Katalog

ALT1 CUMHURiYfî 5 MAYIS 1977 Seçim... Seçım... Seçım... Seçim..; Seçım... Seçim... Abdullah GELGEÇ Seçim... Seçım... Seçim... Seçım... Seçım... Seçim... Fırat nehrinin çizdigi en büyük yayın ve Doğu Anadolu bölgesinın tam ortasında kurulmuş Elâzığ. Tunceli, Bingöl, Diyarbakır ve Malatya üıerinin çevrelediği Elâzıg, engebeli bir bolge. Ancak kentin merkezl düzlük üzerinde kurulu. Kente Malatya yolundan geiiyorduk. Kıvrımh yollar oldukça tehlikelt fakat düzgündü. Ozellikle Elâzığ'a yaklaştıkça daha da bıçimlenmeye bashyor ve çtft yol haline geliyordu... Murat suyunu geçtikten sonra Elâzığ"ı simgeleyen görüntülere rastlamaya başlamıstık. Fabrika bacalan tütüyordu. Harput ovası üzerine kurulu kent Agın, Baskil, Karakoçan, Keban, Maden, Palu ve Sivrice olmak üzere 7 ilçeden kuralu. Hazar gölünün yakınlarmdaki kentte sosyal yaşamı yansıtan görüntüler iç açıcıydı. Ancak bir yıl boyunca süregelen olaylar dızisi yine de çevreye kuşlnılu bakmaktan alıkoyamıyordu benı. Doğu'nun hayvancılık ve tarım merkezl Elârığ. Orman işletmesi de kurulrauş. Madencilık kentin öteki zenginliği. Hazar santralının enerji desteği ile sanayi bölgesi haline geien Elâzığ'ın alt yapısı diğer Dogu illerine oranla iyi durumda.. Eski yerl ve adı Harput olan Elâzığ'ın tarihi de oldukça esfcilere dayanıyor. Etiler'ln zayıflamasından sonra fcurulan Urartu devletlnin Harput kalesi içinde yerleştiği araştırmalann sonucu ortaya çıkmış. Elâzığ'ın göriilmeye değer çok ilglnç yöreleri ve yerleri var. Hazar gölü, bunlardan biri. Özellikle Maden üçesinin gecesi başka gündüzü bambaşka. Oylesi bir ilçe ki, Elâzıg merkezinin tam tersi dlk tepelerin eteklerine kurulmuş. Gece dagm eteklerine çok sık kurulmus evlerin ışıklan uzaktan Av rupa'nın gökdelenlerini andınyor. Işıl ışıl tepeler'in üzerindekl evlerl, çevresine toplamış fabrı kalan Le Maden, bir sanayi ilçesi ve CHP'nin güç lü oldugu ilçelerden biri. Elâzığ'ın yöresel vs ekonomik özelliklerinin yanısıra gözönüne almması gereken bir de sosyal yapısı var. Aslında Doğu genelinden soyutlanamayan Elânğ bu bölgenln özellikletinl üzerinde taşıyor. Mezhep aynmmı yaşayan, ancak bu vlizden halkı türlü kıskırtmalara hedef olan bir kent MC iktidan döneminde çıkan bir çok olaylara bu damganın vurulması bu sözlerin kanıtı. AP'nin Elâzığ'da Merkez yoklaması yapması, AP çevrelerinde şok etkisi yarattı. Bu nedenle Palu ilçesinde AP merkezinin levhaları indiriliD. oar calandı. PARTILEB AP 1H 6 1 »IV Oy nranı ve savısı sayısı .35.909 35.3 30.017 42. :< ı a « 5 Ov oranı MV VP savısı sayısı 4tt.6 38.111 39.fi 31.014 . 3 1 » 6 9 Ov oranı MV ve saj ısı sayısı 35.1 28.046 8.0 Oy o r a n ı ve s a y ı s ı 25..=) ı »; i MV sajısı 1 2 1 9 : s Oy oranı Sen. ve sajısı sayısı 37.2 40.217 CGP (GP) CHP DP MP MHP MSP (CKMP) (>1\P) (BP) 2 2 2 2 25.811 23 2 353 29.5 29.790 1 1 2 2b 8 2: .665 0 3 5.4 4.353 7.7 7.81» 29.7 32 209 1.5 1.602 38 4.120 27.4 29 605 04 412 108 165 63.15 21.3 IR.filO 3.3 1 2.519 4.2 4 220 27.« 2 2 Vetoların açıklanmasının ertesi günü, veto edilenlerin yazıhanelerine gelip giden, partiye gelip gidenlerden daha çoktu. TBP TÎP • 5 YTP BAAlMSIZT.AR Geçrrh • •* re MV sayısı Katılma nranı 0.6 573 4.H 1.7 2.* 2.162 3147 1.Î57 78.340 64.2 5 S4R63 73.7 3.2 2 546 1.8 1.410 20 2 357 15.P 12.B12 fio.7ifi 28 153 fl.9 1 5 60.57 94! 1 2 019 İ01.105 65.04 5 Seçim öncesi Elâzığ'da CHP ve AP karıştı Şehir merkezinde yaşayan halkın sosyal yaşamı üçelere ve köylere oranla çok larklı. Ekonomik sınıf ve tabakalaşma üst yapıeına tam olarak ciamgasını bu Kentte de vuramamış. Orneğin aşiret ihçkilerı. «Şıh» sorunu. bu kent ve ilçe ile köylerinde lnsan ılışkisine egemen. Duygusal fizelliklerl daha ağır basıyor Elâzı* tnsanın:n değerlendirmelerınde . Gözlenmızle tan;k olduk Eiâzıg'da ıken bu rür olaylara. Gozlem için gıttigimizde henüz kente ınmiştik ki. AP'liler içyar. .ıalinde ld:ler. AP Genel Merkezi, Elâzığ'da merkez yoklaması yapmış ve listenin birinci sırasına Rasim Küçükel'i getirm)?tı. Bu olay AP çevrelennde ŞOK et'sısı yapmıştı. Elâzığ'dar; aday adap olan Ali Rıza Septioglu'nun başı çeknjı adaylar, bu harekete rtüyük tepki göst=rdi!er. Palu ilçesindn AP mer>cez:n!n levhalan yerlere indirilmiş ve parçalanmıştı. Ali Rıza Septl İÇ DOĞU ANADOLU'DAN GÜNEYDOĞU YA GEÇIŞ BÖLGESİ: MALATYA, ADIYAMAN, ELAZIĞ, TUNCELİTOPLU DEĞERLENDİRME CENEl SOSYO EKONOMİK YflPI Incelenen bolge, sadece bir coğrafî geçiş bölgesi olmayıp, sosyal ve toplumsal yapı yönündea de bir tamponu temsil etmektedir. İç Anadolu'da gellşmiş ticari merkez Kayseri' den Güney'de feodal Urfa'ya ve Doğu'da etnik çeşitliüğin merkezi geri kalmışlıgın simgesı olan Bıngöl'e geçış bu tampon üzerinden olmaktadır. Daha önceki günlerde incclenmış olan İran sınırı Dogu Anadolu'sunun sert ataerkillıği ve aşiret düzeni bu bölgede büyük ölçüde gevşemiştir. Etnik orijin çeşitlüiği de Doğu'nun ve GüneyDoğu'nun diğer bazı yörelerinde oldugu gibl ağırlıklı bir sosyal yaşantı unsuru olarak sadece Tunceli'de yaşamaktadjr. Mezbep çeşitlüiği ve bunun yarattığı denge ya da dengesizlik sadece Elâzığ'da ağırlığa sahiptlr. Bölgenin illerinden Malatya ve Elâzığ DPT tanımiarına göre 4. derece gelişmiş iller içine glrmekte olup, Türkiye ortalaması dolaylannda bir sosj'oekonomik canlılığa sahiptir. Tunceli ve Adıyaman ise 7. gruba giren illerdir. Böyiece Türkiye ortalamasmın çok altında kalmaktadırlar. Tunceli özgiln ve tekil yapısı dolayısıyla bu dar bölge ıçi dengesizlikten özel sıkıntı duyan bir ilimız değildir. Ancak Adıvaman bölge içl hesaplarda araya sıkışıp unutuirnuşluğun baskısmı yaşamaktadır. Xüfus artışı bölgede Tunceli dışındakl 11lerde Türkiye ortalaması dolaylarındadır. (Yüzde 2,5). Tunceli komşu illere ve Batı"ya doğru iç göctin kayııa.ö olup nüfusu çok yavaş artmaktadır. Elâziğ ve Malatya'da kentleşme Türkiye ortalamasına vakın süratteriir. Keban Baraj! göl alanı içinde kalan kırsa! vörelerden Eiâzı* ıl merkezir.e geçicı bır büvük akm do£mus ve Elâziğ'da ciddi kent sorunları yaratmıştır. Adjyaman ve Tuncelı' 1975 Toplom Nüfusu : 1 504 0 0 0 SOSYOPOLITIK DUYARULIK Poiıîızc»yon duztyi yukıtk E t n * cMı'iiltk v» mtzhtp forklıloimoi. Moiotyo v« Eionğ p do tonmdo m o k i n t l t ı m * v# sanoyU^$m9 6zısnnl#ri Adıyomon v« Tunctlı'dt sosyal vt f i z i k M İ Olt yapı ıksıkliği CHP ı 9 7 3 ' t oronlo gjcuniı daha do arttırmı$ Ancak Tunctlı di)ındo,bolg«dt üç partili oy doğılımı oiusvjyor CHP nin Moiatyo dnında millttvtkili S »oymnı uç p a r t i h l i k doioyısıylt *"""* TUNCEL' 1 l ı '' 1 ^'^^ MALATYA [6 ] V CHP % « 4 . l ( 4 ) ( * * * " AP % 13.8 ( 1 ) / MSP / VJ ( r\ / >»^ t 1 / CHP %70.0 (2) l » r °/ IA » /o 14 AP M3P % 2 197377 (;tiı»n»tsı CHPy 6 .' l > t ' ^ f * f / 1 / orttırmosı guç Ç^ m ~* ^ MSP'y (2) */^ELAZlĞ 197377 Gtlı»tr««l CHP AP MSP * .. i v CHP % 2 9 . 5 i \ / AP MSP %2S5 ( I ) % 2 7 8 (2) % 19.9 (1 ) \ AP v, V 197377 Gtliimtsi **'"•'»>..» CHP/ MSP^ ~" r / I / / s 5^ ^ \ /1 ) i \ J ADIYAMAN CHP %32.7 (2) AP % 2 8 7 ( I ) ^ A^s" / / J t 1 \ \ ' 9 ^ 3 7 7 Gtlışmtıi ^« CP / H AP \ / MP S tn*/ i İÇ DOĞUDAN GUNEY DOĞU ANADOLUYA GECIS BÖLGESİ ( Malatya,Tunceli,Elâzıg,Adıyaman ) BEKLENEN POLİTIK DEĞ!$IKLIKLER de kent nüfusu daha hızlı srtmakta, ancftk bu üd kent yine de kasaba niteliğinde küçük yerleşmeler olarak kalmaktadır. Elâzığ'da geleneksel bolge merkezl uyanıklığınrian gelcn bır sanayileşme kımıldaması söz konusudur. Malatya bu hareketi daha gerilerden lzler ken. Tunceli re Adıyaman tamamen ükel tanma batımh ve silik ekonomik etkenlik içlndedir. Siyasal davranışlar yönünden Tunceli'yi bu tampon bölgenin diğer illerinden ayırmak gerekir. 1950'ler, 1960'lar boyıınca tereddütlü ve çekingen bir siyasal katüma gösteren bu ilimtz CHP vs DP SEÇiM ANILARI Fikret OTYAM Âybar: "Siyasi Şube'den bir yetkili gelip, TİP'in Maraş'ta teşkilatı tamam,, dedi tYıl 1965. Seçimlere katılma hakkını elde etmek İçin uğraşmışız. 15 ilde tüm ilçelerla birlik'.e teşkilâtımız tamam. Alındı Delgelenmizin fotokopilenyle birlikte İçişlerı Bakanlığmdayız. Bakan CHP'li Orhan Öztrak. Bıze, teştalâtımızm tamam olmadığmı, Maraş'ta kuruluşumuzun bulunmadığını söyiüyor! Seçimlere giremeyeceğiz yan:. Oysa elimizde Maraş V'alisinin imzasını taşıyan alındı belgeleri var. Belgeleri öztrak'a veriyorum. Ya sizin bilgileriniz doğru, o zaman bizim elimizdeki belge sahte; ya bu belge dogru o zaman sizin bilgileriniz yanlış, yarü seçıme glreriz. Telsizle soruluyor, üeyecan içinde bekliyoruz, siyasi şubeden bir yetkili gelip Türkiye Işçi Partisi'nin Maraş'ta teşkilatı tamam diyor. İşta böyle. Biz o tarihten berl haklanmızı savaşa sava$a koparmışızdır. Bizim, eski TİP, tarihe karı^tı, şimdl Sosyalist Devrim Partimlz var. Onun da seçime girmesi engellenmek isteniyor. Az bnce TRT, seçime girecek partilerın adlannı okudu, bizimkisi yok! Oysa baskılara, tehditlere, mahalli zabıtanın istifaya zorlamalarına karşın 15 ilde ve 151 ilçede teşkilâtımız tamam. Hepsinin belgesi elimizde. Yani mücadele devam ediyor. Mücadele d«vam ettiğıne göre sonunda zafer bizimdir.» ve bağımsu adaylar arasmda bocaladıktan sonra, bu yıllarin birüımiyle ve 1971 sonrası uygulamalara tepkı olarak 1973'de CHP'ye en yüksek oy oranıyla sahip çıkan il olmuştur. 1975 Senato seçimlerınde CHP'nin czıci üstünlügii devam etmlştır. Bu ilde seçime katıima oranı da Türkiye ortalamasının çok üzerinde olmaktadır. Malatya Inönü'ye kayıtsız bağlılığrn simgesl olarak gelene&sel bıçimde CHP'ye oy veren bır yöredır. Elâzıg 1957 ve 1973 gibi uyanma dönemlerinde CHP'ye kayan bir tabana sahiptir. 1956'da il haline gelen Adıyaman YTP, AP ve sağcı bagımsız adaylar arasmda yalpalamış ve ilk kez 1969'da CHP'ye kaymış bir ildir. Bu seçimlerde Tunceli'de de oldugu gibı TİP'e Türkiye ortalamasının çok Üzerinde oy çıkımştı. Bölgede geleneksel olarak, ama Iran sının Doğu Anadolu yörelerınden daha sınırlı ölçekte bağımsız aday ve oy potansiyeli vardır. Ekonomik tabanı olmayan bır dınsel tutuculuk, Tunceli dışında bölgenin ıllennde güçlü köklere sahiptir. Bu kökler 1970 sonrası İISP üareketinm bölgedekj canlılıgını saglamışur. MSP bu hareketi Elâzığ ve Malatya'da küçük ticaret burjuvazisuıi kontrol ederek ve kırsal kesimde ruhanı programlar düzenleyerek bir süre daha sürdüreceğe benzemektedır. AP'nin zaten Einırlı olan varlığı ise daha da zayıflayarak süregelmekteüir. CHP, Türkiye'nin diğer yöreierinde oldugu gibl bölgenin illerine göre değişen çeşıtlı ölçeklerde, bu tampon bölgede de varlığını gelıştırmektedir. Ancak Tunceli'de zaten tavanına ulaştığı ve diğer üç ilde de üç partili illere özgu karmaşık oy dağılımı mekanizması geçerli oldugu ıç:n nıilletvekili sayısmı arttırması Türkiye ortalamasını aşan bir oy patlamasına bağlıdır. Malatya'nın bu potansıya1e sahiboldugunu düşünmsk hayal olmayabilir. OY ORANLARI Böigenin 1950 1973 arasındaki oy oranlan değişmeleri de şöyledir. 1950 : CHP; 52.08, DP; 46,34, diğer partiler ve bağımsızlar; 1^7 1957 : CHP; 51,8, DP; 39,44, diger partiler ve bagımsız lar; 8,76 1965 : CHP; 40.43, AP; 37,3, Sağ partiler ve bagımsız: 18.H8, Sol partiler ( T İ P + T 3 P ) ; 3.54 1969 : CHP; 32.58. AP; 23.88, sağ partiler ve bagımsız: 30,24, Sol partiler (TIP + TBP1; 13.3 1973 : CHP; 40.73, AP; 20,41, Demokraîık Partı; 4.77, MSP; 20,41, Diğer partıler ve bağımsız; 12,68 oglu 6z«Uikle küplere MnmJşH. Olayın tanıHan bü yuk paralar harcayan Septioglu'nun bir asıreti elınde tuttugunu ve bu hareketın AP'nin oylannı yüzde yüz boleceğini ıleri sürüyorlar. APJnın merkez yoklaması ile listenin basına getirdiği Rasim Küçükel Istanbul AP Bölge müfettişı. Bır süre önce Elâzığ'da çıkan olaylar «rasında tahrip olan CHP binasına gıcırdıyan tahta merdtvenlerden çıkıyordum. Içeride sevinç havası vardı. II Baskanı Şükrü Kaçar ile konuşuyordum lri içeri bir partı üyesı girdi ve 6 kişinin veto edildigini haber verdı. Bu haber partiyi bır anda karıştırdı. Sevinç bır anda üzüntüye dönüştü. B;z bu arada CHP Gençlik Kolu Başkanı ile kentin sosyal olaylanna ilişkin göriışme yapmaya başlamıştık. Çok dikkattmı çekmışti konuşması. Anladıgım tek şey okulların bir kısmına, ozellikle Devlet Mimarlık Mühendisliğe yerleşmış komandolar kente j'aptıgı saldınlarda herkesı yıldırmıştı. II Gençlik Kolu Başkanı bu olaylan anlatmazdan once şunlan soylüyordu: «Son suuttayım. Okula giremiyorum. Bunlan yazarken adımdan bahsetmemenızı rica ediyorum.ı». Demokrasi mucadelesinı omuzladıgını ileri süren CHP nin bır gençlik kolu başkanı komando baskınları karşısmda bu düşünceye gelmişti... CHP örgüt olarak bir canlılık içmde defildi Elâzığda. Genel Merkez ile çekişme halınde olan gruplar vardı. Veto edilenler arasında da bu niteligi koruyan ozellikle ıkı ısim v»rdı. Biri Sinan Oztürk, öteki ise Sacit Kelekçi. Veto haberi gelir gehnez, her ikı avukat aday adayının da bürosu köylerden, ilçelerden geien Elâzığ'lılarla dolmuştu.. Konuşmalar yapılıyor fikirler ileri sürülüyordu. Çok ügınçtı. \"eto edilenlerin göriişünü almaya gıttiğımde Sınan Oztürk ile. bır kısa söyleşi yapabildım. Oztürk Vetolan Türkiye genelinde değerlen rfirriir « C H P Genel MerltezijOU üaıeketi ile sermayeye kendısinı hoş gösterip iktidar onayını alıyor.».. Ertesi gun veto edilenlerin yazıhanelenni dolduran CHP'lıier partiye gidenlerden daha çoktu. Ve sonunda veto edilen alu kişi bir toplantı düzenlediler. Toplantı sonunda Sacit Kelekçı ile kısa biı konuşma yaptık. Kelekçı şöyle diyordu: «CHP Genel Merkezi bu davranışı ile partiyi demokratik sol dogrultusundan uzaklaştırmanın adımlannı atnuştır. Bu hareket önümüzdeki kurultaya yönelik bir tutumdur. Ve demokrasi ile bağdaşamaz.. Once bagımsız bir adayla seçune katılma, sonra da listede kendilerine yakın arkadaşlan destekleyip üst sıralara getirmek planlandı... Ve hesaplar ön seçım üzerine çeşitll varsayımlara göre yapılmaya başlamıştı. CHP*de ön seçimı işte bu reto edilen aday adaylarımn tutumu belirledl. Faık Oztürk ve Mustafa Kvıtlu'yu destekleyerek listenin ikıncı ve üçün cü sırasını almalarına yardımcı oldular. Veto ola yının plânlayıcısı oldugu ileri sürülen Mülervekıli Orhan Senemoğlu lıste dışı kahrken öteki millet •ekili Atilla Atila dordüncü sırada ancak yer ala büdt 1973 seçımlerinde CHP 2, MSP 2 ve AP 1 mü letveıtili ile Meclise kaulmıştı. CHP'liler «önseçim listesi iyi çıkarsa üçüncü milletvekilliğıne oynaya biliriz» dıyorlardı. Kuv^'etli adaylarm listenin ilk Uçünde yer alması ve bunların Sinan Oztürk ils Sacit Kelekçı olmasıru istiyorlardı. Ancak bu ik: aday adayı Faık Oztürk ile Mustafa Kutlu'yu des teklediler. Birinci sırada ise PTO£. Dr. Celal Ertu^ \ar. Liste örgüt üyelerinüı dediği gıbi çıktı. CHP nin en kötü Koşullarda iki milletvekilliğınl alaca gı apacık. Uçüncüyü bu listeyle çıkarması da ola ğan sayümalı. CHPnin üç mületvekılı çıkarması halinde MSP 2 mılletvekilligini tekrar alırsa, AF Meclise miüetvekili gönderemez. Eğer APlilenr merkez yoklamasına karşı duyduklan tepki, Al; Rıza Septioğiu'nun bagımsız adaylıgını koyması ile dile gelırse, o zaman bir bagımsız 1 de MSP, CHF dışındaki ıki millenekılliğinı paylaşır... Ama örgüt Elâzıflı'lan memnun ederse ve onlan tekrar se çım için çahşmaya çağınrsa. milletvekillikleri 1 AP, 1 MSP 3 CHP şeklinde olur. Elâzığ'da CHP eğüımh, ancak çirkin delege avı dışmda olayı dışandan ızleyer. aydınlarin kanısı da CHP'nın üç mılletvekilligini kazanabılecegı yolunda. Elâzığ'ın serüen ve çevresı genış kışıierden MC'nin, Karayollannda partızan bır tutumla kıy dığı Mühendıs Ali Ozcan Elâzıg üa veto edilenlenn gucunün Elâzığ'dajii partı orguiunden de fazla oldugunu söyledı ve de Elazığ'ın üçüncü CHP mılletvekılliğiiu çıkarabileceğım belırtti bır konuşma sırasında Sayısal değerlerin pek geçerli olmadığı hir toplumda yaşasak da bır göz atmakta yarar var 1975 senato ara seçımlenne. Senato ara seçunlerınde 108.165 oy kullanıldı. Bunun C, 3fi,7 s:nı CHP. < 37^'sını AP, ° 27,4'dünü MSP Kazanmıştı. 1%1'der: .o bu yana CHP ıkı milletveitillığinın altına duşniPdı Elâzığ'da. Bu kez Üçüncü ıçin şans der.eyecek. So=yoEkonomik olaylardan çok bır takım geleneksel mezhep ılişkiieri ile kiiçük hpsapiann daha etken olduğu seçimler. bakolım bu kez r,e getırecek Elâzığ'da' MARDtN, (Cumhuriyet) AP de yapılan onseçim AP'yi iyice kanştırmış, mılletvekilleri Abdülkadir Kermoog:u'nun 4:üğe. Scy'\ Gıineştan'ın da liste sonuna 6. lığa düşrceierı. çozülme'.ere yol açmıştır. AP'deld önseçimlerin urr.ulmadık sonuç vermesi ise en ço!< bagımsız adayl:*mı lcoyan L'lastırma Bakanı İbrahım Aysoy'un işme yaramıç, küskin AP'lilerin Aysoy'u desteklemeye hszırlandıkları »örülmüstür. Durumu güçlenen Aysoy'un bu günlerde Mardin'e geîerek seçim çalışmalanna baş;ayacağı bıldirilmiştır. öte yandan. merke7 yoklaması yapan MSP'de de huzursuzluk bişgöstermış. Savur bölgesinde etkili olan Ayın Kaf, Ahmedî Şeyhieri adaylarmın listeyp ahnmaması. fepkı j.andtrmışnr. Aynca Gercüslü olan Dr. Binbaşı Ekrem Ekmen'in bagımsız olarak ada;.'lıg:ııı koynası da MSP'nır. ışını bu bölgede ıniçieştırmıştiı. Bayındırlık Bakanı Fehı:n Adak'm başırda buhınduğu MSP iiste^ıııin im seçimde Gercüs ve Nüsaybin'den oy alamayacağı sarjimaitadır. AP'deki önseçim, bagımsız aday Ulaştırma Bakanı Aysoy'a yaradı