Catalog

6 ARALIK 2021 2 PEKİN’İN KÜRESEL PİYASALARA ENTEGRASYONU İVME KAZANIYOR ABD’ye karşı finans kozu Küresel kapitalizmin iki kutbu Çin ve ABD, birbirlerine derinden bağımlı olmalarına rağmen (ticaret, finans ve teknoloji), PHILIP S. GOLUB * yoğun ve kalıcı bir stratejik rekabet içine hapsolmuş durumdalar. Pekin, “ekonomik yasayı siyasi güçle değiştirmenin gerçekçi olmadığını” söylemeye devam etse de ABD’de devlet, eski gücüne geri dönüyor. Dolayısıyla ulusal güvenlik aygıtının stratejik çıkarları ile ulusötesi finansın stratejik çıkarları arasındaki çelişki giderek belirginleşiyor. Bu durum Baş tarafı 1. sayfada Washington’u şimdiye kadar uluslararası ekonomi politikalarının temel amacı olan küresel liberalleşmeyi terk etmeye, korumacı ve müdahaleci devlete geri dönmeye zorluyor. R esmi tahminlere göre (2), Donald Trump’ın başkanlığı sırasında Çin’e Amerikan girdileri 620 milyar doları bulurken, buna Ame- rikan pazarlarında düzinelerce Çinli şirketin hal- ka arzının eklenmesi gerekiyor. 2019 sonunda ABD’li yatırımcıların elinde en az 813 milyar dolar değerinde Çin hisse senedi ve tahvili bulu- nurken bu sayı 2016’da 368 milyar dolardı. Toplamın bugün 1.1 trilyon dolara ulaştığı tah- min ediliyor. 2020 yılında bir önceki yıla göre, yabancı hisse senetleri yüzde 50 ve tahviller ise yüzde 28 arttı. Hisse ihraç eden birçok Çinli şir- ketin offshore vergi cennetlerinde yerleşik yan kuruluşları olduğundan, bu girdilerden daha faz- lası olduğu söylenebilir. “ABD, Birleşik Krallık ve Tayvan’dan sonra en fazla” diye not düşen 2021 tarihli bir araştırma- ya göre Cayman Adaları’nda yetmiş üç yan kuru- luş bulunuyor. Aynı araştırmaya göre, “2017’de Amerikan, İngiliz ve Euro Bölgesi yatırımcıları 705 milyar doları Cayman Adaları üzerinden ol- mak üzere vergi cennetleri aracılığıyla Çinli şir- ketlerin 830 milyar dolarlık hissesini elinde bu- lunduruyordu” (3). Ayrıca yakın tarihli bir rapo- run sonucuna göre, “Çin’in küresel piyasalara en- tegrasyonu ivme kazanıyor” (4). Bu gelişmeye, “savaşçı kurtlar” denilen daha saldırgan bir diplomasi ve “ulusal çıkarların” ta- vizsiz dile getirilmesi (Asya’daki toprak iddia- ları, Çin Halk Cumhuriyeti’nin Sincan ve Hong Kong’daki insan hakları sicilini eleştiren ülke- lere ve insanlara uygulanan zorlayıcı ekonomik önlemler veya yaptırımlar) eşlik ediyor. Esasen küreselleşme ve ulusal egemenliği birleştiren bu duruş göründüğünden daha az çelişkili. Çin’in yükselişi, dünya piyasalarına kontrollü bir en- tegrasyon sayesinde mümkün oldu. Küreselleş- me, onu başkalarına bağımlı bir kalkınma yolu- na sürüklemediği gibi aynı zamanda gücünün in- şasına da katkıda bulundu. Londra’nın etkisi... Bu yeni bir olgu değil. 19. yy’da farklı coğra- fi bölgelerin Avrupa merkezli dünya ekonomi- sine dahil edilmesi bazen savunmasız toplumla- rın batmasına neden olurken, ekonomik ve poli- tik gücün başka yerlerde yoğunlaşmasına da yol açtı. İngiliz kolonilerinin gelişmesinde sermaye akışları büyük rol oynadı. Kıtasal bütünleşme- Çin’de devlet öncülüğünde kademeli bir dışa açılma uygulanırken yabancı sermayenin türleri ve hacimlerinin kontrol altında tutulmasına ve teknoloji ye ve büyük bir endüstriyel gücün ortaya çıkma- transferlerinde yabancıların daha az hisseye sahip olduğu ortak girişimlerin kullanılmasına dikkat ediliyor. sına katkıda bulunarak ABD için belirleyici ol- dular. Avrupalılar - başta Londra - Amerikan dış pılan) savaştan önceki yıllarda toplam kamu bor- len Çinli dijital devler Alibaba ve Tencent’in ve leri “Amerika Birleşik Devletleri’nin ulusal gü- ticaretini finanse ettikleri gibi toprak, tarım, hay- cunun yaklaşık yarısı dış borçtu. Dünyanın dört giderek uzayan bir liste oluşturan birçok firma- venlik ve dış politika çıkarlarına aykırı faaliyetler vancılık, eyalet ve yerel yönetimler, ticari ban- bir yanındaki teknik bilgi ve ekipmandan yarar- nın kısa süre önce muhteşem bir şekilde eski du- yürüten” oluşumlar listesine alındı. kalar ve altyapıya (yollar, kanallar ve demiryol- landı, ancak sermaye esas olarak İngiltere’den rumuna getirilmesi bu durumun bugün de geçerli “Amerika’nın tedarik zincirleri”yle ilgili bir ları) yatırım yaptı. geliyordu. Birleşik Krallık, kendisinin politik olduğunu kanıtlar nitelikte. Beyaz Saray raporu “yarı iletkenlerin üretimi ve İç savaşın sona erdiği 1865’ten 1900’e kadar, bağlılığından çok bu söz konusu sermaye saye- Devletin her yere uzanan düzenleyici aygıtın- ileri paketleme; elektrikli arabalarda kullanılan Amerika Birleşik Devletleri’ndeki yatırım, dün- sinde Japonya’yı büyük güç haline getirdi (7)”. dan mustarip olan yabancı finans firmalarına sağ- büyük kapasiteli piller; kritik öneme sahip mine- yadaki toplam İngiliz yatırımının yüzde 22’si- lanan nispeten sınırlı pazar erişimi, finans sektö- raller ve materyaller; ecza ürünleri ve ileri ecza ne denk geliyordu. 1913’te ise bu oran, “ye- rüne devlete bağlı devasa ticari bankaların hâkim bileşenleri” bakımından güvenlik açıklarını be- Teknolojide yabancılara ni doğan endüstrilerin” korunmasına ve Birleşik olduğu Çin için sınırlı riskler taşıyor. Kontrollü lirtiyor (12). Raporda ayrıca “Amerika’nın eko- daha az hisse Devletler’de tekrarlanan mali kaygılara rağmen, açılımın yadsınamayacak faydaları var: Çin Yu- nomik ve ulusal güvenliğinin temelini oluşturan Çin örneğinde ise devlet öncülüğünde kademeli “imparatorluk dışındaki tüm İngiliz yatırımları- an’ının uluslararasılaşması perspektifinde Çin altı temel sanayi sektörü” belirtiliyor: “Savunma bir dışa açılma uygulanırken yabancı sermayenin nın üçte birinden fazlasına”... (5). Bu para akış- merkezli finans merkezlerinin gelişimine bilgi bi- endüstrisi, halk sağlığı ve biyolojik hazırlık, bil- türleri ve hacimlerinin kontrol altında tutulması- ları sermayenin oluşumunda önemli hatta bazen rikimi ile katkıda bulunabilecek aktörlerin girişi- gi ve iletişim teknolojileri, enerji sektörü, tarım na ve teknoloji transferlerinde yabancıların daha belirleyici rol oynamış, “bölgeler arası ilk ulaşım ne izin verilebiliyor. Aynı zamanda, Çin’in eko- hammadde ve gıda ürünleri üretimi için ulaşım az hisseye sahip olduğu ortak girişimlerin kulla- sisteminin; bizzat Batı Amerika’nın ve onun ulu- nomik başarısında çıkarı olan özel teşebbüs çev- ve tedarik zincirleri”. nılmasına dikkat ediliyor. sal ekonomiye, özellikle de Doğu kıyısındaki sa- relerini genişletip pekiştiriyor. nayi ekonomisine entegrasyonunun” hızlı gelişi- Devlet, kilit sanayi sektörlerinde ken- Çin devleti, rakibinin korumacı eylemini bas- mine katkıda bulunmuştur (6). di şartlarını dayatırken bir yandan da küre- tırmak için Amerikan stratejik çıkarlarına aykı- (*) Paris Amerikan Üniversitesi’nde Uluslarara- Japonya’da Meiji dönemindeki (1868-1912) sel rekabetle yüzleşebilecek Huawei gibi “mil- rı çalışan ulusötesi sermayeyi harekete geçire- sı İlişkiler Profesörü. “East Asia’s Reemergence” yoğun endüstriyel ve askeri modernizasyon çaba- li şampiyonlar”ın ortaya çıkmasını teşvik ediyor biliyor. Finans alanındaki büyük oyuncular, on- kitabının yazarı (Polity Press, Cambridge, 2016). ları da İngiliz ve Amerikalı yatırımcılardan haya- (8). 2000’lerin sonlarında yatırım rejimlerinin ser- lardan önceki ulusötesi sanayi şirketleri gibi Çin ti destek aldı. Tarihçi Herbert Feis, bu destekle il- bestleştirilmesi ve bazı kamu şirketlerinin hisse- devletini inşa etme işine dahil olmuş vaziyet- gili şunları kaydeder: “Japonya’nın silah edinmek lerinin satışı bile kontrolün kaybedilmesine yol teler. Hatta bazıları oyunu kuralına göre oynu- Çeviri: Okan Urun ve savaşmak, demiryollarını etkin ulusal bir yö- açmıyor: “Kilit varlıkların mülkiyetleri, personel yor diyebiliriz. Bridgewater Associates speküla- netim altında birleştirmek, büyük ölçekli sanayiyi atamalarında söz hakkı, güçlü bir patronaj siste- tif fon direktörü “İmparatorluklar üretken, finan- teşvik etmek, Kore ve Mançurya’yı (Çin’de) elde minin yanı sıra parti ve devlet kurumlarının kap- sal olarak sağlıklı olduklarında, harcadıkların- etmek ve geliştirmek, şehirlerine kamu hizmet- samlı gözetimi ve planlaması” devletin tekelin- dan daha fazlasını kazandıklarında ... (ve) insan- lerini götürmek için bu desteklere ihtiyacı vardı. de bulunuyor (9). Finansal hizmetler bakımından ları iyi eğitimli, çalışkan ve uygar olduklarında (1) Şi Cinping, “Zorluklardan birlikte çıkarak hepimiz (Şubat 1904’ten Eylül 1905’e kadar Rusya ile ya- devletin gözünde çok önemli ve özerk hale ge- için ortak bir geleceğe yürümek”, Çin Dışişleri Bakanlığı, gelişirler” diye heyecanla anlatıyor (10). 20 Nisan 2021, www.fmprc.gov.cn 6 ARALIK 2021 Stratejik rekabet (2) Hudson Lockett ve Thomas Hale, “Küresel yatırım- SAYI: 23 LE MONDE diplomatique cılar Çin atılımına Rmb1tn bahis koyuyor”, Financial Ti- Küresel kapitalizminin iki kutbu Çin ve Ameri- lemondediplomatique@cumhuriyet.com.tr mes, Londra, 14 Aralık 2020. ka, birbirlerine derinden bağımlı olmalarına rağ- (3) Ben van der Merwe, “Düşük vergili yetki alanla- men (ticaret, finans ve teknoloji), yoğun ve kalı- Édité par la SA Le Monde diplomatique rı, Gelişmekte Olan Ekonomilerin kırılganlığını nasıl giz- İmtiyaz Sahibi: CUMHURİYET VAKFI adına Actionnaires: Société éditrice du Monde, cı bir stratejik rekabet içine hapsolmuş durumda- Association Gunter Holzmann, ler”, Investment Monitor, 13 Temmuz 2021. ALEV COŞKUN lar. Pekin, “ekonomik yasayı siyasi güçle değiş- Les Amis du Monde diplomatique Genel Yayın Yönetmeni (4) Nicholas R. Lardy ve Tianlei Huang, “Çin’in finan- tirmenin gerçekçi olmadığını” söylemeye devam 1, avenue Stephen-Pichon, 75013 Paris AYKUT KÜÇÜKKAYA sal açılımı hızlanıyor”, PIIE Policy Brief 20/17, Washing- etse de ABD’de devlet, eski gücüne geri dönü- Tél.: 01-53-94-96-01. Télécopieur: 01-53-94-96-26 Dış Haberler Müdürü ton D.C., Aralık 2020. www.monde-diplomatique.fr yor. Dolayısıyla ulusal güvenlik aygıtının strate- Mine Esen (5) Herbert Feis, Avrupa: Dünya Bankası, 1870-1914. Au- jik çıkarları ile ulusötesi finansın stratejik çıkarla- Yazıişleri Müdürü Yönetim Kurulu gustus M. Kelley Publishers, Clifton (New Jersey), 1930. rı arasındaki çelişki giderek daha belirginleşiyor. Başkan ve Genel Yayın Yönetmeni Hakan Akarsu (6) Lance E. Davis ve Robert J. Cull, Uluslararası Sermaye SERGE HALIMI Bu durum Washington’ı şimdiye kadar uluslara- Paris Temsilcisi-Yayın Koordinasyon Piyasaları ve Amerikan Ekonomik Büyümesi (1820-1914), Üyeler rası ekonomi politikalarının temel amacı olan kü- Süleyman Tosunoğlu Vincent Caron, Bruno Lombard, Pierre Rimbert, Anne- New York, Cambridge University Press, 1994. Sayfa Tasarım resel liberalleşmeyi terk etmeye korumacı ve mü- Cécile Robert (7) Herbert Feis, a.g.e. Ece Kurtuluş dahaleci devlete geri dönmeye zorluyor. Dış İlişkiler ve Baskılar Müdürü (8) “Çin devleti küreselleşmeyi nasıl sömürdü”, Le Yayın Kurulu Anne-Cécile Robert Geçen 3 Haziran’da Joseph Biden yönetimi, Monde diplomatique, Aralık 2017. Ali Sirmen, Aykut Küçükkaya, Yazı İşleri Müdürü “Çin Halk Cumhuriyeti’nin askeri-sanayi yapılaş- (9) Margaret Pearson, “Çin ekonomisinin yönetimi”, Pub- Benoit Breville Mine Kırıkkanat, Mine Esen masının yarattığı tehdide” göğüs germeyi amaç- lic Administration Review, 67 (4), Washington D.C., 2007. Yazı İşleri Müdür Yardımcıları layan Trump yönetiminin 13959 sayılı kararna- Martine Bulard, Renaud Lambert (10) Heng Weili’den alıntı, a.g.e. mesini yenilemeye karar verirken; bu yapılaşma- (11) “Çin Halk Cumhuriyeti’nin belirli şirketlerini fi- nın personeli ile veya bu yapılaşmaya bağlı Çin- Reklam Yönetimi: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık AŞ. Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sk. nanse eden menkul kıymet yatırımlarından kaynaklanan No: 2 34381 Şişli/İstanbul Tel: (0212) 343 72 74 (20 hat) Faks: (0212) 251 98 68 li şirketler ile yapılacak işlemleri suç sayacak şe- tehdidi ele alan yönetim talimatı”, Beyaz Saray, Was- e-posta: reklam@cumhuriyet.com.tr kilde kararnameyi genişletti (11). Bu karar, Ticaret hington DC, 3 Haziran 2021, www.whitehouse.gov Baskı: İleri Basım Mat. Amb. Reklam Tanıtım Yay. ve Teknik Hiz. Tic. A.Ş. Yenibosna Mah. 29 Ekim Cad. No:11A/41 Bahçelievler İstanbul Bakanlığı Endüstri ve Güvenlik Ofisi’nin 8 Nisan (12) “Amerikan imalatını canlandıran ve geniş tabanlı Tel: (0212) 454 32 55 2021 tarihli duyurusunu takiben alındı. Söz konu- Dağıtım: Turkuvaz Dağıtım Pazarlama A.Ş. büyümeyi teşvik eden esnek tedarik zincirleri oluşturma”, su duyuruyla süper bilgisayar üreten Çin şirket- Beyaz Saray, Washington D.C., Haziran 2021.