Catalog

B şında. dııyarsız kılınmıştır. Istanbul'un uzıın larihini, bu tarihin bugütıc ta^ıyabildiği kalıntıtan bir aparımandan daha değerli gören kaç "tsiunhııllu" vardır acaba? Üsmunlı kUiiUrtıniın gcrçekıen kendinc ozgu, incelınii Bugaziçi nrtamının yok cdilnıesiııdcıı yiııeği vızlayan kaç "IslanbtıUu" tanıyoruz? Bunlan bırakalım vc daha kuçük bir noktaya bakalım. Osmanlı selaıin camilcrinin dı$ından sarkan kordonlardan, eğri bügrü oluklaıdan. bakımstriıkıan çökme nokıasma gelen merdivenlerden, binanın dışına vırp**tırılıvcrilmiş kömiırlük veya kumcst.cn, kırık camlardan, leş gibi halılardan rahaısız oluyor muyuz? Anktıra'da yapımı yıllarca süren ve vok büyük miktarlarda para harcanan Kocatepc Camii'nin, sonunda Osmanlı klasik camilerinin iyice sıradan bir laklidi olması vc işin burada da kalnuıyıp adeta caıni gorünmesin diye, ctrafının kişiliksiz, bodur binalarla çevrelcnmcM kar>ısinda, kagmız "Bu ne Iştlr" diyc soruyoruz. Bir kcntc mcıısup olnıuk, ben juralıyım diycbilmek onu kavramak ve sahipknıııcklc ıılur. Bu iki cdinirn de tarih bilinci gcrcktirmcktcdir. 1$L\ hîçbir kcııl bir gündc kıırıılama/ gtrtcğindcn başlanınca, kentlilik bilinci ile larilı arasıııdakı vuk sıkı baf henıen anlaşılmakıadır. Islanbul'un dokıtsu, toponinmi, ycrleşim alanı gibi koıuılarda bilgisi olmayan bir insanın tstanbulluyuın denıesi abestir, o ol»ı oisa tstanbul'a ^öylc bir uğramış bir ki^idir; bu ugrama 80 yıl sursc bile. Türkler kent larihinc ımrak sarıııamıslardır, aına demokrasinin bcşiği olun Batı Avrupa insanlan Osmanlı ülkcsine gcldikİLTİnde, oıı Orncgin en azmdan scki/indc gOrdUkk'ri kentlt'rin hem tarihini hcm dc u gUnkU durumuıuı anlatan eserlcr yazmıjlar, bunlatı bazeıı dc rcsimlerle süslemişlcrdir. Kcndi kcntlerinc karşı büyük bir duyarlik gösıercn Batı insanları, bizinı iıısanlanmıntı gtVstermcdi£i tlgiyi bizim kenılerimi/.<? kar$ı da gflsıermi$lerdir. Bunuıı ııodeıı böyle oldııftu açıklanmatıdır. Kcııl Bad'da, o/elliklc 12. yti/yıldan itibarcn insaıılarııı ö?gürleşme odagı halinc gclmi^lir. SeııyOründen kaçabilen bağunlı ınsanlar kcntc gelip burada bir yıldan fa/la tutuııabildiklerinde ö/.gür Iıalc gelmekıeydiler. Aynı sürt\" csıiiisııula. kentlilik ve yurtravlık bilinci dc kcntin ycrel scnyörv karşı verdiği özcrklik ıııUcadelesi boyunca gelişmis, kcnilcr silahia vcya saiın alaıak özerkliklerini kazanmı^lardır. Böylece kcrıte gclerck özgür olan ki$ı bircyselliğini kazanırken, birey olduklarının bilincine varmış şchirlilerin oluçturdugu kent birliji İ R İ N C E L E M E K J T A B İ Fatih Tophanesı ve Kılıç All Paça Camlt Istanbul fehrl ve limam (komUn) şchrin bireyselligini, yani ö?erkliginı ctdc etınckteydi. Bu ikili bireysctlcjnıc, Baiı insanı ayı^ından bir yandan OzgUrlüğtln güvencesi olurkcn. diğcr yandan d» kcndini y<>nci!iıcniıı, yuııi dcmukrasınin laborauıvan olmu$tur. Oysa ()snıanlıda nıcrke/i iktidarın kentlcr tl/crindcki sınıı lanıma/ despoı iklidarı kcnl hulkları laıafından hivbîr /aıııan ı.irtışılıııamı^ıır. Bu dıırumda, Osmanlı insanı kcniine sahip vıkarak kcndinin ve ^ehıi nin bircyüclliğini, giderek dcmokrasıyi ürctip, pckişiirmckıcnsedcvlctin anonıın varlığı içinde kaybolup hcr scyi ondatı beklediği ve ondan gclen hiçbir şcye iıiraz ctmedigi «hinsel bir iklimin t«,inc girmi$fir. Bu miras bugılıı hâlâ sllrtlyoı. Is tanbul'un aynkta katan en eski biııusı olun Venedik Snrnyı'nı yıktnun Dılan övtllmcyc devaııı ediyor. Mcrkczdcn atanmış "vali ve bclcdiye bafkanı" F.Kerim (iöka) scçilmij betediyv ba>kanlarından daha «;ok bıliniyor. Büiiin bunlardan sonra, ba$taki iddiamm yt'uidcn üöylcyebiliri/. Türkiye'de keııti bııiıiıılıigti iı;indea!gıLiyıp kavrayan iııvatı sayısı her /aınan çok az olduğundan, ycrü yazaılaıca ürcrilmif kent larihlcri de bir elin be$ parmagını zor bela aşabilmektedir. 17. yüzyıl iki tanc (dikkal. iki lane) Istanbul tarihvisı çıkardıği i(,iıı ho$ bir istısna olıışturmaktadır. (Uınlardan biri olan !• vliya Çdchi, Istanbul için oldugu kadar, birvok Osmanlı kenıi i(,iıı de değcı li biigiler vcrmiitir. Ikiııci tarihı,i Krcınyu (,'flebi ise yalnızca İManbul ta ıihi ve kcntin o döncnıdcki lasviriylc ycıinmi;tir. Hcmcn bclirtıneliyim ki, Evtiya Çelebi'nin Isianbul'u anladıgı Scyahalnamp'sintn birinci cildi ile Kremya Çelebi'nin isiunbul Tarihl hirbirlerini laıuaın!ayıı.ı niteüktcdir. Müslüman F.vlly» Çelcbl Doğulu bakıs açısı ile Dogu kaynaklatmı gundcme gctirirken, Hıristiyan Kremyii^'vtclıi Ernıcni biı Istanbul hcm$erisinin bakı> açısı ile Batıh kaynaklan ortaya (îkarımaktadır. Ama hcr ikisini birleştiren bir nokta vardır, o da Istanbul sevgisi ve bu kente duytılan haytaniık. Bu kadar ihmal cdilnıeyi dünyada en son lıak edcıı şelıirlerdeıı biri olan Istanbul hakkıııdaki, Kremya Ç«lcbi'nin 17, yü/yıl tasviri, $u sıralar ı;ok moda olan nostaljinin dışında ve ötesindc, Isıanbul bilgisi ve bilinci, bııradan harcketle de kentlilik ve demokrasi bilgist ve bccerisi için mutlaka gerckfidir. Değerli tarihçi Hrand D. Andreasyan'ın çevirip çok önemli ııollaıla zenginle$(irirken, adeta ycni bir Istanbul kitabı yazdığı bu eser. bu ycni baskısında dcğcrli tarih^i vc aıaştırmacı Kevork rumukciyan'ın ilavc ııuttarıyla daha da ^cngin ve /ovklc okunur hate gelmijtir. Isıatıbııtlulann, kentlilcrin, Türkiye'yi bilinçle sahiplcnmck isıcyenlcrin, bu niteliklerini pckiştirmek tizerc ifc baılamak için bu kitabın iyi bir başlangıç olu'jturuua^ııu du^itnüyorum.n Çamberfitat "B Atik All Pa?a Camii Mart1989 ÇERÇEVI