Katalog

CUMHURÎYET 9 Temmuz 1974 ABDÜUANBAZ TURHAN.SELÇUK ATAĞlNl TuP UİANDLFAKÂT 45Kriİ6u TOPA 'A U2ATT1 $^ 47'LİLER FÜRUZAN 14 Canun kimin işine yarar ki Selâhatttn. Allahaşkına sen mı aldın? Çat pat okul Fransızcasıyle olmayacağı açık. Bır yoluna koyayım diyorum şu îngılizceyi. Gerekli bır dilartık bu. Sonra koyduğu yerde değılse de biraz yakuıında buluyordu kıtabı. Gazetelere dalıp gitmiş Kiraz'ı korkutmak isteğı Emine'nin karamsarlığını dağıtıvermiş: Kiraz, diye bağırmıştı, haydi çay içelim. Kiraz hızla fırlamış, yüzünü alan çekinme aydınlık gülüşüyle yok olmuştu. Sen miydin Emıne Hanım? demiştl. Bendim ya Kiraz Hanım. On ikisindeki Emine Hanım. Evet Kiraz Hanım. Kiraz'ın onun yaşma aykın olan «hanım» sözündeki tuhaflığı, gülünçlüğti seçebilmış olması kıvrandırmıştı Emine'yi. Buyukler yoktu ya yasama çocuklann arasında tökezlenmeden akabilirdi bir süre. Çay onların tutkuy la sevdikleri bır içecekti. Leylim Nine geçenlerde para yerıne Verılen paraların ölçüsünü evde kimse bılmiyordu «Bana bir tutam çay verirsen hanımcan makbulumdür» demiş. «Eh, dıyordu annesi. eh. Parayla çay almayı düşünmevip, çayı elden istemek tam bunlara göre fıkirler.» ^eylim Nineye verilen parayla çay alıp alamıyaeağını da soramıyorlardı. Bu kesin çekingenlığın, rahata düşkünlüğün belırtısı oldugunu sonradan öğrenmişti Emine. Kiraz, ninesinden o yokken söz açılınca, ilgilenmezmış, duy muyormus gibi. yaptığı ışi sürdürdü. Söz çok uzayıp Leylim Nınenin belki de bır meczup olduğu konusuna kaydırılırsa Bu «meczup» söz cügüniin ne oldugunu Kiraz elbette bilemezdi o anda Kiraz alttan alta sürdüreceği türkülerinden birine çarçabuk girişırdi. Annesi uzak bakışıyle onu gozden geçirir: Mutfaktakı kalaydan yeni gelen tencereleri üç kere sabunladm mı, diye sorardı. Kiraz yüzundeki uçucu acının izlerini gülümseyerek silme isteğıyle: Yapmışım hanımcan, derdi. Om jine unuturlar, derken sobanm yanmdakı ev halkına alıştıra alıştıra yerleştirdıgi küçük minderınde gorurlerdi. Kiraz'ın bu otur malannın en uzunu yanm saati geçmezdi. Çün kü Erzurum'un yedi sekız ay süren kışında sobalara yetiştırilecek odunlan taşımak azımsanmayacak işlerdendi. Annesi büyük odun te nekesine Kiraz geldikten sonra karşı çıkmıştı. «Göze güzel görünmüyordu doğrusu.» Öyle demişti. «Zaten bu çocuğu bir o ış için almadık mıydı. Küçüktür ya, odundu felandı taşır.» Günler geçtikçe Kiraz cılız vücudunun umulandan da çoğunu kaldırdığım tanıtlamak isterce başka işler de üstlenmişti. Bu çaba belki de snnesinln buyruklannı azaltma gayretiyle #• riştiği bir çabaydı. Çayları ince bellı Erzurum bardaklanna koyduklarında Emıne uzanıp Kiraz'ı yanağından öpüvermişti. Kiraz'ın lokması yanağına top lanmış, birden doluveren gözlerinden inen yaş ları farketmeyen bir dinginlikle: Cumhuriyet alanına taşınırmışsınız ha Emine can? Yo... Annem söylemedi öyle bir sey. Hem ben seni onun için öpmediydım. Gitsek de ne olacak. Sen de gelirsin. Ninem akşamleyin dedi. Durmazlar bu köhnelikte. Ordaki memurlann yanına varacaklar. Sen bari durabilsen yanlarında. Ben yakışmam o içiçe yerlere. Burda benim yakışığım olan şeyler yine de vardır. Avlulan, taşgirişi. tahta tabanları. demir çatılı pencereleri. çullu kapılan. merdiven binişlerinin ığıldayan tahtalan aykırımıza değildir. Memur evlerınde elektriklerin borusu bile duvarların için deymış. Hamamhgıysa bizım çimdiğimize hiç benzemez. Böyle dert bölüstüm ninemle Emine can. Bir Leylim Nineli gecelerde, bir de böyls başbaşa kaldıklannda Kiraz'ın olanı bitenl seçmezliği yitiyordu. Sen ne diyorsun Kıraz'cım. Burdaki elek trik borulan dışardan döşeliyse ne olurmus. Bu yaslılar her şeyden kuşkulanıyor. Annem de öyle. Dün gece siz de duydunuz mu? Kiraz yüzünü kaçırmış, camdaki buz sarkıtlanna bakıyordu. Emine kalkıp Kıraz'm saçlannı OKşamaya başlamıştı. Kendisini kararlı, büyümüs buluyordu o sabah. Duyduk. Hepsıni mi? Ya Emine can. Hapsini. Hepsini mi? Ya Emine Abla. hepsıni. Arada bır Kiraz «Emine Abla» demelere başlaymca Emıne toparlanır, saçlannı ikı yana savmrmaktar? cayıverirdi. înandınıı mı? Neyf inanacaktık ki? Yani ablamın seyle.. hani annem diyordu ya.. Bir ere meyil vermesi mı? Yok öyle bir şey, annem kuşkulanmış. Ablam daha küçük. on yedisini süriiyor. Yeniden masada karsılıklı oturmuslardı. BUvüklerin düzenini yinelemek fconuşmalanna uygun düşer kanısını vermişti Emine'ye. Kaşıklanyle bardaklan çınrıldatarak çavlannı kanştırmıslardı. Guzel çmlamalar üzüntülerini yumuşatmıstı. Kiraz toparlanmıs, iÇini ılgın ılgın alan kederi istermişce, kaldınp indirmi? ti kollarını: (ARKASI VAR) BATFDA DEMOKRATlK SOL Doç: Dr: Ahmet Taner KI$LAU bir yer kazanarak, ihtilalcı olmaktan çıkmışlardır. Özel sektörün ekonomiye yüzde 90 egemen oldugu İsveç sosyalist bir ülke degildir BAŞBAKAN OLOF PALME Konu «demokratık sol» olup da, îskandmav Ulkelerıne degınmemek bır bakıma olanaksız. O kadar ki «sosyalizm» ve «demok rası» sözcuklerıni yan yana getirince. TurKiye'de ilk kez akla ge len yer, tsveç olmaktadır. Aslın da İsveç kadar Norveçde, Danımarka da bu açıdan mcelenmeğe değer. Bu ulkeler «refah devleti»nl ve «toplumsal barış»ı gerçekleştırmışlerdir. Sıyasal kavga sert degıl, jTimuşaktır. Mücadele hiçbir zaman «rejım üzerinde» olmamakta, daıma «rejım içınde» kalmaktadır. isveç, Norveç ve Danımarka' dakı toplumsal sıyasal gelişımlerı ıncelerken şu sorulara cevap aramaya çalışacağız: Iskandınav ulkelennde serçek bır demokrası var mıdır? Iskartdinav ülkelerinds gerçek bir sosyalizm var mıdır? Varsa veya yoksa, hangı etkenler bu sonuçlan doğurmuştur? Her üç ülkedekı gelışımın benzeyen ve ayrılan yanları nelerdir. Muhaiazakâr Partiler payla?maktaydüar. 19 ncu yüzyıhn liberal • muhafazakâr mucadelesı yerıni sosyalistlerle, hberalleşmi? muhafazakârlar çekısmesine terkedıyordu. İsveç sosyalist partısinin ihtilalcı ve marksist yolu değıl, fakat kuçuk mülkiyetı savunur bıçımde ve «insancıl» bır ahlâk anlayışı içinde gelişmesi bölünme doğurmakta gecıkmedi. 1917 yılında, liberallerle ortak hükümet kurulmasını kınayan sol kanat kopup, ilerde Komünist Partısi adını alacak olan Bağımsız Sosyalist Parti'yı kurdu. Fakat bu bolünmeye karşın ve kadınlara da oy hakkı tanıyan yasalann kabulünden sonra, 1920 seçimleri sosyalistlerin yönetinıır.de bır hükümet kurulma^ı olanağı yarattı. (Sosyalıstler 82, liberaller 48. çiftçiler, 30, muhafazakârlar 70 sandalyeK tsveç sosyalizminin bugünü Acaba isveç sosyalist bır ülke mı? Ekonomısinın yuzde 9U'mın ozel sektorun elir.de buıunduğu auşunülürse, havır Ama ulusal gelırın adaletlı oır oıçımrie u<ıgıişı ve her sınıfti.n nmkın gelereğinın devlet tarafından garantl edılışi gözönune ahnırsa evet... Kısa bir deneme dısarda tutulursa, Isveç'ae yanm sruzyıl& yakın bir süredır 'ktıaarda bulunan sosyal demoKratlar, buyuk dev Jetleştirmeler vapmadılar. Ulusal gelirin arttırılması çabasını czel gırişıme bırakarak. varatılan zengınlığın adaletlı oır bıçımdo paylastınlması gorev.ru kendılen yüklendıler. Yüksek gelırler çok yüksek oranda vergılendırılıyordu. Her alar.da olanaklann el verdıği olçüde eşıtlıgi sağlamağa çalışırken, bunun en ıyı ornekler.nı son yıllarda bızzat Başbakaa Palme verdı Yasalar makam arabalarınm hafta sonlarında KUI lanılmasını yasakladığı ıçın, o da herkes gıbı beledıye otoouslerıne oınıyordu. 1968 yılından bu vana îsveç'dekı solcu ıktıdann bıraz degışık bır yol ızlemeğe basladıgını soyleyebıhriz. Devletın ekonomik ya şantıya mudahalesı g:tgıde artmaktadır. Hükümet ozel sektörün yatınmları ıçın araştırmalar yapan kuruluşlar meydana se;ırtrek, bu yoldan ozel sektor ya tınmlannı daha yakından denetlemektedır Son olarak da bır emeklılık fonu oluşturulmuştur. Fınansmanı ışletmeler yaptıgı halde. fonda toplanan paraların yönetimı devletin elındedır. Ancak devlet bu yönetimı, ışçi temsılcileriyle bırlıkte jTirütmekte1973 eylülündekı seçımlerde sos yal demokratlar gerılemekle bırlıkte, 19 komünist milletvekıli de eklenince, 350 sandalyelık Meclısın yarısını ellerınde bulua durarak iktıdarlarını korudular. Gerılemenın başlıca nedenı ıse, enilasyonu önleme amacıyla ışsızhğın bır mıktar artnvsın» goz .vummalarıydı Halbukı 41 yıldır ıktıdarda kalabılme.erını bıraa da «tam ıstıhdamı» sağlamalarına borçlu oldukları biıınıyordu. âlT. K ^ RABALARININ HAFTA SONLARINDA KULLANILMASINI YA. SAKLADIGI lÇtN PALME DE HERKES GIBİ BELEDİYE OTOBÜSLERİNE BİNMEKTEDİR. anlaşmak çok zordu. Fakat 1930 işsız sayısı dort yıl içınde, yanl yıllanndan ıtibaren partı kendi 1937de 10 bine duştü. sıne uygun bır ortak bulmaya En alt gelır düzeyını, yani işbaşladı: Köylü Partısi, kurulu çi ve koyliılerin yaşam düzeylerışunda tutucu ozellık taşıyan bu ni yükseltmek, kalkınmanın ılk partı, zamanla kuçuk çıftçılere koşulu olarak kabul edilıyordu. ve yoksul koyluye hıtap etme yo Ancak bu durumdadır kı, üreti luna girmiş, dolayısıyle de sola len mallar alıcı bulacak, iç paka>Tnıştır. zar genışleyecek, yeni yeni sana1932 yılında «sosyalist • köylü» yı kollan gereksinme karşısında ortaklığı iktidara geldi. Başba ortaya çıkacaktı. kan Allan Hannson, isveç'te de Sosyal Demokrat Koylü Parti kendisini duyuran büyük iktisa leri ortak iktidannın tuttuğu bu di bunalıma pratik çareler arı yol Isveç'ı «refah devletı» haliyordu: Koylünün ürettiğının sa ne getirmeye başladı. Yeni isveç tm alınabilmesı için, işçı sınıfı toplumunda işçi ve köylü kurunın yaşam duzeyının yükseltilme luşları bü>ük rol oynuyorlardı. si gerektiğine inanıyordu. îşsızlık, yaşhlık, sağlık vb. gibi kuruluyor Allan Hannson. sosyahzmın toplumsal sıgortalar parlamenter demokrasi ile ger ve genişletiliyordu. «Toplumsal çekleşebileceğıne ınananlardandi. adalet» refahı, refah da «toplum «Sosyalist bır çogunluk elde et sal banş»ı getirdi. 1934'den beri îsveç'te işçi işve me olanağı varken genel greve eüvenmek bır ku«ku belırtisidir» ren mücadele halinden çıkıp, ışdiyordu. Yuksek düzeydeki gelir birliği yoluna girmiştır. Koopeler agır şekılde vergılendırıldi. ratifçilik gelışmış, emekçi sınıfDevlet eli ıle büyük yatırımlara lar yüksek bir ya$am düzeyi elginşildi. 1933 yılında 190 bin olan de ederek ve toplumda önemli İşçi Köylü işbirliği ötekı ülkelerde oldugu gibi, «ortak hukümet» sosyalistlere tam bir sosyalist yol izlemek olanağı vermiyordu Burjuva partilerle bazı toplumsal konularda Y A R I N: Danımarka ve Norveç'te durum İsveç'te sosyalist akunın aşamalan 1880 yıllanna gelınceye kadar îsveç'te gerek isçı hareketleri, ge rekse sosyalist düşunce gelişmemışti. Birkaç ışçı sendikası varsa da, bunlar liberal eğılim taşıyor ve «eskı» Ingiliz sendikacılı ğına benziyordu. Isveç'e sosyalist düşüncelerin gırmeye başlaması, daha önce Danımarka ve Almanya'da çalışıp. Lassalle'in etkisinde kalan A. Palm adlı birisinin mücadelesı ıle oldu. 1882'de Folkvıljan (Halkın ıradesi), daha sonra da Stockholm'de Socıaldemokraten (Toplumcu demokrasi) isimlerini taşıyan gazetelerı çıkararak sos yalıst düşünceierını yaymaya basladı. Hareket önce anarşizm, son ra sendikacılık yonünde gelişti. Ve sonunda 1889 yılında sendikalar tarafından Sosyal Demokrat Partı kuruldu. Partmın sendikalarla ılgısı bu kadarla da bıtmıyordu. 1898 yılında ortaya çıkan Sendikalar Konfederasyonu, mahalli ışçi ku ruluşlarının sıyasal orgüte Uye olmalarını zorunlu kılıyordu. Sosyal Demokrat Parti Başkanı H. Brangting marksist bır ön der olmaktan çok uzak. Marksızmin bırçok gorüşlerıni reddedıyor, din aleyhtan bir mücadeleye karşı çıkıyordu. 1896 yılında rrulletvekili seçıldi. İsveç sosyalistlerınin ılk bü>ük hedeflerinin «genel oy» ilkesinın kabulü oldugunu görüyoruz. Her kese eşit oy hakkınm sağlanması için yapılan bu mucadeleyi, Norveç'ın bagımsızlığı için yapılan bır mücadele ızlıyor. 1814 yılmdün beri İsveç kralına bağlı olan N'orveçliler 1906'da bağımsızlıklanm ılan edıp yeni bir kral seçince, kendiıerine en büyük dest«k îsveç Sosyal Demokrat Partisi'nden geliyor. «Genel grev» tehdıdi üzerine, isveç hükümeti karşı koymaktan vazgeçmek zorunda kalıyor. 1909 yılında îsveç işverenlennin işçı kuruluşlarını zayıflatmak için giriştıkleri lokavt hareketine Sendikalar Genel Federas yonu «Genel grev»le cevap verdi. Fakat sonunda birinciler kazandı ve gerek federasyon, gerekse partı, uyelerınden önemli bir bolümünü yitirdi. 1911 seçımleri buna rağmen sos yalistlerin sandalye sayısım 33' den 64'e çıkardı. 1914 seçimleri ise bir gerçeği ortaya koyuyordu: Aynen İngıltere'de oldugu gibt, Liberal Parti enmekte, mlraaını d» Sosyal Demokrat r» TİFFANY JONES Şevket Süreyya Aydemir Kalıramanlar UtMjıııalıyılı ÇAGDAS YAYINLARININ tfSADB 8E. MfMSE U£P UZUHOUB... DİSİ BOND VDt &İZİ BUÜRIÜJ TÜCÜ EÖİLİMİ MZDEN. 6. KİTABI GARTH IITAII: 15 UIA Her kitapfida bulunur fsteme Adresı: ÇAĞDAS YAY1NLABI: Halkevi Sok. No: 3941 İSTANBDL