Catalog

14 Ainur NOGAYEVA TUSAM Türkistan Araştırmaları Masası anogayeva@tusam.net Rusya yayılıyor, ABD tutunmaya çalışıyor… C S TRATEJİ üssünün Özbekistan’daki Hanabad’tan çıkarılmasına ilişkin kararın alınması döneminde, yani Temmuz 2005’te onaylanması ilginç bir tesadüf oluşturuyor. 2005 Mart ayında ülkede gerçekleşen "renkli devrim" sırasında olağanüstü bir durumda Rus nüfusunu ülkeden çıkarmak için üste 6 İl–76 askeriyolcu uçağı, 1 An–24 yolcu uçağı, 1 An–12, 1 İl–18 ve 2 Mi–8 helikopteri hazır bekliyordu. "Kant Üssü" dışında Kırgızistan’da Sovyet döneminden kalan Karakol (İssik Göl’ü bölgesinde) torpido (gemi karşıtı) deneme üssü, denizaltılarla haberleşme üssü ve Rusya Federasyonu Stratejik Füze Birlikleri’nin çıkarları doğrultusunda faaliyet gösteren sismik istasyon bulunuyor. Günümüzde faaliyet gösteren Çaldovar’daki Rusya Deniz Kuvvetleri’ne bağlı güneydoğu yönünde hareket eden gemilerle haberleşmeyi sağlayan bağlantı noktasının yıllık maliyeti 50 milyon dolardır. S SCB döneminde Doğu Avrupa’dan Küba’ya kadar geniş alanda üslere sahip olan Rusya’nın günümüzde BDT ülkeleri dışında sadece Suriye’de üssü bulunuyor. Günümüzde BDT ülkelerinde askeri depo, uzay denetleme istasyonları, uyarı sistemleri dâhil toplam 25 askeri noktası var. Bunların çoğu eskisi gibi işlemese de Rusya’nın bu ülkelerdeki varlığını anımsatıyorlar. Ayrıca bu askeri birimler, Rusya’nın 90’lı yıllara göre askeri açıdan güçlenmiş olduğunu gösteriyor. Orta Asya’da üs yarışı Yeni mücadele alanı Orta Asya’da ABD ile Rusya arasında sürdürülen rekabet, kendini askeri üslerde de gösteriyor. Moskova bölgede geçmişten gelen avantajlarını da kullanarak yeniden yayılıyor. ORTA ASYA’DA RUS VARLIĞI Orta Asya ülkelerinden Kırgızistan hem ABD hem de Rusya’nın üslerini barındırıyor. ABD’nin 2001’deki Afganistan harekâtı için açtığı üsler 500 Rus askeri, 200 sivil uzman ve 20 adet Rus sayesinde Orta Asya’ya gelmesine Rusya ses Su–25, Su–27, An–24, İl–76 uçağı ve Mi–8 tipi çıkarmasa da Avrasya’daki "satranç tahtası"ndan helikopterlerinin yanı sıra Çek yapımı Kırgız kalkmaya da razı olmadı. 23 Ekim 2003’te açılışı tatbikat uçağı L–39 ve aramakurtarma yapılan Kırgızistan’daki "Kant Askeri Üssü" helikopterleri de konuşlu durumda. Günümüzde Rusya’nın SSCB’nin dağılmasından sonra ülke sivil uzmanların sayısı 400’ü aştı. Anlaşmaya göre, dışında kurduğu ilk Rus askeri üssü oldu. Başkent Moskova, üs için yılda en az 50 milyon dolar Bişkek’in 20 kilometre doğusundaki Kant şehrinde harcama yapabilecek.(2) Bu üs KGAÖ çerçevesinde kurulan bu üs, aynı zamanda Kolektif Güvenlik oluşturulduğundan buradaki Rus askerlerinin ve Anlaşması Örgütüne (KGAÖ) üye devletlerce ekipmanın konuşlandırılması için bir ücret veya kira oluşturulan Kolektif Acil Müdahale Güçleri’nin bedeli alınması konusu sık sık gündeme getirilse de (KAMG) Orta Asya’daki hava unsurunun bir bu konuda adım atılmadı. "Kant Üssü" geniş askeri parçası. Sovyetler döneminde "Kant Üssü" 34 amaçları doğrultusunda kullanılıyor. Bu amaçlar ülkenin hava kuvvetlerini eğitmekte kullanılıyordu. arasında hava saldırıları durumunda koruma, Bu üste eğitim gören ünlü isimler arasında Mısır Kırgızistan ve Tacikistan hava sahasındaki hedefleri Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek, Suriye’nin eski önleme/yakalama görevlerini üstlenmelerinin yanı Devlet Başkanı Hafız Esad ve Moğolistan ile sıra kargo ve yolcu uçaklarına eşlik etmeleri de Hindistan’ın tanınmış kozmonotları da bulunuyor. bulunuyor.(3) 1992 yılında "Kant Üssü" Kırgızistan’a geçti ve Moskova’da 22 Eylül 2003’te imzalanan 19992000’de Kırgızistan’ın Batkent bölgesine anlaşmanın ŞİÖ zirvesi toplantısı sırasında ABD saldırılar düzenleyen terör gruplarına karşı kullanıldı. Bişkek ve Üslere sevkiyat yapan bir ABD kargo uçağı... Moskova arasındaki 2002 tarihli anlaşmaya göre Rus Hava Üssü, Kırgız Silahlı Kuvvetleri ile birlikte iki ülkenin egemenliğini koruyacak ve güvenliğini sağlayacak. KAMG’nin belkemiğini Rus birlikleri oluşturuyor. 22 Eylül 2003’te imzalanan ikinci bir anlaşma ise anlaşmanın onaylanmasından itibaren(1) üssün 15 yıl boyunca Rusya’nın elinde kalmasını öngörüyor. Bu süre otomatik olarak 5 yıllık dönemler halinde uzatılabilecek. "Kant Üssü"nde KAZAKİSTAN Rusya’nın sınır komşusu Kazakistan’da üslerinin olmamasına karşın ülkeyle olan askeriteknik işbirliği daha sıkıdır. Sovyet döneminden kalma savunma sanayi tesisleri, askeritatbikat poligonları ve uzay üssü varlığını sürdürüyor. Ülkedeki Rus varlığı, Rusya’nın askeristratejik hedeflerine hizmet ediyor. Dünyanın ilk uzay üssü olan "Baykonur" Kazakistan’ın güneybatı bölgesinin TyuraTam istasyonunda 12 Ocak 1955’te resmi adıyla Rusya Federasyonu 5. Devlet Deneme Uzay Üssü olarak kurulmuştu. Baykonur’un uzay araştırmaları tarihindeki önemi, ilk uzay aracı olan uydunun, ilk canlı Layka köpeğinin, ilk insan Yuri Gagarin’in ve birçok yabancı ülkelerin astronotlarının yanı sıra ilk uzay turisti Dennis Tito’nun bu üsten uzaya çıkmasıdır.(4) SSCB’nin dağılmasından sonra başka uzay üsleri olmasına karşın Rusya, konumundan dolayı Kazakistan topraklarında bulunan üs için Astana hükümeti ile 1994 yılında anlaşma imzalayarak üssü 20 yıllığına kiraladı, 2004 yılında bu süre 2050’ye kadar uzatıldı. Böylece o dönemde kendi kadrosu olmayan Kazakistan hükümeti de bu üssü yıllık 115 milyon dolara kiraya vererek değerlendirmiş oldu. Yaklaşık beş bin civarında olan üs çalışanın sayısının azaltılmasına dair kararlar alındı. Baykonur dışında Kazakistan’ın Kostanay şehrinde uzaydan gelen kozmonotların aramasını yürüten Rusya Hava Kuvvetleri’nin nakliye müstakil alayının yanı sıra radioteknik bağlantı noktası olan Priozersk şehrinde SarıŞagan poligonu da faaliyet gösteriyor. Buradaki asıl amaç, uzayı