Katalog

21 HAZİRAN 1982 Cumhuriyet î« H «ağlamak, bir de Sovyetlerl bn Işln dışında tntmaktı. BALL Evet. • ŞAHİN Bunun öteslnde, sözttnU ettfğim Ikl çeklestlrecek her çörüm Ameıika için makbuldti. BALL Evet, öyle. Yunanistan ile Türkiye arasındakl her çözüm. Daha doğruau, toplumların üzerinde anlaştıgı, onten tatmin eden her çözüm bizim tarafımızdan kabul edilebilirdi. Doğu Akdeniz'de savaş çıkmasjnı istemJyorduk. Iki eski ve yakın müttefikimiz arasında, iki NATO ulkesi arasında, savaş çtknuunnı lstemiyorduk. Makarios'un daveti üzerine, ya da ba*ka bir biçimde, Sovyetlerin işe karışmasına fıraat verebilecalE bir durum yaratmak istemiyorduk. Açıkçası, bizim başlıca kaygımız buydu. • ŞAHİN Çörümler arasında Amerika'nm terdh eta*l bir çflıüm yok muydu? Enosis (Kıbrıs'm YunanisUn'a ilhakı), Ukaİm, konfederasyon ve dlğer (ormüller arasından nanglsfad tercih edlyordunns? BALL Bir terdhlmiz yoktu. Taraflar ne Istiyorsa o olsun lstiyorduk. Zorla kabul ettirilen bir çözUm irtemiyorduk. Kendl aralarında anlaşmaya varsınlar istiyorduk. Bu çösüm» kuvvet zoruyla degil, diplomasi yoluyla ulaşılması İçin tarsfian teşvik etmeye çalışıyorduk. *" * •. Johnson, mektubu onayladı, o kadar. Sertliğin belki farkında bile değildi Kıbrıs'a Türk müdahalesinin ikinci asaması yapılmamalıydı WASHİNGTON .Johnson Inönü Mektupla?ma»ının İçyüzü» başlığı altında, geçenlerde yayınlanan amlarının Kıbrıs bölümünü gazetemizde okuduğunuz George Ball'Ia bir sohbet yaptıh. ABD'de Başkan K.ennedy ve Johnson dönemlerinin Dışişleri Bakan Yardımcısı ve Johnson'un 1063 1964 Kıbrıs Özel Temsilcisi olan George Ball o döneme iliskin sorularırmzı yamtladı. •Johnson Mektubu» Türk dif politthasında bir dönüm noktası olmuştu, Başkan Johnson, dönemin Basbakanı rahmetli İnönü'ye gönderdiği mesajmda Türhiye'nin Kıbrıs'a askert müdahalesine «hayır» demif, oynca Türkiye'nin böyle bir müdahalede Amerihan silahlarını kullanamıyacağım, Sovyetler'in muhtemel bir girifimi halinde de Türhiye'nin «NATO semsiyesl.nden Johnsoııİrıönü Mektuplasması, nın yazan B A L L uıı HHBTIffHPEjiy demeci Haluk ŞAHİN VVashingtoıVdan Bildirivor ABD'nin ana hedefi: Kıbrıs NATO çerçevesinde kalsın SOVYETLER DEVRE DISI TUTULMALIYDI yoksun kalacağını belirtmiştl. 3 haziran 1963 tarihli «Johnson Mektubu» üzerine 1974'e deh Türkiy* nin askeri müdahalesi on yıl süreyle ertelenmişti. George Ball Ameriha'nın en saygın dış politıka uzmanlarından biri sayılıyor. Basın yayın organlarv kendisine sıh sıh başyurarah görüs ahyorlar. Şimdı 72 yasında olan George Ball, hem Amerika'nm yönetiminde söz sahibi olan bir çevreye mensup, hem de içık sözlülüğü nedeniyle «içerdekl muhalif» diye lanmıyor. Örneğin, ABD'nin Vletnam'a asher göndermesine ük karşı çıkanlardan biri o olmuş. Şimdi ise, ABD'nin İsrail'i kayıtsız şartsız desteklemesini «büyük bir yanılgı» olarak elestiriyor. Tam metninl sunduğumuz göruşme, George Ball'ün ovMfeotlıfe firmasının Washington Bürosu'nda yapıldı. m ŞAHİN Nasıl oldu da 1980larda Kıbru »orunu He U|* lenmeye basladınu? Bir raslantı sonucu mu, yoksa Difisleri Bakanhğı'ndaki bir iş bölümünün gereğl olarak nu? BALL Dışişleri Bakanı yardımcısı olarak, Dışişleri Bakanı Rusk'ın Alter Ego'su durumunda idlm. Bir çok sorun olaylann akı?ı içmde, Bakan'ın yapacak başka bir çok işi olduğundan, benim sorumluluğuma kalırdı. İngllizler Kıbrıs için bize başvurduklarında, daha doğrusu, pek çok başka sorumluluklan oiauğu gerekçesiyle Kıbrıs sorununu onlardan devralmamızı talep ettiklerlnde, bakan yurt dışmdaydı. Ingiliz elçisi benimle göruştü. Dışişleri Bakanı döndUğünde, «bu lşe ben bakarım,» dedlm. «tamam» dedi yani Kıbns'ı Ustlenmemin b'zel bir nedeni yoktu. Yapüacak işleri paylaşırdık, o kadar. Eğer o yurtdışında ise onun işlerine ben bakardım, ben yurtdışında isem benim işlerlme o... • ŞAHİN Anılannızdan edlnllen tzlenlme göre, ABD'nin Kıbns'ta başlıca amacı, adanın NATO çerçevesl içlndç kalması Washington ve ENOSİS • ŞAHİN Bu aoruyu sormamın nedeni ?u: O ABD'nin aalında Enosis'ten yana olduğu söylentllerl dolaşıyordu. Çttnktt Enosis, Amerikan çıkarUn açısmdan sornua feesuı bir sonuca ulaştıracaktı. BALL Gerçek böyle değildi. Biz hiçbir zaman Enosiat desteklemedik. Enosis'in Türk toplumu ve Türkiye tarafındaa kabul edilmeyeceğini biliyorduk. • ŞAHİN öyleyse... BALL Tabii, çlfte Enosis lormülU üserinde durduk. Bir olasüık olarak ele aldık. Ana fazla geçerli olmayan bir olan* lık olarak. • ŞAHİN Çltte Enosis takslm İle arnı sonucu doğnrmayacak mıydıi BALL Evet, bir bakıma öyle... Ama teorik olarak taksimden biraz farkJıydı. Taksim halinde adada, bağımsız Hd ayrı toplum varolacaktı. Çifte • Enosis ise, Atina ve Ankara'Ofla yönetim anlamına gelecekti. • ŞAHİN Adadaki toplumların, Türkiye ve Tunaalstan* ın yerçekünlnln etkisi altında kalmamalan mümkün müydii? BALL Değildi. Etkiyi gürmemek mümkün değildi. Yalnu Makarios tersini iddia ediyordu. Mektup nasıl yazıldı? • ŞAHİN Şu finlfi mektup olayına gellnce... Bn meM» bu yaznıak kimin aklına geldi^ BALL Türkiye'nin askeri müdahalesine engel olmak için mutlaka bir şeyler yapılması gerekiyordu. Bu konuda aramı» da bir görüş ayrılığı yoktu. Ttirfc ordusunun Kıbnsa çıkmaM halinde, Yunan ordusunun şu ya da bu biçimde tepkl gösterecegini, kanlı bir durumla karşılaşacağımızı biliyorduk. Mektubun içeriğine ve biçimine gelince, anılarımda da değindiğim gibi, büyük bir kısmı ben başka işlerla uğraşırken yazılmıştı. Ben o gece, General De Gaulle'u görmek üzere Parls'e gidjyoraum, Mektup aslında Dışişleri Bakanı Dean Rusk'ın eseri idi. • ŞAHİN Bir de Joseph Slsco'nun... BALL Evet, ayrıoa Harlan Cleveland'ın. • ŞAHİN Anılannızdan sizin mektuba karşı olduğnnıu, en azından gönderilmemesinl nmut ettiğiniz izlenimine vardna. BALL Mektup beııi kaygıya dUşürmüştU. Çok sert olduğunun farkındaydım. Bu bunalımda Yunanistan ve Türkiye ile îşleri yürütmek benim sorumluluğum altındaydı. Bakan& da söyledim. Mektup bu haliyle giderse Ankara'da işim zorlaşır dedim. • ŞAHİN Ve Bakan Rusk size «o senin sorunun ola> cak,» dedl. BALL Evet. • ŞAHİN Mektubnn b» kadar oert, ba kaaar tcımun* olması zorunln muydu? BALL Dean Rusk, saldınnın duıdurulması için Mit bir çey yapılması geıektiği görüşündeydi. Bu doza varmayan çarelerln, Türk hükUmeti üzerinde aynı derecede etkili olmayacagını düşünüyordu... Bilmiyorum. Mektubu ben kalema «saydım o kadar agır bir dil kullanmazdnn. Onun yaptıgı bir jeyi radan yargüamak Istemem. Moktubun sorumlusu o ldl. Beni ParaÇek, değeri üzerinde basılı para gibi çek'tir. ParaÇek, Yapı Kredi'nin toplu para taşımaya kolaylık ve güven getiren hizmetidir. Cepteki parayı tehlikelerden konjr! Gek baska. Yapı Kredi'den ParaÇek alırken; hesap açtırmak.... fotoğraf çektirmek.. Harcarken; kimlik göstermek yoktur. Cek bambcöka! Yapı Kredi'den ParaÇek alın. Gezilerinizde, alışverişlerinizde, tüm ödemelerinizde para yerine ParaÇek harcayın... Güyenle. ParaÇek Yapı Kredi'nindir. GEORGE BALL, PAPANDREtJ için şöyle diyor: « Yunanistan'da Papıtndreu iktidarda olduğuna göre, ABD'nin yapıcı bir rol oynaması daha zor. Papandreu baştan berl anHAmerikan blr çlzgide yürüyor. Ama Papandreu, bolücü ideolojisine rağmen pragmatik bir adam...» fazla kaygılandıran, Türkiye'nin tutumunu sürdürmesi halinde, NATO yukümlülüklerüıi yerine getirmeyeceğimiz yolundaki cumlelerdi. Bu cümlelerin Türkiye'yi fazlasıyla incitmesi ve aramızdaki iliskilerln onanunasma engel olması olasılığı beni tasaıandınyordu. • ŞAHİN Mektubun yazılmasmda Başkan Johnson'un rolü neydi? Mektup Türkiye'de Başkan Johnson'un mektutMi oiarak bUiniyor. Tüm giinahı ve sevabı onun boynuna yükleniyor. Başkan Johnson mektubu onaylamanın ötesinde blr roJ oynadı nu? BALL önceden yazılmış bir mektubu onayladı, o kadar. Mektup Dışişleri Bakanı tarafından kaleme alınmiştı. TUrk saldınsını durdurmak için böyle sert bir mektubun hemen gönderilmesinin zorunlu olduğu söylenmişti. Başkan Johnson «peki, öyle olsun», denüşti. Belki mektubun ne kadar sert olduğunun fartanda bile değildi. • ŞAHİN Mektubun kısa dönenıdeki etkisi ne oldu? Ankara'd» size karsı bir gerginllk oezdlnlz nü? BALL Mektubun TUrk dostlarımızı incittiğini hissettim. Ankara'da üzüntü ve öfke yaratmıştı. Bunun böyle olacağmı za• ten tahmin etmiştim. Anoak şunu sOyleyeyim: Büyük tehlikelera yol açabllecek bir eskeri .harekâtın önlenmesini Dışişjeri Bakanı kadar ben de lstiyordum. Johnson onayladı, o kadar... Güvencelidir Kaybolunca. giden çek defteri olur. Para, Yapı Kredi'de durur. Kaybeden yenisini alır. Aynca. ParaÇek, yurdun uuventenon. rviyuu ^ ^ ^ ^ Y a p ı K r e d n e r d e < a n ı n d a p a r a y a çev riiir. Provızyon aranmaz. YAP« ve KREDI BANKASI "hizmette anır yddur" İnönü'ye saygı duymak • ŞAHİN Mektubun tnönü gibl tarihsel kfşiliği olan b!rine göndcrilmesl BALL Şunu söyleyeyim: Ben şahsen înönü'ye bUytik saygı duyuyordum. İlk toplantımızdan, aramızda karşılıklı bir sevgi havası doğduğu izlenkniyle ayrılmıştım. Dobra dobra konuşabüiyorduk. Mektuptan sonraki görüşmemizde, înönü'nün ihanete uğramış bir insan durumunda kalması beni çok üzmüştü. Tedirgin olmuştum. înönü, olağanüstü bir insandı çünkü. • ŞAHİN Dönüp geçmiçe öaktıgınızda, mektubun A Mn s rlka açısmdan bir hata olduğu sonucuna varıyor musunra? Başka yollarla aynı sonucu almak mümkün olsaydı... BALL Daha yumuşak blr mektup gönderilmiş olsa ve ay(Arkası 14. Sayfada)