Catalog

24ŞUBAT2002 SAYI 831 13 tannsı da bu yuzden Fırtuıa Tannsı ılıskın cezalar var Hayvanhakları Yağmur, kurakhkla ılgılı Guneşı de da gozetılmış Zına suçu ılgınç, unutmamak gerekır, "Annna'nın eğer zına kırda olursa, tecavuz saGuneş Tannçası", panteonda ıkıncı yıldığıııdan sadece erkek, evde sırada yer alıyor olursa kadın da, erkek de olduı uluTablctler gunluk yaşama iliş yor Ln buyuk suç, devlet venıabet kurallarına karsı gelınek Aynca, kın bilgiler dciçcrıyor mu? Hayır Ç unku tabletlerın ıçerığı kardeşler arasında evlenme.sevışesas olarak kultle ılgılı Ama kıl nıe ve hayvanla tınsel ılıskı kurmatabletlerın dışınd.ı ahşabın da oldu nuiLczasıdaolum Dr. Jurgen Seeher... ğubılıyoruz örneğın,tapınaktaçaDevletin gücunu gostcrcn nelışan kışıler lıstesıne ılışkın bır me dir? tındedıyelını25 kıl tabletkâtıbı, 30 Aslında.butunmıman Orneğın tahta tablet kâtıbı var dıye yazmış 6 5km uzunluğundakı sur BojJe lar Dınsel metınlerdışındakı konu bırşeyazbulunur Sonra Aslanlı, ları belkı de bu tahta tabletlere yaz Kral ve Sfenkslı olarak adlandırılan dılar Yaddboylebırşeyehıçgerek buyuk, anıtsal kapılar, ayn bır sıırla sınım duymadılar, zaten bılıyorlar çevnlı saray, tum torenlenn yapıldılakolelerındehaklanvar Iopraksa dı Bır atarabasınasılyapıhyor dıye ğıaçıkavluldrvepekçokyapı bır yazı yok, ama atın eğıtımı konu pınaklarlabırlıkte.Hattuşdgerçekhıbıolabılıyorlar tenbırbaskentkaraktennde Ulke, Sonuçta toprağın mutlak sahi sunda oldukça dctaylı bilgiler ıçe renbırmetınvar Tabletlerdenbas 400 yıl boyunca, buradan ıdare bikraldeğilmi.» 1 Hayır Kralulkeyı Hrtına lanrı ka neler oğrenıyoruz ' lapınakdı edılmış sı 'ndan alıyor ve onun adına ıdare şındabırdesaraydrşıvıvar UluslaKazılarda bugune kadar biliedıyor, ama sonuçta en buyuk top rarası yazışmalar, yonetımsel mek ncnlerin dışında bulgulara ulaşılrak sahıbı Kı^ılerınvetapmakların tuplar, kralların basardıklan ışlere, dımı? daara7ilerı var Vermesıgerekıyor savaşlara ve antlaşmalara ılışkin Son yıllarda ortaya çıkardığımız kı yurttaşı meınnun olsun ve kendı metınler Hdttdaralanndatanhın çok ılgınç bırbulujıtu var MetınlerMiııdesteklesın Yoksa ulkede hu bılınen en eskı otobıyograf ı ve vası de tahılın, kralın kontrolu altında zursuzluk ve ısyan bdş gostenr yetnameorneğıbılevar Bırdehu muhafaza edıldığı yazılıyor ama Hatta krallar gıderek halka daha kukla ılgılı metınler Evet 100'den nerede saklandığı bılııunıyordu f azla yasa var, ama bu onceden ta Bız yeraltında yapılmıs, dunyanın tazla toprak hedıye etmeye başlı sarlanmış bır yasalar sıstemı değı 1 en buyuk tahıl ambarlarını bulduk yorlar, devlet ha7inesınden ElımıBırvakayı veonunhakkındaahnan KJIIII çukur, kımı dc resmen yapı ze buna ılıskın tapu belgelen geçtı kararı yazıyorlar Buda.dahason olarak ınşa edılmış bu anıbarlar, 7 Sizce, I litit kralları adil miydi? rakılere emsal teşkıl edıyor metredennlıkte, 118metreu7iınlt' Mecburen hvet,herşeyeokarar venyor, ama tepesınde, onu kontTol eden Panku adını verdıklerı bırtur meclısvar Buda Onasya yonetım sıstemı açısmdan şımdıye dek gorulmemış, çok onemlı bır ozellık Meclıs uyelen seçımle gelmış kışıler değıl, kralınkardeiji, ku7enı,torunu, ama yıne de krala hayır dıyebılen, onu yargılayabılen bır hukuk var Öte yandan da bır başrahıp Mezopotamya'datannkral gıbı yaşarken ancak oldukten sonra tanrı olabılıyor 1000 Hitit tanrısı... Neden bu kadarçok? K.endılerıoylesoyluyor Nedenı, ıstıla ettıklerı ulkelenn tannlarını yok etmeyıp kendı panteonlanna dahıl etmelen Aksı takdırde çok Alutahoyuk f>ırı$inden bir rolyef. duşmankazanırlardı Bu, Hıtıtlerde oneçıkanbırozellık Örnegin? ğunda ve bır hıtbol sahasından dafia Hattuşa'da nc kadar tapınak Sıze ılgınç bır ornekvereyım Bır buyuk Içınde yaklaşık 89 bın ton ortaya çıkarıldı? kadın doğum yaparken koltuk kırı tahıl muhata7a edılebılır, bununla Şımdıye kadar 11, ama herhalde lırsdiıeydpılması lazım' Koltuğun bır yıl boyunca 2030 bın kışının daha ta7İaydı (,'unku Hattuşa, hem kınlması kotuyeyorumlandığı ıçın gunlukgereksınımınıkarsıyabılırpolıtık hem dınscl açıdan bır mer rahıbe gıdılmış, o da bu lanetten sınız Hattu^a'da bu kadar çok ın kez, bırbaşkent Bu çok onemlı bır kurtulması ıçın bır reçete sunmuş san oturmadığına gore, bu devljjt ozellık Ozellıkle, sonyu7yılıçın ve bu yazılmıs Insanlar lanetten rezervı olmalı Anla§ılan,karşılaşıdekı ıkı kral, başlarına gelen fela çok korkuyorlar, çunku yaşamlan labılecek açlık sorunu ıçın depolaketlenn nedenını, dını gorevlenm doğayateslım nıyordu (, ok buyuk sıı rezervlerı yeterınce yapaınadıklanna bağladevarmıs Şımdıye kadar 10 yapay Yasaları... yarak yenıden, bu ke7 daha fazla sahavuz saptandı Ikı tanesı 70nıetre Hayvanlara yapılan ezıyetlere yıda tapın.ık ınşa ettırıyorlar uzunluğunda ve 8 metre derınlığınde, yanı çok buyukler Burada ılDin yaşamlarının buyük bölügınç olan, rısk yonetımını çok ıyı münü kapsıyor olmalı... bılmelerı Ayn ayrı yapacaklarına Butamdoğrudeğıl Sırf kultleıltek bır hdvuz da yapabılırlerdı gılı metınler yazdılar dıye dının HıAmabırpatlama ya da kırlenme oltıtlerın yaşamında yegâne olgu olduğunda da butun suyu kaybederduğunu soylemek zor Çok sayıda lerdı (,'okakıllıcabırplanlama > bayramları da var, ama en kutsal olanı, ılkbaharda yapılan yenı yıl Başka hangi sonuçlara ulaşılbayramı Ekonomısı tarıına bağlı dı? bır ulke ıçın bu çok onemlı loprak Çok onemlı bır sonuç da, 1 lattu yenıden canlanıyor Ulkenınbaş Hıtit... şa'da Hıtıtlere aıt olmayan yenı «•" Isa'dan önce 13OO'lü yıllarda bugüne parmak ısırtacak bir uygarlık vardı: Hititler. Kölelere de hak tanıyan yasaları, imza yetkisine sahip kraliçeleri ve din adamlarına biçtıklerı değerle ınsanlığın parlak dönemlennden bıri yaşandı. Son kazılar, 300 yıllık "Karanlık Çağ"ı da aydınlatttı. O, dünyaya miras NERMtN BAYÇIN 'Tırtına Tanrısı'nın sevgılısı, Hattı ulkesının kralı, kahraman buyuk kral ben, Maıeste Şuppılulıuma, savaşa gıttım Tuşratta'nın (Mıtannı kralı) buyukluk taslaması yuzunden bııtıın (bu) ulkelerı tek bıryıldaıstılacttım Bu tabletın bır nushası, Arınna'nınGunes Ianrıçası'nın onune kondu Lğer sen, l'rens Mattıvvaza ve MZ Hurrıler bu antlasmanm sozlerını uygulamazsani7, yemınlerın sahıbı olan bın 1 tanrılar ulkeni7i yok etsınler Kanlannızdan, çocukldrınızdan to1 humolmasın Yersoğusunvesen soğuktanuyuyakalastn' Ulkenızın toprağı sertleşmış bırçamur deryası olsun ve sen ıçıne duşesın, hıçbır zamançıkamayasın1 " I etıh, mıparatorluk ve lanet Savaşçı kral Şuppılulıuma'nın (MÖ 13501320) kukreyerek ortaya koyduğu bu antlaşma metnı, bıze, Anadolu topraklarında yuzyıllar boyunca hukunı surmuş bır gucu okuyor Hititler Bılınmeyenbıryerden gelıyorlar ve Anadolu, onlarla bırlıkte çok daha zengın bır yazınsal kultııregeçıyor Sonragıdıyorlar, yazı da Anadolu yenıden karanlık çağa gomııluyor Ve bır gun yenıden kesfedılıyorlar Şuppılulıuma'nın Mıtannı ulkesının başına oturttuguMattıvvazaıleyaptığıyukarıdakı nıetııı şımdı dunyanın cn değerlı belgelerı arasında yer alıyor Çunku, Hıtıtlerın başkentı 1 lattuşa'nın (Uoğazkoy) 30 bın orııekten olusan çıvıyazılı tablet arşıvı, artık l JN1 SCO'nun"DunyaBelleğı Lıstesı"nde Yalnızcaarsıvdeğıl, bu tanhı kentın kendısı de, yıne aynı organızasyonun "Dıınya Kulfur Mırası 1 ıstesı"ndeevrenselbırnıtelıktaşıyor Boğazkoy'de 1994'ten bu yana arkeolojık kazıları yuruten Dr Jurgen Seeher ıle I lıtıtleruzerıne konuştıık Hititler kımdir, nereden gclip ycrlcşmişler Anadolu' ya? Dıllerı IlıntAvrupaaılesınegırdığı ıçın doğudan, Kafkaslar ya da lran'dan geldıklerı duşunuluyoı Çunku HnıtAvrupa deyınce, bu dıllerı konıışanların Anadolu'ya hep dışaııdangcldığı varsayılıyor Ancak yenı bır teonye gore Hititler aslındd yerlı Anadolu halkı Yanı, HıntAvrupadıllenAnadolu'ddgelısmısgorunuyor Bugunıçınbunları soylemek pek de olası değıl, çunku her ıkı teorının de dayanabıleceğı sağldm kanıtlar henuz yeterh değıl Hititleri o/gun kılan yanları nedir? 1 ler şeyden once, Anadolu'dakı ılk merkezı devletı kuran onlar Onlardan once bu topraklarda bırbırlerıyle sureklı çekısen beylıkler, I lattılervar IJzunsavaşlardan sonra da 1 Hattusıli,MO165()'dehâknruyetı ele geçınyor, anıa yaşadıkları topraklaraHıtıt değıl, 'Hattı Ulkesı" demeye devam edıyorlar Hititleri, eski Onasya ya da diğer Mezopotamya kulturlcri arasında one çıkaran başka nc gibi Hattuşa 'dan kral kapısı... ozelliklcri var? Hukuk sıstemlerı Hıtıtlerde, şundıye dek hıç gorulmemıs bır anlayışa rastlıyoruz, kralıçeler, uluslararasıdahıl.herturantlasmalara ımza atabılıyor, tıını devlet ve kult ışlerıne katıldığı gıbı, yonetmelık de yazdırabılıyorlar Sonra, kadının mıras hakkı var, toprak dahıl, eldekıtummallarpaylaşılıyor Bırdıger onemlı ozellıklen de, oç almanın yerıne taznıınatın konnıası Aynta llititlerden ınuhur yuzuk.