Catalog

4 Ali KÜLEBİ TUSAM Ulusal Güvenlik Stratejileri Araştırma Merkezi Başkanvekili akulebi@tusam.net on on beş yıldır dünyadaki tek küresel güç olan ABD’ye aktif bir şekilde rakip olarak ortaya çıkma başarısını gösterdiğini söyleyebileceğimiz Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) dünya çapında güvenlik olgusunun temel unsurlarını da aynı başarıyla hiç olmazsa dünyanın belli bir bölgesinde uygulamaya geçirmiştir. Söz konusu başarıların, çoğu demokratik açıdan hala gelişmeye muhtaç ve eski komünist sistemin zafiyetini taşıyan bölge ülkelerince gerçekleştirilmiş olması da bu özellik açısından önemlidir. Birbirleriyle tarihsel olarak çekişme ve hatta çatışma içinde olmuş ve bir kısmı Sovyetler Birliği’nin tahakkümü altında yaşamış olan Asya Devletleri’nin bir "Şanghay Ruhu" ile karşılıklı güven, eşitlik, işbirliği, çok boyutlu kültürel ve dini farklılıklara saygı, gelişme azmi ve uluslararası ilişkiler gibi konularda başarıyı yakalamış olmaları birçok bölgeye ve devlete örnek olmalıdır. Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan’ın üye oldukları bu başarılı örgütün, biri Şanghay’daki Sekreterya, ötekisi de Taşkent’teki Terörle Bölgesel Mücadele Kuruluşu olmak üzere iki daimi yapısı vardır. Genel Sekreter ve İcra Komitesi Direktörleri üye devlet başkanlarından oluşan bir konsey tarafından 3 yıl için atanırlar. ŞİÖ’nün kapsadığı toplam alan 30 milyon kilometrekarenin üzerinde veya başka bir deyişle de Avrasya olarak nitelendirdiğimiz karasal kütlenin beşte üçüdür. Üzerinde 1,5 milyar insan yaşar ki bu da dünya nüfusunun yaklaşık dörtte biridir. ŞİÖ’nün iddialı çıkışı sürüyor… C S TRATEJİ üye ülkeleri kenetlerken, birbirlerine karşı güven arttırıcı girişimler konusunda da daha hızlı adımlar atmışlar ve özellikle birbirleriyle olan sınır bölgelerinde kuvvet indirimine gitmişlerdir. Bu noktada geçmişte RusÇin sınır anlaşmazlıklarının zaman zaman çatışma boyutlarına kadar vardığını da düşünürsek sınırlardaki kuvvet indiriminin önemi ortaya daha anlamlı bir şekilde çıkar. Çünkü her ne kadar İkinci Dünya Savaşı sonrası ABD'nin antikomünist politikası Çin Halk Cumhuriyeti ile Sovyetler Birliği arasında işbirliğinin gelişmesine neden olmuş ve bu iki ülke arasında oluşturulan Savunma Paktı 1961 yılına kadar işlemiş ise de özellikle 1959'da iki ülke arasında sınır anlaşmazlıkları nedeniyle yükselmeye başlayan gerilim, 1969'da ortaya çıkan sınır çatışması ile de doruğa ulaştı. Japon Denizi'ndeki "Büyük Ussuri" Adası, 1969'da iki ülke arasında çatışmaya neden olmuş ve Sovyetler Birliği, Orta Asya, Sibirya ve Uzak Doğu'da bulunan askerlerinin sayısını 500 bine çıkarmıştı. Sınır sorunlarını ŞİÖ’nün kuruluşu ile çözümleyen bu 6 Asya devletinin ülkelerarası güven arttırıcı önlemler ve ilişkileri yalnız sınır bölgeleri ve teröre karşı mücadelede kalmamış, uluslararası arenada da üyelerin çeşitli verilerle birbirlerini ciddi ölçülerde desteklediği durumlar ortaya çıkmıştır. S Küresel alternatif güç Başta sınır anlaşmazlıklarını çözmek amacıyla kurulan ŞİÖ, ilerleyen dönemlerde ABD’ye alternatif bir örgütlenmeye dönüştü. Sekreteryası Şanghay’da, diğeri Taşkent’te olmak üzere örgütün iki daimi yapılanması görevini sürdürüyor. Süreç içinde örgüt ekonomik yapıya da bürünüyor. bölge ülkeleri arasındaki sınır anlaşmazlıklarına son vermek, terörü önlemek için kurulmuşsa da gelişmelere bakarak bu örgütün ABD’nin dünyadaki egemenliğini ve özellikle bölgedeki egemenlik anlayışlarını azaltmak amacıyla kurulduğunu, bir bakıma bu anlayışa göre şekillendiğini de söylemek yanlış olmayacaktır. Özellikle ABD’nin Afganistan’ı işgali ŞİÖ’ye bağlı ülkelerin bu örgüt çerçevesinde daha sıkı şekilde bir araya gelmelerine neden olmuştur. ABD’nin bölgeye bu şekilde adım atması ÜYELER ARASI DESTEK Buna bir örnek, Batılı ülkelerce kışkırtıldığı söylenen silahlı terörist unsurların Özbekistan’ın Andican vilayetinde giriştikleri isyan hareketine karşı İslam Kerimov yönetiminin uyguladığı askeri harekatın Çin tarafından desteklenmesi ve iki ülkenin aralarında imzaladıkları "ÇinÖzbek İşbirliği ve BÖLGESEL GÜVENLİK ŞİÖ bölgesel barışa katkı sağlamak ve özellikle ŞİÖ’nün geçen yıl yapılan zirvesi...