Catalog

KRESSMANN TAYLOR (19 AĞUSTOS 1903 / 14 TEMMUZ 1996) Kötülüğe yazıyla karşı koymak: ‘Adresi Bilinmiyor’ tarafından bu çılgınlığa FERDA FİDAN sürüklenemezsin.” Büyük olasılıkla, bütün İKİ KADİM DOSTUN MEKTUPLARI! yazışmalar polis tarafından Amerikalı Kathrine Kressmann Taylor (19 Ağustos 1903 / 14 denetlendiği için Martin’in Temmuz 1996), tek bir yapıtla dünya edebiyatına adını yazdır- Nazi propagandasına bağlan- mayı başarmış ender yazarlardan biridir. mış gibi yaptığını umsa da 1938’de yayımlanan Adresi Bilinmiyor adlı kısa romanı (ya çok geçmeden eski dostunun da uzun öyküsü), 12 Kasım 1932 ile 18 Mart 1934 tarihleri ara- artık Hitler rejimine kayıtsız sında 40 yaşlarındaki Max ve Martin adlı iki arkadaşın birbiri- şartsız biat etmiş olduğunu, lerine yazdıkları 19 mektuptan oluşur. geri dönüşü olmayan karan- Bu mektuplar aracılığıyla, İkinci Dünya Savaşı’nın eşiğinde lık bir yola sapmış olduğunu Almanya’nın nasıl yavaş yavaş totalitarizmin uçurumuna idrak edecektir. yuvarlandığını, bunun sonucu olarak iki dostun ilişkilerinin giderek gerginleştiğini ve engellenemez bir trajediye doğru gittiğini görürüz. MARTIN: ‘EVET, BİZ Martin Schulse, eşi ve çocukları Almandır. Bekâr arkadaşı GADDARIZ’ Max Eisenstein, Alman kökenli bir Amerikan Yahudisidir. San Her türlü kuşkuyu Max’ın Francisco’da ortaklaşa kurdukları bir sanat galerisini işletirler. kafasından silmek ister gibi Birbirlerine derin bir dostlukla bağlıdırlar. Hatta Max’in kız 18.8.1933 tarihli mektubunda kardeşi Griselle’in bir ara Martin’le duygusal bir ilişki yaşamış yani Hitler’in iktidara gelişin- olduğunu öğreniriz. den 6.5 ay sonra Martin; dış- 1932’de Martin ailesiyle birlikte Almanya’ya geri döner ve lanan, ezilen, hunharca katle- iki arkadaş düzenli olarak mektuplaşmaya başlarlar. İki kadim dilen masum insanları Alman dostun mektuplarıdır bunlar. toplumunu kemiren habis bir Ancak kısa sürede, Almanya’ya dönmüş olan Martin, Nazi tümöre benzeterek artık tüm propagandasının etkisi altına girmeye ve Yahudi dostuna karşı ruhuyla bağlandığı Nazi partisinin merhamet kavramıyla hiçbir ortadan kaldıran, marazi, salt bir fikre odaklanmış, ve hoşgörüsüzlüğü gittikçe soğuk bir tavır almaya başlayacaktır. ilişkisinin kalmadığını kıvançla ilan eder: insanlık dışı boyutlara ulaşan bir durum olduğunu ortaya koyar. “Kanseri ameliyatla yok eden bir cerrah aptalca bir duygu- Öykünün zihinlerden uzun süre silinmeyecek çarpıcı sonu ise DERİN YANILGILAR... sallık gösterir mi hiç? Vicdan azabı duymadan, acımasızca vu- fanatizme karşı yazının ne denli güçlü bir direniş yolu oluşturduğunu İlk mektuptan itibaren, nasıl bir yanılgı içinde olduğunu rur neşteri. Evet, biz gaddarız.” ustalıkla gün ışığına çıkarır. fark etmeksizin Max Eisenstein, Almanya’ya dönen arkadaşı İki arkadaşın mektuplarında ele aldıkları konular git gide Martin’i kutlar: “Dönüş yaptığın Almanya artık demokratik bir SAF KÖTÜLÜK NASIL BAŞLAR? değişmiş, tartışmaları sertleşmiş, artık birbirlerini anlamaz ülke, harika bir siyasal özgürlüğün yerleştiği bir kültür diyarı.” Adresi Bilinmiyor başlangıçta pek önemli gözükmese hale gelmişlerdir. Sonunda Martin Schulse, Max’a artık bir Martin de aynı görüşü paylaşarak “Çok beğendiğim büyük de saf kötülüğün her zaman sadece şiddetle değil, aksine Yahudiyle yazışmasının imkânsız olduğunu söyleyerek ona bir bir liberal” diye tanımladığı Cumhurbaşkanı Hindenburg’a vurdumduymazlık, sessiz kalma içgüdüsü ve küçük tavizlerle daha yazmamasını ister. övgüler dizer. de başladığını anlatır. Hitler’in adı ise ilk kez 1933’ün ocak ayında, şansölye Sıradan bir insanın kendini nasıl nefrete dayalı bir ideoloji- YAPITI ‘BİR KADININ İMZASIYLA atanmasından kısa süre önce Max tarafından anılır: nin kollarına atabileceğini, en yakın dostuna ihanet edecek ve YAYINLAMAK İÇİN FAZLA GÜÇLÜ’ “Almanya’da büyük ihtimalle iktidara gelecek olan şu en kan|ı cinayetleri meşrulaştırmaya çalışacak kadar değişebile- BULUNAN YAZAR: KRESSMAN TAYLOR! Adolf Hitler de kim? Hakkında okuduklarım beni epey ceğini gösterir. Kathrine Kressmann Taylor evli, üç çocuk annesi bir endişelendiriyor.” Martin Schulse’nin temelde canavar ruhlu değil, uygar görünüşlü ve kadındır. Bazı gerçek mektuplardan esinlerek yazdığı öyküsü donanımlı bir birey olması, bize Nazizmin iktidara gelmesinde aydın editörü tarafından “Bir kadının imzasıyla yayınlamak için HATİP BİR FANATİĞİN GÜCÜ! insanların da bir kesiminin önemli bir rol oynadığını hatırlatması fazla güçlü” bulunduğu için eşinin adı olan Kressmann Taylor Martin’in 25 Mart 1933 tarihli cevabında artık Hitler, Hin- nedeniyle öyküyü daha da korkutucu bir hale getirir. imzasıyla Story Magazine’de yayımlanır. denburg tarafından şansölye atanmış, iktidarın iplerini topye- Kendi ifadesine göre Kressmann Taylor, Max Schulse’nin Ve öylesine görülmemiş bir ilgiyle karşılanır ki dergi bir kün eline geçirmiştir, ama Martin’in ilk izlenimleri henüz ger- dönüşümüyle Amerikan toplumunu uyarmaya çalışmış, hafta içinde tükenir ve okuyamayanlardan gelen inanılmaz çeklikten kopmamış olduğunu gösterir: fanatizmin yükselişi karşısında pasif kalmamaya davet ederek talep karşılanamaz. “Hitler’in Almanya için iyi bir şey olduğu sanıyorum ama tarafsızlık arzusunun başlı başına bir suç teşkil edebileceğini Yalnızca öykünün kısaltılmış bir versiyonu 3 milyon abonesi pek emin değilim” dedikten sonra şunları ekler: göstermek istemiştir. Kitapta dışsal bir anlatıcı olmadığından olan Reader’s Digest dergisinde yayımlanır. Film yapımcıları “O, ancak büyük bir hatip ve bir fanatiğin sahip olabilece- hiçbir açık yorum yoktur ve olaylar salt iki karakterin yazdığı da kitabın yayın haklarını satın almak inanılmaz bir hareketlili- ği bir güce sahip. Ancak merak ediyorum: Akıl sağlığı tama- mektuplar üzerine örülmüştür. ğe geçmiş, İngiliz yayınevleri çoktan devreye girmiştir. men yerinde mi?” Yazarın özellikle seçtiği bu dolaylı biçem güçlü bir gerçeklik Öykü kısa zamanda birçok dile çevrilir ve günümüze Ne var ki yazışmaları ilerledikçe, Max dostu Martin’in yavaş ve çarpıcı bir dramatik gerilim yaratır: kadar sürecek olan ünü yavaş yavaş tüm edebiyat dünyasına yavaş bu çekincelerinden sıyrılarak toplum üzerindeki baskısını Böylece okuyucu, karakterlerin gelişimine ve bir dostluk günden güne arttıran Naziler hakkında olumlu yorumlar yayılırken Almanya’da hemen yasaklanır. ilişkisinin iğrenç bir ihanete kadar giden dönüşümüne yapmaya başladığını gözlemler. Uzun yıllar sonra, 1995 yılında, Kressmann Taylor 91 yaşın- doğrudan tanıklık etmiş olur. Martin, Yahudiler üzerinde başlatılan yasaklar ve dayken Story Press, toplama kamplarının serbest bırakılması- Kressman Taylor, Nazi Almanya’sını bir edebi konu zulümlerden ilk günlerde belli belirsiz bir rahatsızlık duymuş nın 50. yıldönümü anısına Adresi Bilinmiyor’u yeniden yayım- haline getiren ilk birkaç yazardan biridir. Avrupa’da savaş ama bu konuyu enine boyuna düşündükten sonra Almanya’nın ladığında, öykü yeni bir üne kavuşarak 20 dile çevrildi ve Fran- çanlarının çalmaya başladığı 1938’de, ABD hâlâ tarafsız ülke sızca versiyonu 500 bin adet satarak yeni bir rekor kırmış oldu. menfaati ve gelişimi için kaçınılmaz bir politika olduğuna konumundayken Amerikan kamuoyunun çok ilerisinde cesur Almanya’da ise uzun sürmüş bir yasaklamadan sonra nihayet kesinlikle karar vermiştir. bir öngörü sergiler çünkü Hitler rejiminin oluşturduğu tehlikeyi 2001’de yayımlandı. İbranice baskısı İsrail’de en çok satan ADIM ADIM IRKÇILIĞA SÜRÜKLENİŞ! meslektaşlarının büyük çoğunluğundan önce sezmiştir. kitaplar arasına girdi ve sahneye uyarlanarak aylarca kapalı Öyle ki Max’a şu cümleyi yazmaktan hiç utanç duymaz: Adresi Bilinmiyor, İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasından gişe oynandı. “Yahudi ırkı ona kucak açan her millet için açık bir yaradır.” bir yıl önce, Hitler rejiminin kısa süre sonra uygulamaya başla- O kadar korkunçtur ki bu yorum, Max dostunun bunu FANATİZMİN ANATOMİSİ VE YAZININ GÜCÜ! yacağı korkunç katliamları toplumun henüz aklına bile getire- samimiyetle ve kendi iradesiyle yazdığına inanmak istemez: Kressmann Taylor kısa olmasına karşın okuyucuyu derinden meyeceği bir tarihte yazılmış, sıradan insanların korkudan, kö- rü körüne ya da fırsattan istifade nasıl insanlık dışı bir ideoloji- “Sen liberal bir insansın, Martin (…) Biliyorum ki, ne kadar sarsan öyküsünde, Martin Schulse’nin kısa sürede meydana gelen güçlü olursa olsun, temelde ölümcül olan bir halk hareketi dönüşümü aracılığıyla fanatizmin, her türlü eleştirel düşünceyi ye biat ettiklerini anlatan vizyoner bir anlatıdır. n 6 21 Ağustos 2025