Catalog

(19 HAZİRAN 1623- 19 AĞUSTOS 1662) Doğumunun 400. yıldönümünde Blaise Pascal! Blaise Pascal 31 yaşına dek, bir dâhi, bir bilim insanı, bir düşünür, bir kuşkucu ve inançsız bir insandı. 6 yaşında parke taşlarının üzerine tebeşirle figürler çizerek geometriyi yeniden keşfetti, 7 yaşında Öklid olup çıktı. 12 yaşında akustik ile ilgilendi, 16 yaşında koniler üzerine kitap yazdı. 18 yaşında hesap makinesini icat etti. 20 yaşında zamanın büyük bilim insanları arasındaydı! Aradan geçen 400 yıla karşın Blaise Pascal hâlâ güncelliğini koruyor. Pascal bilimsel buluşlarının dışında büyük bir yazardır. Klasik düzyazının yaratıcısıdır. Pascal roman hariç her şeyi okumuştur; edebiyat dışında her şeyle ilgilenen evrensel bir dâhidir. Bilim insanı olarak aşılmıştır ama yazar olarak günümüze kalmıştır. O öyle bir dâhidir ki sadece inananlara değil, hayatın gizemi konusunda kendisini sorgulayan herkese seslenir. Pascal, “İnsan kimdir” sorusunu sorarken 17. yüzyılda yaşıyordu. Ama sorduğu soru tüm yüzyılları ilgilendirmektedir. çıktı. 12 yaşında sesler, yani akustik ile ilgilendi, Pascal bir din bilgini değil bir mantıkçı ve olağanüs- 16 yaşında koniler üzerine bir kitap yazdı. 18 ya- tü bir matematikçidir. Her iki kitabında da günümüzün şında hesap makinesini icat etti. 20 yaşında zama- araştırma konularından olan gerekçelendirme sanatının nın büyük bilim insanları arasında yerini almıştı. kurallarını kullanmıştır. Bunun yanında çok usta bir polemikçi olup polemiği bir PASCAL VE TANRI! zekâ oyunu olarak ele alır. Örneğin Düşünceler’de inanç- ZEYNEL KIRAN 25 yaşındayken babasını kaybeder ve büyük bir ser- sızlara Tanrı’nın varlığını kanıtlamak yerine, dinin akla vetin sahibi olur. Paris’te ünlü salonlara girer çıkar, aykırı olmadığını söyleyerek dini sevdirmeyi denemiştir. ‘İNSAN ÖLECEĞİNİ BİLİR. OYSA EVREN monden ve bohem bir hayat sürer. İnançsız insanlar en Tanrı’nın varlığını tartışmanın kimseye bir yararı ol- HİÇBİR ŞEYİN FARKINDA DEĞİLDİR!’ yakın dostu olmuştur. Pascal Tanrı’yı unutmuş gibidir. mayacağını gören Pascal, insanın evrendeki yerine odak- “L’amour n’est point d’âge. Il est toujours Çocuk Arşimet’ten sonra monden bir Rimbaud ol- lanır ve insanı, evrene göre önemini ölçmeye davet eder. 1 naissant” Blaise Pascal muştur. Bu sırada Paris’te Descartes ile tanışır, pek İnsan son derece gizemli bir yaratıktır. Sefaletten, aciz- sevmez, onu biraz “kararsız ve yararsız” bulur. u yazı pek çok okuru uzak bir geçmişe götürebi- likten ve büyüklükten oluşan bu garip yaratık Pascal’ın Daha önce ailece Jansenist tarikatına girmiş olan Pas- lir. Lisede öğrenciyken, Fehmi Baldaş’ın değişik deyişiyle evrende bir kamış gibi zayıf ve kırılgandır. cal, 31 yaşında ikinci kez din değiştirir. Geride yaşaya- B Fransız yazarlarından seçilmiş metinlerden olu- Kolayca hastalanabilir, kolayca yok edilebilir ama ken- cak sadece 8 yılı kalmıştır. Bu yılları da dindar bir Hı- şan bir ders kitabı vardı. Metinlerin içeriğini de Fransız- disinden çok daha güçlü görünen her şeyden çok daha güç- ristiyan olarak yaşayacaktır. casını da anlamasak da onları ezberlemek zorundaydık. lüdür çünkü insan düşünür, kırılgan ve zayıf olduğunu bi- Nedenini bilmiyorum, belli ki de Pascal’ın şu cümlele- lir: “Düşünen kamış” eğretilemesi bu anlayışı ifade eder. ‘TAŞRA RİSALELERİ’, ‘RİSALELER’ rini çok şiirsel bulmuştum, onun için hâlâ ezberimdedir: Bu dönemde Taşra Mektupları’nı yazar. Bölük pör- MONTAIGNE VE PASCAL! “L’homme n’est qu’un roseau, le plus faible de la na- çük notlar alınmış kâğıt yığınları bırakır geriye. Bu not- Aslında Montaigne ile Pascal arasında yapılacak bir ture; mais c’est un roseau pensant, il ne faut pas que lar ölümünden sonra Düşünceler (Les Pensées) başlığıy- karşıtlık ve yakınlık ilişkisinden yola çıkılarak yapıla- l’univers entier s’arme pour l’écraser: une vapeur, une la yayımlanacaktır. cak bir okuma daha basit ve daha az riskli olabilir. goutte d’eau suffit pour le tuer. Mais quand l’univers Taşra Mektupları’nda yazar Hıristiyanlığın iki tari- Kendisinden çok söz ettiği için Montaigne’i pek sev- l’écraserait, l’homme serait encore plus noble que de ce- katı Jansenistler ile Cizvitler arasındaki dinsel tartışma- mese de Denemeler yazarın başucu kitabıdır. Montaig- lui qui le tue, parce qu’il sait qu’il meurt, et l’avantage ları ele alır. Bugün bu tartışmalar güncelliğini yitirmiş, ne insanın sefaletinden hareket eder; insan zayıftır, ger- que l’univers a sur lui; l’univers n’en sait rien”² geriye Pascal’ın kullandığı dilin gücü, biçeminin sade- çeği bir türlü yakalayamaz, kendi doğasını ve kendi- Bazı kitapları belli bir olgunluk çağına gelince okuma- liği kalmıştır. ni tanımakta yetersiz kalır. Pascal, Descartes gibi bil- nın önemini o zaman fark ettim ve aradan geçen 400 yı- Tabii Pascal’ın düşüncelerini içeren, makalelerden olu- giye inananlar karşısında Montaigne gibi kuşkucuların la karşın Pascal hâlâ güncelliğini koruyor. şan Risaleler’ini de unutmamak gerekir. yanında yer alır. Ancak ikisi arasındaki temel Kendisi pek kabul etmese de Pascal bilimsel farklılık hemen kendini gösterir. buluşlarının dışında büyük bir yazardır. Montaigne gülerek, eğlenerek kuşku duyar, Nasıl çağdaşı Corneille klasik Fransız şiirinin oysa Pascal acı çekerek kuşku duyar. Ayrıca yaratıcısıysa Pascal da klasik düzyazının yaratı- Montaigne insanın güçsüzlüğünün sınırını aşmaz. cısıdır. Pascal roman hariç her şeyi okumuştur; edebiyat dışında her şeyle ilgilenen evrensel bir İnsanı zavallı ve küçük bir varlık olarak görür ve bununla eğlenir, oysa bu karşıtlık Pascal’ı çok dâhidir. Bilim insanı olarak aşılmıştır ama ya- üzer. Ama yine de Pascal bu açmazdan kurtul- zar olarak günümüze kalmıştır. 31 yaşına dek, o bir dahi, bir bilim insanı, bir ması için insana yol gösterir; çünkü insan hem sonsuz küçük hem de sonsuz büyüktür. düşünür, bir kuşkucu ve inançsız bir insandı. 3 yaşındayken annesini kaybedince babası eğitimi Pascal büyük bir üzüntü içinde insan yazgı- ile yakından ilgilendi. 6 yaşında parke taşlarının sını kendi kendine şöyle sorgular: üzerine tebeşirle birtakım figürler çizerek geo- “İnsan ne acayip bir hilkat garibesi! Tabi- metriyi yeniden keşfetti, 7 yaşında Öklid olup atın sinesinde ne büyük canavar ne karmaşa >> 8 15 Haziran 2023 Resim: FRANÇOIS II QUESNEL