Katalog

12 tkinciteşrin 1938 CUMHURÎYET Ismet Herbirisi ayrı ayn insanlarda bulunabilecek müstesna kabiliyetleri bir araya toplıyan, müstesna bir şahsiyet! Onun şahsmda, zafer tacmı, vücudünün bir uzvu kadar kendi malı olarak taşıması mev'ud büyük bir kumandan; siyaseti, en dikenli meselelerin mutlaka muvaffakiyetle halledildiği bir saha diye bellemiş yüksek bir devlet adamı, bir arada yaşar. Siyaset sahasındaki icraatınm isabetini, diplomasi âlemindeki mu vaffakiyetlerinin büyüklüğünü ve idare cilikteki müstesna kabilıyetini, ancak harb meydanındaki kumandalarının kıymetıle ölçebiliriz. Harbi, sulha götüren bir yol olarak tanıdığı için, harbi ve sulhu ayni kiyasetle ve ayni basiretle idare eder. Kahramanlıkla tevazuu, sert kumanda ile kıvrak kararları, birbirine çok uzak olan bu kutublan, diplomasi ile asker likte yaptığı gibi, mezcedecek kadar yanyana getirmiştir. îçine, memleketin bütün işlerini, büyük bir intizamla sığdıran geniş bir alın; yurdun bütün ufuklannı birden görebilen nafiz bir çift göz; daima doğruyu ve iyiyi söylemek için açılan dudaklar... îsmet înönü, harbde tam asker, siyasette tam devlet adamı, müzakere masasında tam diplomat olduğu kadar, kür süde tam hatibdir. Doğruyu ve iyiyi söylemek için açılan dudakları, mantığın, kuvvetli fikir ve muhakemenin sarsılmaz temeline istinad eden selis cümlelerile, karşısındakini mutlaka ikna eder. edildiği zaman, çok fazla sevdıği İzmirden ayrılmağa, ancak Sı\asta Askerî Rüştiyesine yazdırılacağı vadini kopar mak suretile razı olmuştu. Küçük îsmet, ilk tahsilini, o zamana kadar îzmir iptidaî mektebinde yapmıştı. Orta tahsilini Sıvas Rüştiyesinde ve daha sonra, Mülkiye İdadisinde gördü. Ismet înönünün bugünkü şahsiyetini daha o zamandan keşfeden birçok kim seler, bu keşiflerini kendi görüşlerindeki kuvvete değil, küçük Ismetin derin ve bariz vasıflarına medyundurlar. Askerlik hevesinin tezahürlerinde, çocuklara has mukallidlikten bambaşka bir temayül, çok ciddî bir emel çeşnisi sezilen küçük Ismet, yanında askerlik ve memleket bahisleri olduğu zaman dıkkatle kulak kabartan; büyüklerin sözüne, büyük sözlerle iştirak edip etrafta hayret uyandıran; yaşından umulmıyacak kadat ağırbaşlı, bütün istidadları fazilete müteveccih bir çocuktu. Doğruluğu, doğru olmağı şiar edinen küçük îsmet, yalanı en büyük düşman bellemişti. Mütekâmil bir insan olmağa doğru attığı ilk adımlarını, bastığı yerin sağlamhğına güvenen bir büyük adam idraki ve metanetile atıyordu. îsmet înönünün zekâsı, küçüklüğünde de harikulâde parlaktı. Arkadaşları arasmda, çalışkanlığı, faziletkârlığile şöhret bulan bu çocuk, en müşkül meseleleri bir görüşte kavrıyan ihatalı zekâsı, gıptaya değer sür'ati intikali ile de temayüz etmişti. Zihnini işletmek onun için yemek içmek kadar hayatî bir ihtiyacdı. Üzerinde dimağını çahştıracağı mevzudan mahrum kaldığı zaman üzülüyordu. w nonunun Hayatı ğu sırada binbaşılığa terfı etti. Bu terfı, | yük emniyetle ıstınad edıyordu. Sız orada San'â'nın kurtulmasında gösterdiği yarar yalnız düşmanı değil, milletin makus talığm mükâfatıdır. lıhini de yendiniz. İstilâ altındaki bedİsmet înönünün askerlik hayatında bir baht topraklarımızla beraber bütün va birini takib eden büyük eserlerden ıkınci tan, bugün müntehalarına kadar zafermisi, Balkan harbinden sonraki sulh müza zi tes'id ediyor. Düşmanın hırsı istilâsı, kereleri esnasında, müzakereye memur azim ve hamiyetinizin yalçın kayalarına heyetin askerî müşavirliğini yaptığı zaman başını çarparak hurdahaş oldu. kazandığı muvaffakiyettir. Dimetoka'nın «Nammızı tarihin kitabei mefahirine o zaman Türk topraklarında kalmış ol kaydeden ve bütün milletı hakkmızda emasını, tnesleğindeki ihtisası, haiz oldu bedî minnet ve şükrana sevkeden büyük ğu temsil kabihyeti gibi meziyetleri gözö gaza ve zaferinizi tebrik ederken, üstünnünde tutularak uhdesine bu vazife ve de durduğumuz tepenin size binlerce düşrilmiş olan İsmet înönünün ısrarına med man ölülerile dolu bir meydanı şeref seyyunduk. rettirdiği kadar milletimiz ve kendiniz için Büyük Harb seferberliğinde, îsmet î şaşaai itilâ ile dolu bir ufku istikbale de nönü, Kaymakam Ismet Bey olarak ev nazır ve hâkim olduğunu söylemek istevelâ Birinci Ordu Erkânı Harbiyesine, rkn.» Türkiyenin harbe iştiraki üzerine de KaMillî Mücadelenin şanlı neticesini cirargâhı Umumî Birinci Şube Müdürlüğühan devletlerine Lozan konferansında tasne tayin edilmiş buluyoruz. Bu tayinden dik ve kabul ettiren İsmet înönü, harb bir sene sonra, 11 kânunuevvel 1915 te meydanında kazandığı zafer kadar büyük miralaylığa terfi etti ve harbin devamınikinci bir zaferi sulh masası başında da isca, Dördüncü, Yirminci ve Üçüncü Kotihsal etti. Onun, diplomat şahsiyetine en ordu Kumandanlıklannda bulundu. lâyık hitabı, gene Atatürke bırakalım. 24 Harbi Umumî tarihine, adını, Şeria Temmuz 1923 de sulh muahedesini imzamuharebelerinde gösterdiği askerî kiyalıyan Türk başmurahhası, Başkumandan setle yazan Miralay İsmet Bey, MütareGazi Mustafa Kemalden şu tarihî telgrafı keyi müteakıb Harbiye Nezareti Müsteşarlığma, ve esasatı sulhiyenin askerî mad aldı: «Millet ve hükumetin, zatı âlilerine delerini müzakere ve tespite memur ko tevcih etmiş olduğu yeni vazifeyi muvafmisyonun reisliğine getirilmiş, bu vazifeîeri fakiyetle itaıam buyurdunuz. Memlekete de, o zamana kadar uhdesine aldığı işler bir silsile müfid hizmetlerden ibaret olan de görülen yüksek kabiliyetine bir nümu ömrünüzü, bu defa tarihî bir muvaffakine teşkil edecek şekilde yerine getirmiştir. yetle tetviç ettiniz. Uzun mücadelelerden Onu, Birinci Büyük Mıllet Meclisinde sonra vatanımızm sulh ve istiklâle kavuşEdirne meb'usu olarak görüyoruz. Mıllet tuğu bu günde parlak hizmetiniz dolayıMechsi tarafından, Erkânı Harbiye Reis sile zatı âlinizi, muhterem arkadaşlanmız ığine intihab edilen İsmet înönü, îstiklâl Rıza Nur ve Hasan Beyleri ve mesainizHarbi tanhine, garb ordusu kumandanı de size yardım eden bütün heyeti muraholarak gırdıkten sonra, ilk hamlede düş hasa azasını müteşekkirane tebrik ede Ebedî Şefimiz Atatürkün en yakın arkadaşı İnönü, harbde tam asker, siyasette tam | devlet adamı, müzakere masasmda tam diplomat olduğu kadar kürsüde de tam hatîbdir Kararlarında daima isabetlidir: Düşünmeden karar vermez ve verdiği kararlarda da muvaffakiyetsizliğe uğramağı hayalinden geçirmez. Muhatabları üzerindeki ikna ve telkin kudreti, kendisini îsmet înönünün şanlı ve muvaffakiyetli de muvaftakiyete götüren amillerden bisahifeler teşkil eden hayatını, çocukluğunri olmuştur; çocukluğundanberi, onun en da ve gencliğinde tezahür eden müstesna bariz vasfı olan memleket aşkından sonvasıflan, daha o zamandan, muhitindekiıa... lere müjdeliyen birer güzel alâmet olmuş*** • > * îsmet lnönü, 1884 senesî eylulünün tur. 25 inci günü Izmirde doğdu. Babası, müteaddid mahkpme azalıklarında bu lunduktan sonra Harbiye Nezareti Muhakemat dairesi mümeyyizliğine tayin edilen ve o vazifede bulunduğu sırada vefat eden Reşid Beydir. Ömrünün birçok yıllarını, diyar diyar, cephe cephe dolaşmakla geçiren Ismet înönü, ilk yolculuğunu, îzmirde dünyaya geldikten kırk gün sonra yaptı. Babasmı, Foçaya mukavelât muharriri ve Sennüstantik olarak tayin ermişlerdi. Bir müddet sonra da Boldana nakledildi. Küçük îsmet, annesinin kucağında çıktığî bu seyahatten dört sene sonra, babasınm, îcra memuru olarak iade edildiği Izmire lekrar geldiği zaman, îzmiri ilk defa görmüş oldu. Görmesile orayı dünyanın her yerinden fazla sevmesi bir olmuftu. îz miri ve onunla beraber bütün memleketi kurtaran ordunun temel taşlarından biri olan büyük kumandan, yurdun, gözlerinde ilk defa pınldayan bu güzel köşesine, bundan daka başka bir duygu ile zaten bağlanamazdı. îzmir çocuğu küçük îsmeti beş yaşmdaki halile gözönüne getirirsek, onu, kendi kendirje tahtadan kılıclar yontan, beline taktığı bu kılıclarla evin içinde aşağı yukarı dolaşan, askerce emirler veren, selâm duran bir küçük kumandan şeklinde görürüz. Askerlik aşkı, onun yüreğine daha o zamandan sokulmuş, kahramanlık ateşi, daha o yaşta, onun Tuhunda tutuşmuştu. O küçük vücudde büyük bir asker yaşıyordu. Babası, bir sene sonra Sıvasa tayin Garb ceplıesi kumandanı İsmet Paşa, Büyük Taarruzdan evvel yapılan bir geçid resminde, Başkumandan Mustafa Kemal Paşa ile yanyana "1 Ismet înönü, sevgili îzmîrinden, artık sevdiği askerliğine kavuşmak tesellisile ayrılıp Sivasa gittikten sonra, oraya bir daha dönmemişti. Sivas askerî Rüştiyesini bitirdikten sonra, Reşid Bey, memuriyetinin îstanbula nakledilmesi üzerine ailesini beraber alarak buraya gelmiş, Aksaraya yerleşmişti. îsmet, o zaman 11 yaşında idi. Onu, Mühendishaneye verdiler. Fakat, çocuğun ruhundaki askerlik iştiyakı bütün şiddetile devam ediyor, hatta gün geçtıkçe artıyordu. Nihayet, Halıcıoğlu Topçu Idadisine, onu müteakıb, 1900 senesinde Topçu Harbiye mektebine girdi. Bu mektebde gösterdiği muvaffakiyet nazarı dikkati celbettiğinden onu Erkânı Harbiye smıfına ayırdılar. Tarih, îsmet înönünün, mektebden mükemmel bir topçu yüzbaşısı olarak çıktıgı 1906 senesini, askerlik meftunu küçük yavruyu idealine kavuşturan, Türk ordusuna, büyük bir kahraman, Türk yurduna bir devlet adamı kazandıran iki kat uğurlu bir yıl olarak kaydedecektir. *** Meşrutiyetin ilânından sonra, 1910 da, Kolağası îsmeti, Yemendeki vaziyetin alahi için gönderilen müretteb Kolordunun Erkânı Harbiyesine memur edilmiş ola rak, sevgili mesleğinin ilk faal sahasına girtniş buluyoruz. Türk vatanına bütün mevcudiyetile hizmet etmeği, çocuk yajmda ideal belliyen genc, îmam Yahya meselesinin kapanmasmda, Erkânı Harbiyeye memur olmak itibarile büyük rol oynamıştır. 1912 de, el'an Yemende bulundu manı İnönünde püskürtmüş, Çerkes Ethemin Kütahyadaki hiyanet hareketini ezmiş, harikalar yaratmağa kadir büyük bir kumandan olduğunu Millet Meclisine tasdik ettirip 10 kânunusani 1921 de Mirlivalığa yükselmişti. îkinci înönü muharebesini, düşmanı müthiş bir tuzağa duşürerek büyük bir zafere ulaştıran îsmet lnönü, bütün garb cephesi kumandanlığını deruhde ettikten sonra Sakarya Meydan Muharebesini bu sıfatla idare etmiş, emsalsiz yararlık'arınm mükâfatını, Büyük Millet Meclisinin bir takdirnamesini kazanmak suretile almıştır. Büyük zaferden sonra, bu büyük kumandanın, ferikliğe terfıi icra edildi. îsmet înönünün muvaffakiyetlerini Atatürkün, Kurtuluş Harbi tarihine Metristepeden altın harflerle yazdığı şu sözlerden daha kuvvetle ifade etmeğe imkân yoktur. îsmet înönü, admı soy adı olarak taşıdığı harb meydanmdan, zaferi, Başkumandana şöyle müjdelemişti: «Saat 6,30 da Metris tepeden gördüğüm vaziyet, Gündüzbey şimalinde, sabahtanberi se bat eden ve demdar olması muhtemel bulunan bir düşman müfrezesi, sağ cenah grupunun taarruzile gayri muntazam çekiliyor. Yakuıdan takib ediliyor. Hamidiye istikametinde temas ve faaliyet yok, Bozöyük yanıyor. Düşman binlerce makrullerile doldurduğu muharebe meydanını silâhlarımıza terketmiştir.» Buna, Başkumandan şu cevabı verdi: «Bütün tarDıi âlemde, sîzin lnönü Meydan muharebelerinde deruhde ettiğiniz vazife kadar ağır bir vazife deruhde etmiş kumandanlar azdır. Milletimizin îstiklâl ve hayatı, dâhiyane idareniz altında şerefle vazifelerini gören kumanda ve silâh arkadaşlarınızm kalb ve hamiyetine bü rim.» * * * îsmet înönü, harb cephesinden sulh cephesine intikal ettikten ve bu sahadaki kıymetli semerelerle dolu faaliyet devresini Lozandaki emsalsiz zaferile açtıktan sonra, uhdesinde bulunan Hariciye Vekâletini muhafaza etmek şartile, Cumhurıyetin ilânımn ertesi günü İcra Vekilleri Heyeti Reisliğine intihab olundu. Bundan bir sene sonra, kabinesinin yerini Fethi Bey kabinesi almış, fakat dört ay sonra îsmet înönü, kabineyi tekrar teşkil etmiştir. Askerî rütbesi Başvekil bulunduğu sırada birinci ferikliğe yükseltilen îsmet lnönü 30 haziran 1927 de kendi isteğile tekaüde sevkedilmiştir. İsmet înönünün Başvekil olarak memleket işlerini yürüttüğü devrelerdeki icraatını birer birer değil, toplu olarak saymak bile çok yere ve zamana mühtaç bir iştir. Atatürkün silâh arkadaşı olarak onunla beraber orduyu zaferden zafere gotüren îsmet lnönü, Büyük Şefin, milleti ve memleketi her sahada, terakkiden terakkiye, itilâdan itilâya götüren adımlanna adımlarını uyduran ideal arkadaşıdır. Dün, ikinciteşrinin on birinci günü, on yedi milyon Türkün muhassalası üç yüz kırk sekiz reyle Cumhurreisliğine seçilen îsmet lnönü, tarihin, insan omuzlanna yükleyebileceği en büyük vazifelerden birini daha, tarihle karşılaşmağa alışık yüksek almlı, büyük bir kumandan azim ve cesaretile deruhde etmiş bulunuyor. Atatürkün açtığı yolda, dünden beri onun silâh ve ideal arkadaşırun peşinde yürüyoruz. Atatürkün yaktığı mukaddes meşaleyi, dünden itibaren onun eli taşıyor. O yolda, o meşalenin nurile, ayni adımlarla yürümeğe bir kere daha and içerken, yeni Cumhurreisimize, büyük vazifesinde sonsuz muvaffakıyetler dileriz. i Yeni Cumhurreisimiz tsmet Inöntt Ismet İnonü bir fabrikayı gezerken Bagvekil İsmet İnönü, Atatürkle bir görüşme esnasında fsmet İnönü kürsüdo