Katalog

CUMHURÎYET/S 13 KASIM 1983 BEYOĞLU'NA NE OLDU? F atih Sultan Mehmet'in fethınden once tstanbul (Constantınople) bu gorunum olçulenyle "avuçıçı kadar" bır yerdi. tstanbul yakası bır olçude gelışmış sayıbrdı ama Halıç'm ote yamnda kent, Galata Kutesi'nı de ıçine alan buyukçe bir koşk gorunumundeydı. Galata Kulesi'nden sonra, goz alabıldiğıne boş arazıler uzanıyordu. Zaten bu uygun koşullar yuzundendir kı, Fatih, Boğaziçı 'nde bulunan gemilerını karadan aşırıp Halıç'e mdırebıldi. Kudretü Padışah bugun yaşasaydı, aynı yollardan otomobille bile zor geçerdi. Belkı bugun yaşasaydı, tstanbul'un halinı gordukten sonra fethetmekten de vazgeçerdı. Fatih Sultan Mehmet tarafından yıkılan Trabzon Rum devletinin son prensı Aleksıs, tstanbul'a gelınce bır surla kuşatılmış olan Galata Kulesı'nın arkasındakı bağlıkbahçelik alana (bır anlamda lstanbul'un dışına) yerleştı. Kentın Galata bolgesme "karşıyaka" anlamına gelen "Pera" deniliyor, Aleksis'm yerleştiğı araziler "pera bağları" olarak bilmıyordu. Bir sure sonra Muslumanlığı kabul eden Prens Aleksis fetih tstanbuVunda yenı yenı kurulmaya baslanan camılerde boy gostermeye başladı. Musluman halk "Prens", "Aleksıs" gibi yabancı ad ve sıfatları kullanmaya alışkın değıldı. Aralannda dolaşan bu soylu yabancıya uygun bir ad düşunduler ve buldular: "Bevoğlu " Bu ad prensm olumunden sonra semtın adı oldu ve gunumuze kadar (yaklaşık 500 yıl) değişmeden kaldı. <*) Yazan: YALÇIN PEKŞEN Çizgi ve fotoğraflar: BEYSUN GÖKÇİN POLITIKA VE OTESI MEHMED KEMAL Ahıskalı'nın Ses Dergisi Acılı Kuşak'ın yazarları arasında sayılan Yusuf Ahıskalı da sessız ve gurultusuz gıttı Derg'lerle ılgılenmemıs k'şıler Yusuf AhısKalı yı pek bılmezler O her seyden önce yayınladığı Ses ve sonradan Yenı Ses dergısıyle un yapmıştı Ses dergısı 194O'lı yıllarda yayınlanmıs, cok ılgı cekmıstı Çok partılı döneme gırmemıstık, dergılerde bır kutuplaşma yoktu Solcu olarak tanınan yazarlar yamnda, Necıp Fazıl gıbı sağda bulunanlar da yer alabılırdı Nıtekım Ses dergısının ılk sayılannda Necıp Fazıl'ın da sıır ve oykulerı yayınlanmıstır Bıldığım kadarıyla baslangıcta Ses dergısı Abıdın Dıno nun gudumundeydı Abıdın Dıno ozenle hazırlanmış, gercek bır edebıyat dergısının seckın orneğını vermıştır Dergıdekı yazılar sanatsal olduğu kadar sıyasal da sayılıyordu Almanya'dan yana olanlar Turancılık ve ırkcılığa sanlmışlardı Saf ırkcılık yapıyorlardı Kendılerıne lıder olarak Zıya Gokalp'ı seçmıslerdı Ulkede ırkcılık yapmak saf ırklar aramak ulkeyı parcalamak demektı Lutfu Erıscı dergıde Zıya Gokalp'ın ırkçı olmadığını, yayınlarının ırkcılık sayılamayacağını yazdı Buna ırkcılar ve Turancılar Necıp Alı Kuçuka ımzasıyla bır yanıt verdıler Saraçoğlu başbakandı Bu yanıt yazısı soyle yorumlandı Necıp Alı Kuçuka, bır donemın Istiklâl Mahkemelerı savcısıdır Bu mahkemelerın kurulus yasası hâlâ yururluktedır Boyle olunca makale, ırkcı ve Turancıların karsıtlarına, sesınızı kesın yerınıze oturun anlamına gelıyordu Aradan epeyce bır süre gectıkten sonra Necıp Alı Kuçuka, böyle bır yazıyı kendısının yazmadığını, gozdağı vermek gıbı bır amac taşımadığını açıklamışsa da, dergıde yayınlanan yanıt ortalığa epeyce korku salmıştır Zaten bır sure sonra da dergı kapatılmıs, yazarlarından coğu surgune gondenlmıştır Abıdın Dıno Adana'ya gıtmıstır Suphı Tashan da Nığdeye surulmuştur Suphı'den dınlemısımdır Ortaklasa çıkarılan dergı sıkıştıkça kâğıdını sağlarmış Kım kâğıt ve bask^ parasını sağlarsa, dergıyı Ahıskalı değıl, baskı ve kâğıt odentılerını sağlayan yonetırmış Bu yuzden aralannda epeyce cekışmeler de olurmus Dergı, gudumunu değıstırerek Ses Yenı Ses adıyla bırkaç kez daha yayınlandı ıse de aydınlar ve gencler arasında eskı değerını bulamadt Ama Yusuf Ahıskalı'ya Ses dergısı sahıbı dıye epeyce un sağladı Ahıskalı dendı mı Ses dergısı hatıra gelırdı Dergıyı çıkardığı yıllarda Yusuf Ahıskah'yı tanımadım Aradan bır otuz yıl gectıkten sonra tanıma fırsatını buldum Zıhnı Anadol'un yamnda sallantılar ıçınde (parkınson hastalığına tutulmuş) bırını gormuştum Yusuf Ahıskalı' dıye tanıttı Bıraz oturup hos beş ettık O yıllara aıt bır şeyler oğrenmek ıstedımse de konu^amıyorau, değerı olan şeyler anlatamadı Sonra postadan bırkaç kıtabını aldım Içınde şıırler oykuler vardı Bır tanesı de anılarını ıcenyordu Onu karıştırdım konularadeğını yor ve hep "Sonra anlatacağım' dıyerek asıl soylemek ıstedıklerını ertelıyordu Yusuf Ahıskalı lyı bır oğrenım gormuştur Trabzon Tıcaret Lısesı'nden sonra, Yuksek Iktısat ve Tıcaret Okulu'nu bıtırmış ve Gumruk ve Tekel Genel Mudürluğu Teftış Kurulu mufettışlığı etmıştır Abıdın Nesımı 'Boyle onemlı bır gorevı bırakarak dergıyı çıkardı ve aramıza katıldı' dıyor Gercekten de o donemde boyle bır gorevı bırakıp dergıcılığe bulasmak pek akıl alır bır şey değıldı Içınde yazıya ve yayına karşı bır ateş yanan Ahıskalı, daha Trabzon Lısesı'nde okurken dergılere yazmıştır Fransızca ve Ingılızce bıldığı içın pek çok da çevırısı vardır Yayınlanmamış ve yayınianmıs 25 kıtabı bulunduğunu bıyografısını yazanlardan oğrenıyoruz Prens Aleksis'ten geriye kalan halkın dılınde hep Tunel'den Taksım'e kadar uzanan anayolun adı olmuştur. Oysa Beyoğlu hıçbir zaman bu caddenm resmen adı olmadı. Caddeyı kuran Frenkler ve Levantenler için burası "Grand rue de Pera karşnaka'nm ana caddesı", Osmanlılar içın "Caddeı Kebır Ana Cadde" ıdı. Cumhurıyetten sonra da "tstıklâl Caddesı" dıye adlandırıldı ama bu adların hıçbırı Beyoğlu adını ortadan kaldıramadı. « Can mı çekişiyor? Istiklâl LaddeS''nın ortaya çıkışı, sanıldığı kadar eski değil.. tlk yapılaşma, yaklaşık 150 yıl once b.ışladı. Cadde 8090 ul kadar once en gorkemlı durumuna ulaştı ve 1950'lere kadar lstanbul'un ' üiıü caddesı" olma vasfını korudu. Dun denecek kadar yakın bır geçmışte, tstanbullular içın eğlenceye gıtmenm adı "Be\oğlu'na çıkmak"tı. Bugun bile bır kesım içın bu deyış geçerhdir. Fakat başka bır kesım ıçin "Bevoğlu 'na çıkmak" sozu artık hıç kullanılmaz oldu. Son zamanlarda buyuk bır değışım ıçine giren cadde birçok tstanbulluya gore şu sıralarda olmek uzere... Veya en azından can çekişiyor. Bu yazı dızısmde eskı Beyoğlu'nun ızlerı tumuyle sılinmeden caddenin oykusunü araştırdık. Beyoğlu nasıl doğdu? Bugunlere nasıl geldı? Bugun ne durumda? Kısacası birçok tstanbullunun kendı kendıne sorduğu "Beyoğlu'na ne oldu7" sorusunun yanıtmı araştırdık. Resmi adı olmadı Bugun tstanbul BeledıyesVnin yapnğı ayınma gore Halıç'm kuzeyinde Batı'dan Kasımpaşa, doğudan Dolmabahçe arasında kalan buyuk alan, Beyoğlu semtidır. Ancak "Be\oğlu" sozcuğu SOT Bu yazı dızısmde "Beyoğlu", tstıklâl Caddesı anlamında kutlanıimaktadtr (*) Mevdan LAROUSSE, tstanbul Ansıklopedısı ve dığer kaynaklardan derlenmıstır Beyoğlu'nda "şarap kültürü" nün yerini "bira kültürü" aldı Son zamanlarda bu kulturler de yerini "Adana'nın meşhur şalgam suyu"na bıraktı. Maksim, Nisuaz, Lebon ve Markızlerın yerinde "Yengen", "Emmim", "Madımak" ve "Bacanak"lar açıldı. e>oğlu'nu Turkler kurmadı 18 yüzyıla kadar Galata surlan ıçınde oturan yabancılar (Frenkler), Levantenler (doğululaşmış yabancılar) ve azınlıklar (Musevıler, Rumlar, Ermenıler ve Beyaz Ruslar) kurdu ışletılıyordu Bu yuzden Be>oğlu'nun kulturu bile yabancıydı Istanbul uzerıne araştırmalan>la tanınan Turıng otomobıl Kurumu'nun Genel Vluduru Çehk Gulersoy'a gore Be>oğlu ıle Istanbul'da "şarap kullunTnun temellerı atılmıştı Çunku Be yoğlu bır kuçuk Parıs'tı Pans'te de "şarap kulturu" geçerhydı Hemen hemen her kuruluşun adı Fransızca ıdı tlk anda akla gelenler ve varlıklarını yakın zamanlara kadar (hatta bazılan şımdı bile) sürdüren Maksım, La Rejans, Nisuaz, Markız , Le bon vs ıdı gezıntıler sırasmda doğrulandı Hatalı da kurulsa, Beyoğlu eskı halıyle bugunkune gore daha guzeldı Bu guzellık, ancak daha da guzelleştırmek içın bozulabıhrdı Yoksa (.ırkınleştırmek içın değıl 19 yuz>ıl Avrupa mımarısının "aşın suslu" ya pılarının yerini, bu kez dumduz duvarlar alıyordu ve Beyoğlu'nun hemen hemen yarısı bu durumdaydı "Şarap kulturunun verını bira kulturunun ılışı" da doğruydu Gunduzlerı normal ge\ıyordu ama, hava kararmaya başladıktan sonra Beyoğlu tumuyle erkekleşıyordu Bu saatlerde caddenin bır ucun dan öbur ucuna kadar vuruyecek "normal" bır kadma "cesaret madalyası" verılmesı gerektığı şakay la karışık anlatılıvordu Eskı unlu pastaneler ışkembecı, tıvatrolar elbıse mağazası, lokantalar kebapçı, "cafeler" bırahane olmuşlardı Bu değışımın son orneğı olan Markız Pastanesı, yedek parçacı dukkanı olmak içın Danıştay kararını beklıvordu Bu arada "belle epoque" tarzı unlu krıstal vıtraylarını orumcek ağ ları kaplamıştı Çok vakın bır geçmışı olan Mu ammer Karaca tıvatrosu bile bu değışımden ku tulamamıştı "Muammer Karaca Tiyatrosu Çıkmazı" adı verılen sokaktakı bına, şımdı Sular ldaresı vemekhanesı olarak kullanılıvordu (Belkı de unlu ovuncu, "sulu" bır tıyatrocu sayıldığı içın) tstıklâl Caddesı ıle Yeşılçam Sokağı'nın bırleştığı koşede bulunan Serkldoryan (Cercle d'OrıentBuyuk Kulup) bır gıysı mağazasının deposu olmuştu Sarah Bernard'ın sahneve çıktığı Ses Tıyatro su (daha sonra Dormen Tiyatrosu) sınema olmuştu ve seks filmlerı oynatıyordu B Batı ıle tıcaretın gelişmesı sonucu o tanhe kadar Galata surlan ıçınde yaşayan yabancıtann sayısı artmıştı Bunlar yavaş yavaş surlann dışma çıkıp, ılk yapıları (genellıkle elçılık bınaları ve elçılerın konutlan) yapmaya başladılar 185O6O'dan sonra bu yapılaşma hızlandı 188O'lı yıllarda "Grand rue de pera" tamamlanmıştı Cadde> ı Batılılar kurduğu içın doğal olarak Batı'yı örnek almışlardı Yaru Parıs kentını Çunku o devtrlerde " B a t ı " dendığınde akla Parıs'ten başka bır ver gelmıyordu Beyoğlu, kısa surede, Batı'nın doğuyu sıstematık bır bıçımde sömurmesı olayının suslu bır sahnesı oldu Şalgam suyu ve lahmacun Bır zamanlann "pera bağlarında" artık veşıl renk görulmuyordu Yeşılhk denebılecek bırkaç ağaç (tam 8 adet) Fransız Konsolosluğu'nun onundekı demır parmakhkların ardında tozdan grıleşmışler dı Durumu, Vakko'nun balkonlarından sarkan plâstık çıçekler kurtarıyordu Bırçok edebıyatçıya konu olan Eftalopulos lOrı athanesı bırahane olmuştu Adı "§adırvan"dı. fa kat şadırvanı voktu Bır zamanlar vezırler ve başvezırlerın u£rak verı olan Cercle d'Onenf'ın kar şısındakı "Emmim Kafeterva'Ma "Adana'nın meşhur şalgam suyu" acılı lahmacunların eşlığınde sa tılıyordu Yoksa Çelık Gulersov da gerıde mı kal mıştı1* Bıra kulturunun yerini "şalgam suyu kul 9 turü" mu almıştı Ses Tiyatrosu, seks sineması oldu Yazariık ve sıyasal yasamı toplumculuk uğruna gecmıs 1952 yıllarında Sosyalıst Partısı saflanna katıldığında bır sure hapıs yatmıştır Yakalandığı parkınson hastalığından öturu duzenlı çalışamıyordu Arkadasları H I Dınamo Zıhnı Anadol yakın dostlarının Kanarya bolgesınde kurduklan evler arasında bır gecekondusu vardı Yasadığı son gunler nasıl sessız geçmışse, olumu de sessız olmuştur Yaşamını toplumculuktan ve gerçekcılıkten yılmadan surdurdu denebılır Tuttuğu yoldan dönmedı, dönmeyerek öldu Ve bira kültüru Çelık Gulersoy'a göre, "sadece ınsanlar hata \apmaz, toplumlar da yapar". "İstanbul'da kuçuk bır Pans yaratmak da toplumun hatalanndan biridır. Ancak bugunun aklı ıle gecmişin yargılanması da hatalı olacaktır. Olan olmuş, Bevoglu kunılmuştur. Bugun bundan yararlanmanın volları araştınlmalıdır. Yoksa bu kulturu jıkıp \enne arabesk kulturunu (Çelık Gulerso> buna "bıra kulturu" dıyor) getırmek daha buvuk bir >anlışlık vapmak demektir. Maksim'in, Nisuaz'ın. Lebon'un, Markız'ın yerıne "Yengen", "Emmim", "Madımak", "Bacanak" gıbı bırahaneler açmak da halkın çıkarına u>gun değıldır Çunku halkın çıkan ınmekte değil, çıkmaktadır." J*ln Yudarı ve V Şarap külturiı "Soımırmek" dıyoruz Beyoğlu, kuruluşundan bu yana bır tıcaret ve eğlence merkezı olarak tanındı Cadde uzenndekı bınaların sahıplen bırkaç avrıcası dışında yabancılardı Lokantalar, kafeler, tıyatrolar, (daha sınema yoktu) oteller, eğlence >er lerı ve satış mağazaları hep vabancılar tarafından »Tarth Konusu Bılımji püaterni Tarihsel •hlllll Edebiyatın W<»tlyaH» Tanh Taaırııtğt ve Romm Kultür j TarihtPt Ko Uz*rıno Bugunku Beyoğlu Çelık Gulersoy'un gozlemlerı ve sözlerı yaptığımız YARIN: Padişahlann operası konfeksiyoncu oldu M« A4la N» Cul An'a T mh Oıâl Sayt» TARI Alaattın Bılgı Tarıhın Yasalan ve \apıtaşları TARİH SAYISI abant (T.C Turizm Bankası) Istanbul tam yetkili satış acentası A1001 turizm turban Muzaffer tlhan Erdost Ozgur Bırevın Tanhsel Oluşumu Üzenne Afşar Tımuçın,Tarıh Bılımının Konusu ve Yontemı Veysel Öngoren/Tarıhsel Olay Bırımı Sargut Şolçun,Edebıyatın TanhılığıEdebıyatta Tanh Bılıncı A Mumtaz tdıl Tanh Yazıcıhğı ve Roman Mehmet/lzer Burjuva Kulturunun Tanhsel Konumu Oğuz Oyan/1980 ler Turkıye sınde Feodalızm Tartışmalan ve Bır Feodalızm Anlayışı Taner Gurel, 'Ne Ağla, Ne Gul, Anla1 Yllllk 40 DM Tek ıstekler ıç n 1^0 Lıraiık posta pulu gonderınız Yazısma ve havale aöres PK 723, Kızılay Ankara Abone kosulları Yurtıçı/Yıilık 1000TL Yurtdışı/ oteli ur Barbaros Bulvarı, 35/5 Beşlktas 1 Genel Mudurlugurpuz Ulaştırma Muduriu&u ^ahasında mu hafaza edılen ve aşagıda ozellıklen \azılı hurda aku ve oto dış lastığı teklıf alma usulu ıle satılacaktır Malzemenın Cınsı Hurda Hurda Hurda Hurda 2 Ozellığı Mıklan 60 Adet 540 170 \ 160 kg oio lastıgı I 000 20 oio lastığı 900/20 oio lastığı muhtelıf aku 90 1S0 amper, susu? Bu ışe an satış sartnamesı ıle malzeme lısle>ı ÇAY İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNDEN HURDA AKÜ VE OTO DIŞ LASTİĞİ SATILACAKTIR Tel: 161 10 74 161 22 81 161 82 26 HıTABEVİ SANAT ORTAMI 1YAYINEVİ "KAPAGIN ALTIM" MİDLLERI1SE İNDIRLNLLR Çelık Gulersoy'a gore Beyoğlu'nda "şarap kulturu'nun yerini "bira kulturu " aldı. Fotoğrafta, bır "bacanak"ta >ideo sorederek "kapagın altını" midelerine ındırenler goruluyor. İ.E.T.T GENEL MÜDÜRLÜĞÜNDEN İkARUS OTOBUSLERİ ŞANZUMANLARI İÇİN 80 ADET ŞANZUMAN ARKA KUYRUK KAPAĞI SATIN ALINACAKTIR 1 Yukarıda yazılı malzemeler meptupla fıyat ve teklıf ısteme usulu ıle ıhaleve çıkarılmış olup, şartnamede vaalı kanunı nısbetlere gore hesap edılecek temınatı ıhtıva eden teklıf mektupları 24 Kasım 198^ Perşembe gunu saal 15 00'e kadar Metrohan 4'ncu katta bulunan Le vazım Mudürluğu, Taşıtlar Kısım Şeflığı'ne elden venlecektır 2 Bu ışe an şartnameler Levazım Müdurluğü, Taşıtlar Kısım Şef hğı'nden bedelsız olarak alınabılır Basın 27475 VEFAT Yüreğımızdekı yennı hıçbir zaman yıtırraıyecek olan sevgılı anne ve anneannemız, DOST E.SNOSKO BOROVVSKY EMİRE İŞMAN bır daha aramıza dönmıyecek , Cenazesı 12 II 1983 cumartesı gunü oğle namazından sonra Şışlı Camıı'nden alınarık Zıncırlıkuvu mezarlığında toprağa verılmıştır Çocuklan Orhan, Gulen Çelınkol Torunları Dılek, Sıbel Çetınkol SATRANÇTA AÇILIŞLAR VE AÇILIŞ TUZAKLARI Cev Erol Mlntas Mrk . Konur Sk NO4 KızıUy Sb • Z*fer C * . No 1 3 Y Sehlr • I U. Edebıyat Fakultesı 82 83 ÎETT kartımı yıtırdım Hukumsuzdur FAHRİ GUROL tNCE • T C Tekel Genel Mudurluğu'nden almış olduğum 55 numaralı 2 4 1962 tarıhlı tutun tıcaret belgesı kaybolmuştur \enısı alınacağmdan eskısının hukmu yoktur MENKA Tıcaret \e Sanayı A Ş • Huvıyeıımı/ı kavbettık Hukumsuzdur ÖKKEŞ BİRDALCtLVE BÎRDAL DERYA BİRDAL a) Ça\ Işleimelerı Genel Mudürluğu Salınalma Mudürluğu RIZE b) Istanbul Çav Paketleme Fabnkası Mudürluğu Arnavutkov Kuruı,eş me ISTANBUL O \nkara Ça\ Paketleme Fabrıkası Mudürluğu, Çıftlık/ANKAR A ad reslerınden uı.ret<.ız lemın edılebılır ' Ihaleve katılmak ısteven fırmalann şannameesa^ları dahılınde ha zırla>a«.akları teklıf mektuplarını en gev 22 II 19S3'•alı gunu saal P 3 0 a kadar Ça> Işletmelen Genel Mudürluğu Satınalma Mudürluğu R1ZA adresınde bulunacak şekılde ladeh taahhuılu olarak göndermelerı veva belırtılen tanhe kadar elden vermelerı eerekmektedır 4 PcMada mevdana eelen geukmeler \e telerafla \apılaı.ak muraı.a atlar kabul edılmez ^ kurumumuz 2490 ><avıh vasava tabı olmavıp ıhale>ı vapıp \apma makta bolerek kalem kalem vapmakta veva dıledıgıne yapmakta serbesttır Basm 26620