Catalog

16 Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu ve Kafkasya Araştırmaları Masası cveliev@tusam.net on günlerde İran’ın Türk devletleriyle ilişkilerini geliştirme çabası içerisinde olması dikkat çekiyor. Yaklaşık 3 yıldır süren sorunlu Türkiyeİran enerji görüşmeleri 15 Temmuz 2007’de sonuçlandı; ardından İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinecad Türkmenistan ve Kırgızistan’ı ziyaret etti. Bu ziyaretleri Azerbaycan ziyareti takip etti. Ahmedinecad, 21–22 Ağustos 2007’de de Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in davetiyle Azerbaycan’ı ziyaret etti. Söz konusu ziyaret cumhurbaşkanı seçildikten sonra (2005) Mahmut Ahmedinecad’ın Azerbaycan’a yaptığı üçüncü ziyaret olma özelliği de taşıyor. İlk ziyaret 20 Aralık 2006’da Nahçıvan–İran doğalgaz boru hattı açılırken yapılmış, ikinci ziyaret ise 5 Mayıs 2006’da Bakü’deki Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’nın 9. Zirvesi sırasında gerçekleşmiştir. Ahmedinecat’ın Bakü ziyareti köklü değişiklik getirmedi… C S TRATEJİ Uluslararası Atom Enerji Ajansı yasaları ve Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması çerçevesinde barışçıl amaçlı nükleer enerjiyi kullanımını destekliyor" ifadesinin altına imza atarak İran’ın şimdiki nükleer politikasına destek verdiğini açıkça ifade etmiş oldu. Ziyaret sırasında görüşülen diğer önemli bir mesele de Gebele Üssü’ydü. Rusya’nın teklifiyle Rusya, ABD ve Azerbaycan arasında Gebele’nin Rusya ve ABD arasında ortak kullanılmasına ilişkin süren görüşmeleri İran da yakından takip etmektedir. Gebele ABD’nin İran’dan fırlatılacak füzeleri kontrol etmek için Doğu Avrupa’da kurmaya çalıştığı hava savunma sistemine karşın Rusya tarafından alternatif olarak teklif edilmiştir. İran, Gebele’nin statüsü konusunda muhatabının Rusya ve ABD değil Azerbaycan olduğunu ifade etmektedir. Ahmedinecad’ın ziyareti öncesi konuyla ilgili açıklama yapan İran’ın Azerbaycan Büyükelçisi Nasir HemidiZari’ye göre, Gebele ile müzakereler Azerbaycansız yürütülmektedir ve bu müzakereler Azerbaycan’ın güvenliği için tehdittir. Fakat hem ABD tarafı hem de Rusya tarafı bu görüşmelerin Azerbaycansız yürütülmeyeceğini ifade etmektedir. Nitekim Gebele ile ilgili araştırma yapmak için Azerbaycan’a gelen ABD’li uzmanlar üssü Azerbaycanlı uzmanlarla birlikte incelemişlerdir. Aslında bu konuda İran’ı rahatsız eden mesele İran’dan fırlatılacak her türlü füzeyi izleyebilen üssün ABD tarafından kullanılacak olmasıdır. Bu konuda Azerbaycan’a açıktan baskı yapamayan İran, dolaylı yollardan görüşmeleri etkilemek istemektedir. Ziyaret, İranABD gerginliğinin tırmandığı bir dönemde gerçekleşmesi açısından dikkat çekici olmuştur. Irak’ın güvenliği üzerine çözülemeyen ABDİran düğümü ve ABD’nin Devrim Muhafızları’nın terör örgütü olarak tanınma girişimleri Ahmedinecad’ın Azerbaycan ziyaretiyle hemen hemen örtüşmektedir. Bunun dışında bölgesel gelişmeler açısından da önemli bir dönem olduğu söylenebilir. Nitekim 16 Ağustos 2007’de İsrail’in Başbakan Yardımcısı ve Stratejik İlişkiler Bakanı Avigdor Lieberman, Bakü’de Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’le görüştü. 17 Ağustos 2007’de de ABD Dışişleri Bakanlığı Ekonomi ve Ticari İşler Yardımcısı Daniel Sullivan Azerbaycan’daydı ve iki hükümet arasında İran’ın karşı çıktığı TransHazar Boru Hattı’nın fizibilite çalışmasının yapılması için 1.7 milyon dolarlık yardım anlaşması imzalandı. S Azerbaycan ‘dengeliyor’ GÖRÜŞMENİN GÜNDEMİ Ahmedinecad’ın ziyareti sırasında tarafların aşağıdaki konuları görüşeceği öngörülüyordu: ? Ulaştırmada işbirliği alanları, ? Orta Asya doğalgazının İran üzerinden Azerbaycan’a taşınması, ? İran’ın BTC’ye katılması, ? GüneyKuzey Ulaştırma Koridoru, ? Nahçıvan’ın İran üzerinden Azerbaycan anakarasıyla karasal bağlantısının sağlanması. ? Gebele üssü ile ilgili ABDRusyaAzerbaycan görüşmelerinin içeriği, ? İranABD krizi ve Azerbaycan’ın tutumu. Ziyaret sırasında iki cumhurbaşkanı basına kapalı bir toplantı gerçekleştirdi. İlham Aliyev Tahran’da yapılacak Hazar Zirvesi’ne katılmayı kabul etti. İki devlet arasında dört anlaşma ve bir ortak bildiri imzalandı. Azerbaycan ve İran Ulaştırma Bakanlığı arasında BaküNahçıvanBakü otobüs seferlerinin devamı için memorandum, iki hükümet arasında Culfa (Azerbaycan)Culfa (İran) arasında köprü yapımına dair Ahmedinecat’ın Bakü ziyareti... Bakü’nün İran’la denge politikası Azerbaycan ile İran’ın ilişkileri dönem dönem farklılıklar gösteriyor. İran, ülkesindeki Azeri varlığı ve ABD’nin kendi üzerindeki emellerini komşuları üzerinden sürdürme hevesinden tedirgin oluyor. Koşullar, Tahran’ı, farklı tonda politikalara yöneltiyor. memorandum, Ordubad ve Marazad hidroelektrik santrallerinin yapımına dair anlaşma ve Şahtahtı (Azerbaycan) ve Poldeşt (İran) gümrüğüne uluslararası statü verilmesine dair anlaşmalar imzalandı. İki cumhurbaşkanı arasında imzalanan ortak bildiride ise taraflar önemli dış politika sorunlarının çözümünde karşılıklı desteklerini ifade ettiler. İran, işgal altındaki Azerbaycan toprakları sorununun BM ve İslam Konferansı Örgütü’nün kararları doğrultusunda ve Azerbaycan’ın toprak bütünlüğü çerçevesinde çözülmesini desteklediğini yineledi. Ayrıca ortak bildiride sorunun çözümü için Minsk Grubu’nun daha fazla çaba sarf etmesi gerektiği vurgulanarak Minsk Grubu bu konu üzerinde yeterli derecede çalışmamakla eleştirmiş oldu. Azerbaycan ise ortak bildirideki "taraflar bütün devletlerin aynı zamanda İran’ın, DENGE STRATEJİSİ Ahmedinecad’ın Azerbaycan ziyareti bu ziyaretleri dengelemek amaçlı olmasa bile genel olarak ABDİran krizi açısından önemli bir ziyarettir. Çünkü ABDİran gerginliğinin ekonomik yaptırım veya sıcak çatışmaya dönüşmesi Azerbaycan’ı yakından ilgilendirdiği kadar, her iki taraf da Azerbaycan’ın bu gerginliğe yönelik tutumuyla yakından ilgilenmekte ve hatta Azerbaycan’a baskılar yapmaktadır. Hatta uluslararası basın sık sık Azerbaycan’ın kendi topraklarında ABD’ye, İran’a karşı bir askeri üs verebileceğini yazmaktadır. Fakat Azerbaycan, Haydar Aliyev döneminde temeli atılan "denge stratejisi"nden vazgeçmek istememektedir. Bu iddiaların tam tersine ABDİran krizi sürecinde, Azerbaycan her iki tarafla ilişkilerini geliştirmeye çalışmaktadır. Aslında Azerbaycan, bu krizden biraz da karlı çıkan taraf olarak, hem Nahçıvan’a karşı Ermenistan tarafından uygulanan ablukayı hafifletmek hem de Nahçivan’a karadan bağlantı kurmak için yararlanmaktadır. Şimdiki aşamada İran’la kendi sorunlarını çözmek için ABD’yi bir koz olarak kullanan Azerbaycan, diğer yandan İran’a fazla baskı yapmaktan