Catalog

Kars’ın Ermenilerden geri alınması üzerine Ankara’da yapılan geçit töreni (31 Ekim 1920). amacında bulunan topluluğun yerleşmesini kabul etmeyi yükümlenirler. Türkiye ve Rusya, Kafkasya Sovyet Cumhuriyetlerine karşı da aynı yükümlülükte bulunurlar.” Moskova’da imzalar atıldıktan sonra Meclis’te kimi mebusların milli taleplere aykırı görerek karşı çıktıkları, ancak sonuçta beş olumsuz ve bir çekimser oya karşılık 201 oyla kabul edilen bu antlaşma, Türkiye’nin Doğu sınırlarını güvence altına alıyor ve aynı zamanda Batılı devletlerle girişilen görüşmelerde pazarlık gücünü artırıyordu. Moskova Antlaşması uyarınca, Kafkas cumhuriyetlerinin de bu antlaşma hükümlerini kabul ettiklerini kanıtlayan bir antlaşma imzalanması ve ayrıca antlaşmanın yürürlüğe girebilmesi için, onay belgelerinin değiştirilmesi gerekiyordu. Moskova Antlaşması onay belgeleri bu doğrultuda 22 Eylül günü Kars’ta değiştirilmiş ve böylece antlaşma yürürlüğe girmişti. 13 Ekim 1921’de, “Türkiye ile Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan Arasında Dostluk Antlaşması” başlığını taşıyan Kars Antlaşması imzalandı. Antlaşma görüşmelerinde bir tarafta Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti, diğer tarafta ise Azerbaycan, Gürcistan ve Erme190 nistan Sovyet Cumhuriyetleri temsilcileri bulunuyordu. Kars Antlaşması genel olarak Moskova Antlaşması hükümlerinin, söz konusu Sovyet Cumhuriyetleri tarafından da kabul edildiğine dair maddelerle birlikte bazı özel hükümler de içeriyordu. Buna göre Türkiye, gümrük ödemeden limanından serbestçe yararlanmak koşuluyla Batum’u Gürcistan’a bırakıyor, Nahcıvan bölgesinin de özerk bir yönetime sahip olacağı saptanıyordu. Ayrıca taraflar arasında sınırlar daha belirgin olarak saptanıyor, ticaret, ulaşım, gümrük, güvenlik ve sağlık konularında ortak önlemler alınacağı belirtiliyordu. 20 madde ve üç ekten oluşan antlaşmanın eklerinden birincisi 16 Mart 1921 tarihli Moskova Antlaşması’ndaki sınırları düzenleyen maddenin hemen hemen aynısı olup, tek farkı GürcistanErmenistan ve ErmenistanAzerbaycan sınırlarının kesiştiği yerlerin belirtilmiş olmasıydı. Eklerden ikincisi, TürkSovyet sınırının Moskova Antlaşması’nda yer alan çiziminin hemen hemen tümüyle tekrarından ibaretti. Antlaşmanın imzalanmasını takiben iç ve dış basında da bu konuda haberler yer almaya başladı. 21 Ekim 1921 tarihli Vakit gazetesinde, İngiliz gazetesi Morning Post’a ait “Kars Konferansı” başlıklı bir değerlendirme yer alıyordu. Haberde Ortadoğu’daki temel anlaşmazlık konularından birinin Sovyet Rusya’nın aracılığıyla Türkiye ile Ermenistan arasındaki pazarlıklar sonucu ortadan kaldırıldığına değiniyordu. Morning Post’a göre Kars, Türkiye’nin kuzeydoğu sınırında çok önemli bir yer teşkil eden bir çeşit anahtardı. Kafkas devletlerinin katıldığı bu konferansta Ermenistan Kars üzerindeki her türlü isteklerinden vazgeçmiş, Türkler de bütün Ermeni savaş esirlerinin bırakılmasını vaat etmişlerdi. Cağadamard adlı Ermenice gazete ise Kars Antlaşması’nın imzalanmasından sonra Ermenistan’dan dönenlerin verdikleri demeci aktarıyordu. Yapılan açıklamalara göre Ermeniler, Rusya’nın Kars’ı Türklerden geri alarak kendilerine vereceklerini ümit etmişler, ancak konferans sırasında Türkler Kars’ı iade etmekten geri durmuşlardı. Ankara Hükümeti’nin uluslararası alanda yerini belirginleştirmesini sağlayacak diplomatik gelişmelerden biri olan Kars Antlaşması 13 Ekim 1921’de imzalandıktan sonra, 16 Mart 1922 günü Büyük Millet Meclisi’nde onaylanacak, onay belgeleri 11 Eylül günü Erivan’da değiştirilerek yürürlüğe girecekti.