Katalog

! 19 SAIÖFE ÜÇ ÎZMİR Kordonboyu, Tü: 191* (Srtkı Şükrü PAMİRTAN koleksiyonundan alınmıştır.) IH \ m \ l \ IZMIBI ISfi/IU 1/E \O\H 1M Halk bütün olanları gazetelerden takip ediyor bazen üzülüyor bazen de seviniyordu Birlncl Dünya Sava^ı'ndan müttefikleri fle birllkte yenik çıkan Osmanlı Devletı üzerinde bır «paylaşma pazarlığı» yapılıyordu. Pazarlık Mondoros Mütarekenamesı» adı altmda Osmanlı Devletine bir olup bıttı seklinde sunulduğunda, çok kımse «Artık her çeyin bittiğine ve kurtuluş yolu olmadığına» inanmıştı Fakat ıleride «Büyük Kurtancı> afatını alacak olan Mustafa Kemal Paşa aynı kanıda değıldı Buyuk ülkusunun hazırlığını yapıyordu Ve îzmri in Yunanlılar tarafmdan işgalinden sonra yeni bir görevle tstanbul'dan aynldı... Bır boluğu diğer sütun ve sayfalara alınan tarihî vesıkalardan habersiz halk, olânlan gunlük gazetelerden takıp ediyor, yerine göre seviniyor, yerine göre uzuluyordu. İşgal öğreıüliyor 16 Mayıs 1919 günlU ÎKDAM gazetesınde su resml teblij yer ilmıştı «Matbuat Mfldlriyeti yesınden: UnrannV len MMI karar hukuka «erlet ve milletin muhafazasuu mesalsinin mhu bile bey'eti acizanemiıi muskil bir mevlrie kordn fn için hinnetlerimizden xffı mızla yenl bir kabineve tevdi emir buTnralman menafii âlivei devlete muvafık olacap zik redilmiş oldujhınu tadmat v« tekrimatı ubudıvet kârânimize terettup re seddi »eniyei mtılOkânelerine arza cfir'et eyleriı. Katıbei ahvalde e m m ferman hszreti meliytl emir efendimirindir » • Mustahberatınraa nazaran kabınenın istifası tarah hazretl padısahiden kabul ve renl kabinemn teşkili sadn mıisarünileih hazretlerine tevdl bnynrulmuştur. Yeni kabinenln tesekkulune kadar heveti hanraTi vukela, vekaleten tfayı nmnr ejlıyeceklerdir. lıtanbal halkı olaylan ancak raıetelrrden iıleyebiIİTordn., kan vaki oldugu ilâveten bevan bu\ rulmuştur. Duaden berı lzmir ValısudeD •arid olan muteaddıd teİRrafnâmelerden şekli işgalın tebeddul ettiği (Salıfuzzikır taknrde beyan edilmiş olan şekli ışgalın tebdil olunduğu) anlaşümış i e filhakika asaletlu amiral daltrop cenapları Yunan asakırının şehre dahıl olacajrını Valıve tebliğ etmıştir Hüknmrtı Osmaniye, devletin Akdeniı vilâyetim halihazınnda bo\le bir tedbiri muhık gösterecek hiçbir sebep bulunmadığını rvvel be evvel bevan erlemevi vazıfe addeder. Duveli mutelife, bır lâhza bile şuphe etmedigim hısshati adl \e nısfetlen ıktııasınca, hutrâmeti senivenin askenmızın mevcudnetını tez\ıt etmek hakkında ıkı aydanberi >akı olan matalihı muhıkka ve mukerreresını kabul e>lemış olsalardı, vılâ>etı mezkurede emnu asavış daha mukenunel bır snrette temın edılmış olurdu. Şıradıye kadar cevapsız fealan teklıfimiz mncibınce sılih altında 70 bin kısı bulunduracak iken, elhaletu hazıhi havlı \asi bır saha dahılınde dagılnns nlmak brere ancak M bin kdşi vardır. Hükâmeti Osmanive Paris Konferansının karanna cıuhalefet etmez Fakat Tunan askerleri tarafından vaki olacak bir ışgale tav'an ruhi raa gosteremez. Çünkii. devleti Osmanivenin eczayı dahiliresinden olan bn Asva şebrini ne ırkan, ne tarihen. ne de co|rafra noktal naEarından Tunan hukumetl nanrasıvla hiç bir munasabeti yokUUTJ» İLK KURŞUH... İLK ŞEHİD müslumanın Sultanahrnet Meydanında aktevledigi miting* bır gün sonrakı gazetede yer alıyor. sansürün müsaadesi nlsbetınde yapılan konuşmalardan bolümler veriliyordu 25 Mayıs 1919 tarlhll ÎKDAM' da en fazla goze çarpan haber «Beyanatı Şabane» başlığuu taşıyanıydı: «Evvelki gön Sultanahmet Meydanında aktolunan muazzam mitingde izhar olunan hissıyat ve temenniyatı milliyeyı, Zatı Hazreti Padişahiye arzevlemek uzere Harbıye Nanrı Şe\ket Turgut Paşa delileti ile miting heyeti tertibiyesinden uç zat lütfen huzuru Âlii Şehrivariye kabul buyurulmak serefl ile mübahi oünuşlardır. Zab Şehriyari he»ete hıtaben «Ağzımızı açalım bagıralım. sesımızı yukseltehm Hakkımızı isteyelım, fakat elımızi kaldırmayalım» ırşadı mulukane<iinde bulnnmus >e itidal tavsive buyurmuşlardır» denıyordu haberde. Ama «Zatı Sehriyari»nın «kaldırmayalun» dedığı eller, Mustafa Kemal Paşanın onculuğıinde duşmaıun tepesme ınecelc bırer yumruk olmaga başlamıştı bile 15 Mayıs 1919 Osmanlı Devleti, tarıhının en kara çunlerinden bınni vaşıvor. Tunan efzunlan Izmir'e çıkmaja baslıvorlar. Kordonbovu artık Turk askennın degil, efzunların nobet veri, sevınç göstenlerı alanı haline gelmış. Bıltün tıraır kan ağlıvor. Toneticiler, isçal birliklerıne karsı gelinmemesi için halka oçutler veriyor. Bırden Kordonbovunda bir karışıklık oluvor. Kısa, kesik, tok sılâh seslerı ve arkasından sureklı atı«lar Kısa. ke«ık tok atışlar, dusmana ilk kursunu sıkan Gazrteci Hasan Tahsın' in, sürekli atıslar i«e Hasan Tahsın'ı iehid eden Tnnan efzunlarının. Iımırlılenn, Hasan Tahsın adı ıle tanıdıkları O«man Nevres Bev, Hnkuku Beser gazetesinde düşmanlara karsı kalemı ıle (Cirıstigi mucadelevı, sılâbla bıtırme^e karar \ermistir. Çönku bir nlusun bovle kahpece ortadan kaldınlmasına eonlu razı defcıldir. Tapabıldı^ı kadar vapacak. olse bile mucadeleve kendısınden »onra devam edılecektır. Nıtekim Hasan Tahsın bu dusuneesinde vanılmamıs ve dusman, bandolarla çıktıfı Kordonboynndan, korkn cıŞlıkları arasında kaçmıstır Dun sabah t u t 11 raddelerinde, Nışantasında Sadrazam Fen d Paşa Hazretlerine, konaklarında Amıral \ e p tarafmdan >erıleıı notalar, Paris Konferansı kararuıa atfen İzmir kalelerının Kuvavı tnkilâbive tarafından ışgal edileceği bıldinldığı gibı, Ingiliz Denız Kuvretleri Kumandanı Amiral C.altrop Ce napları tarafından da Avdın vıla\etıne dun sabah tebliğ olunan notada Parıs Konferansııftn mukarreratma ve Mutarekename nın yedincı maddesıne ıstınaden tzmır istıhkamlannın ısgal edileceği ve oğleden sonra verüen ıkıncı bır notada dahi gene Mutareke ahkamına musteniden Izmır şehnnin Yunan askcrı tarafından ışgalıne Dmeli Mutelıfece (Itilâf Devletlennce) karar verılmış olduğu bildınlmıştır. Hulnmet bu babda hukuk u mıllet ve devletın mutaafazası ıçın uhdesine terettup eden (Düşen) vezaıfi ıfaja teşebbus evlemış ve muhafazayı \akar ve sekmet edılmesı lüzumunu lısanı munasıple alıalive tavsıvesı zımnında Dahılıve Nezareti Celılesi tarafından vılâvatı Osmanneve teblıgatı lâııme ıfa kılınmıştır » Ancak bu teblığ tam defıldı DeiEmındakı 20 satır, Işgal Ku mandaniıgı 'arafından sansur e dılmış ve çısar lm ştı Dev letın resmı tebiığı bıle kendı Ulkesmde tam olarak javınlanamıyordu Yme aMiı gunun haberleri araainda «Meclısı \ukeladan sonra Sadrazam Paşa'nın huzuru padışahıve kabul buvuruldugu \e bır saat kadar nezdı şahanede kaldifi», «Meclı«;ı \ukelanın ı\eKi'er He>etı> Sadrazam Damat fe»ıd Paşanın Başkanlıgında Izmınn ısçalını çorustugu alınan kararların daha son ra Padışahd sunuldugu» bolumlen .er ahyorau Siyah zemin, beyaz Ay Yıldız 19 Majıs 1919 da Atahirk Samsun a çıkarken Istanbui da ta gosMnler devam ediyor ve «FatUı Dairei Belediyesi» onunde onbım mutecavız Turk rru ting yapıyordu Hahde Edıp Hanımın da meşhur konuşma sıru yaptığı mıtıngle ilgıll olarak 20 Mavıs gllnkü İKDAM' da yavınlanan haber sojla başlamaktavdı «Onbını mutecaviz islâm dun öğieden sonra Fatıh Beledıve Dairesi onünde içtima e>ledı Halk he^ecan içinde idı Bele dlye Daıresinin balkonunun iki tarafmda sivah zemın uzerine beyaı av yıldızlı bırer sancak keşide olunmuştu. Şimdiye kadar gordukçe iftihar eylediğımiz al sancagımızı böyle sivah malemi bır halde goren dindaşlanmızın çozunden dümuu teessur dokuluvordu. Millî tezahure iştirak eden me'yus. munkesır kalbli Turkler, kalblerini kemiren, yürrklerini sızlatan vesın alâmeti zahjrisini de yakalarına birer siyah rozet iliştirmek suretiyle iıhar eylemekte idiler.» Mustafa Kemal görev başında Mustafa Kemal Paşa, bır sure sonra resmen ayrılacağı, fakat fıılen devam edeceğı yenl askeri gorevıne başlamıştı î l Mayıs 1919 tanhlı İKDAM'da da şu haber vardı «Mustafa Kemal Paşa'nın Samsun'a mu\asalatla vazifesine mabaseret ettiği iş'aratı mahalliyeden anlasılmıştır > KITAPLAR ATATÜRK ve DEVRIMLERI Türker ACAROGLU ATVTÜRK VE DEVREMLERt TARİHİ BrBLITOGRAFYASL Bevazıt Devlet Kutuphanesı Muduru Mehmet Aluıaffer GÖKMAN'ın (doğ 1915> hazıriamış olduğu kıtabın ekh >enı ba«rmı Mılli Egıtım Bakanlıgı Devlet Kıtapları Mudurlugunce çıkanlan ^Ataturk sensı'nde 5.00» sayı bastıriidı '1968 KYI1M s , 40 hra^ Turkçe ve yabancı dı lerde çıkmış 3JI59 kıtap, bıoşur ve syrı basımı hıç bır seçme >apmaksızın Dir ara>a getırıyor; •yrıca para, pul, gravur resırn ve başka çe§ıt belgelerı de ıçme alıyor Bunlar, Mıll' Mucadele bolumlen dıkkate ahnarak, kronolojı sırasına gore dızılrmş, onemlı bolumler ara^ına olaylarla ılgıh kronolojı cetvellen de eklenm'ştır Bu gtbı bılım»el eserlerın aceleye geün rriıverek, notlar \e ekler bolumundekı yavmlarm da esas metne alınması, bu bolumun hıç degılse dızınıerden once konulması daha >ararlı olur Kıtapu arcak 53 Rusça eser tanıMabılmış Oysa bıldığımıze go r e, Ataturk uzerme Turkçeden sonra en çok Rusça eser >azılıp baîilmıştır, bun^rın savısı bmîen bulur Bıbhvografyaların ıkıde bır yenıden basılraası \erme beş >a da on yılda bır ek cıltıerının hazırlanması amaca daha uigun duşebılır En sondaKi bazısı bomboş 35 savfa bıze pek fuzulı gıbı gorundu Artık e«erın ek cıltlerını bek ıyeceğız Bunlarm, he> beş \a da on >ı da bır, daha mukemmel olarak hazırlanıp vayınlanacaklannı ummak ıstenz AT'VTÜKK'LE BERABER; DE\ KIMLER OLA\X\R \NILAR, 1922 193?. Değer'ı gazetecı gezı vazan ve hukukçu Aslan Tufan YAZMAN'ın ıdoğ 1913) yeni esen Turkıje 15 Bankası kultur yavınları arasında basıldı '1969 XV432 s , 20 lıra). Kurtulus Savaşımızm 50 \ıl hâtırası olarak çıkan eser, Ataturk'le bırlıkte jaşaraış olan bır kuşağın ovku«u sayılabıhr. Ataturk Enstıtusu Turk înkıiâp Tarıhı Ens+ıtusu. Dıl \e Tarih Coğraf\a Fakultesı profesorlennden uçunun lEnver Zıya Karal» Âfeünan, H Raşıt Öymen) kitaba ıl.şkın duşuncelenne baştarafta \er venlmış Ata'nın hayatının son 16 yılı ıçmdekı askeri hareketler, sıyasal olaylar devrımsel gelışme'er yazarın ozel anılarıvla karışık olarak bu kıtapta anla'ılmaktadır Cumhuriyet'ın genç gazetecısı, butün olavıarın ıçınde gorulur Bu tarıhsel bır bılgı kıtabı olduğu kadar da bır eleştirme esendır. Çağın vankı'annı veren şıır'erle de oıslu o'an kıtap, canlı ve akıcı uslubu ıle, genış halk vığmlarına da seslenmpktedır Dıleğımız herke«ce okunrnasıdır. ATATÜBK'ÜN ÇİZDIĞ1 PORTRELER Ismail Hakkı ÜLUĞ'un hazırladığı kıtap, Inkilâp ve Aka Kıtabevlermce vaymlandı C1968, 424 s., 15 lıra) Buvuk «Nutukta adları geçen kisılen avn a>n mcelemış olan \azar, bunları bıze kuçuk adlarına gore bır alfabe sırasıvla venyor. Alı Fuat Cebeso> dan Zlya Pasa'va kadar 412 kışı uzenne Ataturk'un neler so^lemış olduğunu oğrenıyoruz Bu kışı'er «Nutuk»ıın neresmde >er almış Bu da gösterilmıstır Nuhık»un 1927 vıhndaki esfcı harfli ilk basımı esas olarak alınm.ş Bazı kımseler ıç n «Nutuk» dısında kalan bılgıler de verılmıç Nakıller guiumuzun dılıne uygundur N"utuk»ta «adece adları geçen va da kendılermden kısaca soz edılenler de var Bır kov va da »opluluk adtnm hır kisı adı olarak sırava konulmai bızce doğru değıl Çerkez, Dıvarbakırll, Seyh v b gibı «'fatlarm ısımlerın arasında sırava konulması da \anhs bır yoldur Hele soyad' bılınenlerın kuçuk adlar^la dızılmesi bu<;hürtin sakattır Sonda soyadlanna gore bır dızın bulunmama^ı Ise, büyük bir eksıklıktir Yeni ba'imda bu dizin eklenmelırlir Mustafa Kemal huzurda 17 Ma>ıs Cuma>a rastlamtstı «Zatı Şe\ketmaalıı Haırrt1 Padışahı. Tıldu'da Hamidlve Camü Serifınde Salatı Ctnna1 M badeleda Selimlık Resmi'nl tamamlaiıp Sarayı Hümaynnlarına avdet buyunnus» daha sonra aa Mustafa Kemal'l te bul etmıştı Bu konudakl naber de şo>le\dı «Bahme >azın \vnl Paşa. Frkanı Harbiye Reisi Ce\at Paşa. 9. Ordu Mufettisi TJmumOigine tavm buvunılan Mustafa Kemal Paşa mahfelı humaynnda hıi7uru mulukaneve kabnl buvurulmuşlardır.» Sultanahmet mitingl 23 Mans 191« da «100 bin Gösteriler başlıyor 18 Va\ıs 1910 tanhlı ÎKDAM" da İzmır ın ışgalı ıle duyulan uzuntünun \ ogunlaşraaja hnsyla dıgını gosteren ve ılende aaha da artacak gosterılerin ılklne aıt b'r haber vardı «Genç talebenın hıssıvatı Aatanpervera nesı» başhğmı taşıyordu • «Darulfunun konferans salonu, dun sençlenn tarıhî hazı tezahuratına sahne olmustur tzmır'ın Tunan asakin tarafın dan işgali üzerine muhtebf mekteplerden jelen blnlerce ta lebe ve talibat bu haberi mu essıf uzerine bir çok tezaburatı %atanper\erânede bulun rauşlar, Mektebi Tıbbive tale beleri dahi lzmir'in işgali ha beri üzerine derslerine devanı etmeveceklerinı beyan ile d«r«e firmedikleri gibi Mühendı« Mektebı Âlisi, Halkalı Ztraat \e Darülmuallimini Âliye rne kâtibi talebeleri de UtUi tedrı sat etmişlerdir.» Gençlığın bu hissıyaü vatan perveranestne karşı Babıâll'n,r ışgale sadece, ayra gazetede >'f alan ?u nota ıle karjı çtkabıl dı$ı okunuvordu «Ueldıklerı fibi gıdeceklerdlr. (Sıtkı ŞükrO Pamlrtan koleksivoııundan alınmiftır.) Heyeti Vükelâ'nın istifası 17 Maus 1919 gunku Ikdamda ıse «Hevetı \ ııkelanın istifası» ba^'ıg' altında şu tıaber vardı ll»vetı \ uKeld dun. Levleı Bcıat mıınasebetıvle \ıldız Sa r;ı\ı Humavununa azımetle Zatı Hazretı Padısahıve arzı tebrik.ıt e\ledikten sonra suretı âtıde mundenc ıstıfaname Sadrazam Fent Pasa Hazretlerı tarafından Zatı Sahanete takdım \e nezdi humavunda kabul hımjrnlma^ı nı temenni rvlemiştir t«tafa name suretı °> senelık bır suvudarenın ne tavıcı ehmesını ımkan daıresın de ıslah ıcın te\fıkatı sameda nn • • I P tımadi h^ıma^ unlari na emencrek taknben 2 5 av n vel hmle muskıl hır dfMrde ba rı *"ikumetı deruhte e\lemıs ı ılık ^ırf vicdanımıza \e ıctıha dın" < tphean Ia7imul ıttih»7 «riri'tt "iıni7 hilrumlp tedabfre te\oss'il rriıld'Ci haldp ıtilaf devletlermce lzmır ıçın \erı İtilâf Mümessillerine Babıâli'nin notası •Tarafı asilânelerinden dü\ e li mdttefika nanıına tebliğ bııv rulan 14 ma\ı< 1914 tarih \t 1913 nıırnaralı takrirde Parı^ Konferansının fzmir istihkam larının riü\cli muttefika asakırı tarafından l?eali hakkındaki ka ran tphlif \r IÎRSI talehlnin miı tareke mıtka\e|pnâmesinin ve dıncı maddesı ahkamına tevO Oıuel lanıto. srUk l*f»l balindedlr... (Sıtkt ftfcrt Pamirtu