icraatının sosyal ve siyasal sonuçlarımn tek sorumtusu olarak görütmesi kaçınılmazdır. Özal'ın bu sorumluluğu taşıması için bütün yollar açık tutulrnalı, yalnızca kaçış yolu kapatılmalıdır. • İkinci temel zorluk, Özal'ın özellikle parlamento dışında iddialı ve deneyimli bir muhalefetle karşı karşıya bulunmasıdır. Üstelik 1984 yıhnda yerel seçimlerin yapılması zorunluğu vardır ve tüm partilerin bu seçimlere katılması gündemdedir. Bu koşullar altında Özal'ın biriki sıkıcı yıldan sonra uzun vadede netice alacak bir programa yonelmesi zortaşmakta, özel sektördeki bir üst düzey yöneticisinin deyimiyle, "hükümetin altı ay içinde gol atması" gerekmektedir. Deneyimli muhalefetin salvoları karşısında iktıdarın sinirlenerek yalpalama tehlikesi de kuşkusuz vardır • Özal ve ekibinin karşısındaki üçüncü temel zorluk, devlet yapısında ve özellikle ekonomide gündeme getirdiklerı ve uygulamaya koydukları değişıkliklerin Türkiye için radikal nitelikte olmasıdır. Özal'ın öteden beri tasarlayıp üzerinde düşündüğü ancak uygulamaya koyma olanağı bulamadığı model, yalnızca yeni bir ekonomi anlayışını değil, bu ekonomi anlayışıyla bütünleşen bir toplum ve devlet anlayışını da içermektedir. Dolayısıyla farklı bir ekonomi, toplum ve devlet anlayışma sahip çeşitli gruplann bu modele muhalefet konusunda birleşmeleri olasıhğı vardır. Bu da Özal yönetimine karşı muhalefet potansiyelinı büyük ölçüde arttırmaktadır. • Dördüncü temel zorluk Özal'ın uygulamaya koyduğu modelin radikal olduğu kadar riskli bir model olmasıdır. Kimilerinin mucize sonuçlar bekledıği piyasa ekonomisinin önündeki engeller bir bir kaldınlmakta, "Karariarın şu yönü eksik kaldı, onun için başarı tam olmadt" deme olanağı giderek ortadan kalkmaktadır. Benzer biçimde "Yapacaklarımızı bürokrasi engettedi", "iktidar elimizde değildi" gibi bahaneier de bundan sonra geçerli olmayacaktır. Modelin büyük riski Türkiye'de ilk kez denenecek otması ve gerek toplumun çeşitli kesimleri, gerekse dış âlem konusunda bazı iddialı varsayımlara dayanmasıdır. Bunlar arasında Türk özel sektörüyle ilgili varsayım Özal'ın ve Özal yönetimînin geleceğini belirieyecek önemde görünmektedir. Özal, ekonomide öngördüğü yöndeki bir yapı değişikliğini Türk özel sektörünün gerçekleştirebileceğine inanmakta, bu sektörün gizli gücünün yeni kararlaria seferber edileceğini ummaktadır. Bu bakımdan özel sektörün vereceği sınav aynı zamanda Özal'ın da sınavı olacaktır. 24 Ocak kararlanndan sonra ortaya çıkan manzara ve bu modele kısmen benzer uygulamalart yaşamış olan bazı diğer gelişme yolundaki ülkelerin deneyleri bu konuda lyimser olmayı güçleştirmektedir. Gelişme yolundaki ülkelerde özel sektör son çözümlemede devlet desteğine serbestiden daha fazla ihtiyaç duymakta, aşırı serbesti dönemleri çoğu kez güdümlu dönemlere dönüşle son bulmaktadır. Böyte bir döneme damga vurma misyonunu üstlenmek için Özal'ın Türkıye'deki serbesti deneyintn hüsranla sonuçlanmasını bekleyenler ise, kuşkusuz ki vardır • Özal, güç ve riskli bir ise soyunmuş bulunuyor. Girdiği yolda, hedefine doğru ilerleyebilmesi, büyük ölçüde 1984'te alacağı mesafeye bağlı. Artık yalnız ekonominin değil, ülkenin yönetiminin sorumlusu olan Özal, başbakanlığının ilk yıllarında "iş bitiren adam" görüntüsünü koruyarak birtakım somut sonuçlar ortaya koyabilirse 1984'ün ötesıne bakabilecektir. Bu nedenle 1984 belki de Özal'ın en zor yılıdır. Prof. Manisalı: Döviz fiyutlarının üst smırını kontrol oianaksız tSTANBUL, (THA) lstanbul Üniversitesi tktisat Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Erol Manisalı, alt ve üst sınırt saptanan döviz fiyatlannı, belirlenen sınırlar içinde tutmanın çok zor olacağını belirıerek, bankalann serbest bırakılması halinde, üst smırı kontrol etmenin olanaksızlasacağını öne sürdü. Karaborsa döviz talebini azaltıcı önlemlerin alınmadan, dövizi belirli sınırlar içine sokmanın oianaksız olduğunu kaydeden Prof. Dr. Erol Manisalı, "Öolem alınırsa, bu poliüka rahatlık getirir. Resmi kur ile karaborsa arasındaki farkı azaltır" dedi. Dolar, 1983'te tüm paralam tuşa getirdi Dolar bir yıl içinde Fransız Frangı'na karşı yüzde 25, ttalyan Lireü'ne karşı yüzde 20, Alman Markı'na karşı yüzde 15 oranında değer kazandı. Dolar fırtmasmdan etkilenmeyen tek para Japon Yeni oldu. Ekonomi Servisi Dünya para piyasalannda "1983 yılının şampiyonu" tartışmaya yer vermeyecek biçimde dolar oldu. Bütün bir yıl boyunca sürekli olarak değer kazanan dolar, özellikle son aylarda sert paralan birer ikişer tuş etti. Sırtı mindere en sert yapışan ülke parası Fransız Frangı olurken, doların tırmanışından etkilenmeyen tek para Japon Yeni oldu. Dolar için 1983, son dönemin en verimli yılı görünümündeydi. 1983 yılına 2.37 Alman Markı, 1.99 tsviçre Frangı, 6.71 Fransız Frangı, 1370 ltalyan Lireti değerlerinden başlayan dolar yıl sonunda 2.72 mark, 2.18 tsviçre Frangı, 8.32 Fransız Frangı ve 1657 ltalyan Lireti değerlerine yükseldi. lngiliz Sterlini de aynı süre içide 1 .62 dolardan 1.46 dolara geriledi. Böylece, dolar bir yılda Fransız Frangı'na karşı yüzde 25, ltalyan Lireti'ne kar Geçen yıl 52.4 milyar lirahk menkul kıymet satıldı ANKARA (ANKA) 1983 yıhnda 35,4 milyar lirahk bölümü hisse senedi, 17 milyar liralık bölümü ise, tahvil olmak üzere toplam 52,4 milyar lirahk menkul kıymet satışı gerçekleştirildi. Sermaye Piyasası Kurulu Başkanı Prof. tsmail Türk'ün yaptığı açıklamaya göre, 1983 yıhnda gerçekleştirilen menkul kıymet satışında 1982 yılındaki 21 TJilyar lirahk satışa oranla yüze 150'lik bir artış sağlandı. Ayrıca, 1983 yılı için öngörülen 35 milyar lirahk satış da 17,4 milyar lira aşılrmş bulunuyor. Prof. Türk, 1983 yıhnda gerçekleştirilen ihracatın 60 milyar liraya ulaşmasının mümkün olduğunu, ancak kasım ayında yapılan genel secimler nedeniyle piyasanın bir bekleyiş içine gjrdiğini ve söz konusu rakama ulaşılamadığını açıkladı. İsmail Türk, 1984 yılı için 50 milyar lirahk menkul kıymet satıldığını belirterek, menkul kıymet satışının 1984 yıhnda ise 65 milyar lirayı aşacağını söyledi. RCD dövizleri karşılığında döviz tevdiat hesabı açdabilecek tSTANBUL, (THA) Yeni alınan bir karara göre, RCD dövizleri karşılığında döviz tevdiat hesabı açılabilecek. tstanbul Ticaret Odası yetkilileri, lran'a yapılan ihracatın toplam ihracat içinde önemli bir payı olması ve RCD dövizlerinin serbest döviz olarak kabul edilmesi üzerine bu dövizlerin yüzde 5'leri için döviz tevdiat hesabı açılması için yapılan girişimin olumlu karşılandığını açıkladılar. Yapılan açıklamaya göre, Merkez Bankası nezdinde tutulan RCD hesapları ile Iran özel hesabı na geçen "ihracat ve görünmeyen kalemlerine" ilişkin dövizlerin yüzde 95'i lira olarak ödenecek. Yuzde 5'i ise döviz pozisyonunda tutmaya yetkili bankaca gösterilecek "Muhabir hesabına" ilgilinin döviz tevdiat hesabına kaydedilmek üzere havale edilecek. Dolar, 1983'te rakip tanımadı şı yüzde 20 Alman Markı'na karşı yüzde 15 ve lsviçre Frangı'na karşı yüzde 10 oranında değer kazandı. Sterlinin dolar karşısındaki değer kaybı da yüzde 10 olarak gerçekleşti. Dolann ekim ayına kadar hafif inişlere de yer veren tırmanışı, bu aydan sonra ani bir şahlanışa dönüştü. Dolar, aralık ortasında Fransız Frangı, ltalyan Lireti ve İngiliz Sterlini karşısında tarihin, Alman Markı ve Holianda Florini karşısında da son 10 yıhn rekor değerlerine ulaştı. Dolar fırtmasmdan etkilenmeyen tek ülke parası Japon Yeni oldu. Yübaşında 234 yen olan dolar yıl içinde bir ara 241 yene kadar çıktı, ancak yıl ortasından itibaren 234 dolan parselledi ve finişe bu değerle vardı. Amerikan Doları 'nın geçen yılki tırmanışını büyük ölçüde ABD'deki yüksek faiz oranları körükledi. Hemen hemen tüm Batılı hükümetlerin ABD'deki yüksek faiz politikasını şiddetle eleştirmelerine rağmen Reagan yönetimi, bu politikasını tavizsiz uyguladı. Amerikan Merkez Bankası FED'in sıkı para ve kredi politikasının yanı sıra enflasyondaki gerileme ABD'de reel faizlerin yükselmesine neden oldu. Bu arada, Amerikan ekonomisinin özellikle yıl sonuna doğru gösterdiği performans ve dünyadaki siyasi gelişmeler doları tırmandıncı yönde etkili oldu. ABD'nin yüksek faiz ve güçlü dolar politikası dünya çapında sermayenin ABD'ye akması sonucunu getirdi. Bu arada yıl ortasında kendi ülkelerinde faiz oranlarını indirme eğilimine giren Batılı ülkeler doların tırmanışı tarşısında faiz oranlarını olduğu gibi tutmak ve hatta biraz arttırmak zorunda kaldılar. Bu da, söz konusu ülkelerın canlanmayı 1984'e ertelemelerine yolaçtı. Dolann yükselişinin bir diğer sonucu da ABD'nin dış ticaret açığının rekor değerlere ulaşması oldu. Türkiye'nin en büyük toptancı sitesi Topkapı'da yupılıyor 5 0 milyar lira dolayında bir harcama ile gerçekleştirilecek sitede her türlü sosyal tesis yer alacak. FUAT KOZLUKLU Türkiye'nin en büyük toptancılar sitesi, Edirne otoyolu üzerinde 1 milyon 130 bin metrekarelik bir alan üzerinde yapılıyor. Sitenin temeli, 1984 yıhnın mayıs ayı içerisinde atılacak. Onbin iş yerini kapsayacak olan projenin gerçekleştirilmesi için, bugünkü fiyatlarla 50 milyar lira dolayında bir harcama yapılacak. Edirne otoyolu üzerinde Topkapı çıkışına 10 kilometre mesafede inşa edilecek toptancılar sitesinin yapım çalışmalannı yürüten Sınırlı Sorumlu İstanbul Ticaret Toplu lşyeri Yapım Kooperatifı Yönetim Kurulu Başkanı Hayati Zırh, Türkiye'nin en büyük toptana sitesinin, ülkemizin ticari hayatında kalite ve ucuzluğu getireceğini belirtti. Yönetim Kurulu Başkanı Zırh, toptancılar sitesinde ilk etapta iki bin işyerinin bulunacağım, iş yeri sayısının daha sonra on bine çıkarılacağım bildirdi. Hayati Zırh, konuyla ilgili olarak, özetle şunları dedi: "Tüm hizmetleri, kooperatifimiz bünyesinde kendi mali olanaklanmızla gerçekleştireceğiz. Biz, sadece ve sadece manevi destek istiyonız. Maddi hicbir destek istemiyoruz. 1500'tt bulan üyelerimiz ile toptancı sitemizin yapım işini en iyi bir şekilde gerçekleştirmeye çalışacagız. Birim bu çahşmamız, amatörcedir. Amatöre desteği manen istiyonız. Türkiye'nin en canlı ve en büyük ticaret merkezini yapma düşuncesiyle yola çıktık. Kooperatifimizin, bu işi yapabilmek için şu anda 1 mihar lirası bulunmaktadır. 1989 jılında hizmete girecek şekilde yapılması planlanan ticaret merkezinde. akla gelebilecek her türlü sosyal tesis bulunacaktır. Bize tahsis edilen arsa üzerinde alt yapı çalışmalan devam etmektedir. Arsa üzerinde, halen gecekondular mevcut bulunmaktadtr. Bunlann istimlâkına, Arsa Ofısi Genel Müdürlüğü'nce başlandı. Cumhurbaşkanlıgı Konseyi'nce olumlu bulunan bu girişimimiz, diğer toplu işyeri yapı kooperatiflerince örnek alınarak, sürdürülmektedir. Sitede, yapılacak olan dukkânın bir metrekaresinin maliyeti 40 bin lira dolayında olacaktır. tstanbul Valisi Nevzat Ayaz ve diğer ilgili birimkrin, bu girişimimize destekleri, bizleri çalışmalarımızı şevkle yapmaya yöneitmektedir." Anadolu'dan gelen her esnafın ihtiyacını karşılayabilecek bir biçimde düzenlenecek Türkiye'nin en modern ve enbüyük toptancılar sitesinde ihtiyâçlara cevap verebilecek çeşitli tesislerin yer alacağı kaydedildi. DOVIZ KURLARI Dövizin Cinsi 1ABD Dolan 1 Avustralya Dolan 1 Avusturya Şilini 1 Batı Alman Markı 1 Belçika Frangt 1 Danimarka Kronu 1 Fransız Frangt 1 Holianda Florini Ihveç Kronu 1 lsviçre Frangt 100 ttalyan Lireti lOOJapon Yeni 1 Kanada Dolan 1 Kuveyt Dinart 1 Norveç Kronu 1 Sterlin Döviz Alış 280.00 250.88 14.43 101.75 4.99 28.08 33.25 90.50 34.78 127.97 16.75 119.91 225.04 956.93 36.11 401.38 Döviz Satif 285.60 255.90 14.71 103.79 5.09 28.65 33.92 92.31 35.48 130.53 17.09 122.31 229.55 976.07 36.83 409.41 Efektif Aliş 280.00 238.34 14.43 101.75 4.74 28.08 33.25 90.50 34.78 127.97 15.91 113.92 213.79 909.08 34.30 401.38 Efektif Sattf 288.40 258.41 14.86 104.80 5.14 28.93 34.25 93.21 35.83 131.81 17.25 123.51 231.80 985.64 37.19 413.42 Son dört yılda 694 milyar lirahk senet protesto oldu ANKARA, (THA) Türki ye'de son 4 yılda 693 milyar 951 milyon lirahk senet protesto oldu. Protesto olan senetler söz konusu dönemde 4,5 kat artış gösterdi. Merkez Bankası protestolar servisinden alman bilgiye göre, 1982 yıhn da 216 milyar 291 bin liraya yükselen protesto olan senet miktan, 1983'ün ilk 9 aymda 280 milyar lirayı buldu. Yeni faiz uygulamalarında 7OYılhk TÜRKBANK jgüvencesinden, sız de yararlanın ParanmrüRKBANKb yatinn, FaiziniziTÜRKBANK'tanalın