Catalog

>> güçsüz Musaddıkçı gruplar ve İslami solcu Ali Şeriati’nin düşüncesi çerçevesinde geniş bir duyarlılıktan ibaretti. O dönem Ayetullah Humeyni sürgündeydi fakat devrim esnasında camiler ve muvakkat dinî kurumlardaki ağlarını, sıradan muhalefeti Ayetullah Humeyni’yle ilişkilendirmek için kullanmayı başaran Kum Medresesi’ndeki kıdemsiz ulema arasında takipçileri vardı. Bu yüzden İran’da İslamlaşma büyük ölçüde devrimden sonra, ulema ve İslamcılar siyasal erki ele geçirdikten sonra başladı. n İran’da postİslamcı bir yörüngenin ortaya çıkmasına ne yol açtı? 19972004 reform hükümeti ve ardından 2009’da Yeşil Hareket neden başarı kazanamadı? n İran’da postİslamcılığın ortaya çıkışı, büyük ölçüde tam da İslamcılarca yönetilen yeni rejimin “İslamlaşma”yı tepeden dayatması ve böylece devrimden farklı beklentileri olanlar arasında muhalefet yaratmasıyla ilişkili. İslamcı devlete demokratik haklara, bireysel özgürlüklere, toplumsal cinsiyet taleplerine yönelik artan ihlaller ve iktidarın tekelleşmesi eşlik etti. Bu durum birçok kadın, genç, entelektüel, değişim yanlısı ve solcu muhalif arasında karşıtlığa yol açtı. Dinî sektör, ulema ve bunların kurumları, esas olarak geleneksel bağımsızlıklarını yitirdiler. Geleneksel ulema ve Büyük Ayetullahlar, velayeti fakih biçimini alan İslamcı devlet fikrine karşı çıktı. Irak’la yaşanan savaş, bozulan ekonomi, baskı, kötüye giden kentsel yaşam belirli İslamcı aktörlerin “İslamcı iktidar”a dair kendi kanılarını sorgulamalarına katkıda bulundu. Şunu düşündüler: “İslam devriminin beraberinde getirmesi beklenen bunlar mıydı?” Böylece bu insanlar farklı, daha hoşgörülü, minimalist ve daha kapsayıcı bir İslami politika tahayyül etmeye başladılar. Gerçekten de bu yeni bakış açısı Muhammed Hatemi’yi iktidara taşıyan 1997 seçimlerinde “reformculuk” biçiminde bir siyasal güç kazandı. 19972004 döneminde pek çok açıklık yaşandı: Olabildiğince özgür bir basın, toplumsal hareketler, kadın grupları, siyasal partiler, daha canlı uluslararası ilişkiler... Tüm bunlar sistemin içinden gelenler tarafından meşruiyet kaybına itilen sertlik yanlısı İslamcılar için ciddi bir tehdit oluşturuyordu. Böylece postİslamcı politika, daha sonra Yeşil Hareket’le geri dönünce ordu tarafından desteklenen sertlik yanlısı İslamcılar bunu engellemek hususunda kararlı davrandı. Reform hareketi 2004’te seçimleri kaybetti çünkü öncelikle politikalarının birçoğu sertlik yanlıları tarafından etkisizleştirilmişti ve ikinci olarak Ahmedinejad’a ve onun popülist vaatlerine bağlı görünen alt sınıfları, yoksulları ve çalışan insanları seferber etmek üzere yeterince gayret göstermemişti. “İRAN’DA GENÇLER BİREYSELLİK İSTİYOR” n İran’da postİslamcılık Temmuz 2015’teki nükleer anlaşma ve Şubat sonunda yapılan seçimlerinin ardından eski seyrine geri mi dönüyor? Üç farklı siyasal eğilim, yani Hasan Ruhani, Ayetullah Ekber Haşemi Rafsancani ve Muhammed Hatemi arasındaki koalisyon bize ne söylüyor? n “Postİslamcılığın dönüşü” ile post İslamcı bir hükümeti kastettiğinizi varsayıyorum, yoksa toplum epey zamandan beri büyük ölçüde postİslamcı. Ruhani dönemi kamusal alanda reformcu akım için bir alan açmış olsa da Ruhani hükümeti reformcu eğilimin daha muhafazakâr tarafında. Mevcut siyasal gerçeklik, Ayetullah Rafsancani gibi insanları reformculara yaklaşmaya iterken bazı siyasal reformcuları beklentilerini asgariye indirmeye zorladı. Son seçimler döneminde, Anayasayı Koruyucular Konseyi gibi sertlik yanlısı İslamcıların dışlayıcı politikaları üzerinde hareket üstünlüğü sağlamak üzere dikkat çekecek derecede iyi hareket eden kapsamlı bir koalisyon vardı ve böylece yeni parlamentoda geniş bir muhalefet oluşturmayı başardılar. n Time dergisinin Kasım sayılarından birinin kapağı “İran’da değişim”e ayrılmıştı. Her ne kadar teokrasi yeni inananlar yaratmayı başarsa da ideolojik keskinliğin köreldiği anlaşılıyor. Çocuklar, devletin onayladığı oyuncak bebek Sara’ya, başörtüsü saçlarıyla oynamaya izin vermediği için ilgi göstermiyormuş. İran toplumu “Batı Zehirlenmesi”ne karşı resmî söylemle daha ne kadar zapt edilebilir? n Elbette sertlik yanlılarının destek grupları var. Fakat aslında azınlıktalar. Özgür seçimler genellikle her zaman bütünüyle bunu kanıtlar. Esnek örtünme dâhil “Batı Zehirlenmesi”ne yönelik resmî söylem sertlik yanlılarının varlık sebebi ve devam etmesi kuvvetle muhtemel. Fakat bunun ne kadar işe yaradığı tartışmaya açık. Polis amirlerinin kadınların örtünme kurallarına uymalarını sağlamada başarısız olduğunu itiraf ettiğine defalarca tanık oldum. Her ne kadar nüfusun sesi hâlâ epey gür çıkan muhafazakâr bir kesimi gerçekten mevcutsa da sertlik yanlılarının “kültür savaşı”nı kaybettiğini düşünüyorum. Toplumsal ve kültürel alanlarda artan bir parçalanma ve kutuplaşma var. n Tüm bunlar sıradan insanlar, özellikle gençler için ne anlama geliyor? n Mevcut durumda sıradan insanların temel kaygısı ekonomik meseleler, barınma, yüksek fiyatlar ve daha çok işsizlik. Batı’yla nükleer anlaşmadan sonra işlerin biraz düzelebileceği bekleniyor. Fakat bu kolayca gerçekleşmeyecek. İran devrim sonrası tarihinde halihazırda hayli emsalsiz bir eşitsizlik deneyimi yaşadı. Bu muhtemelen sürecek zira İslamcılardan postİslamcılara kadar tüm hükümetler üç aşağı beş yukarı neoliberal ekonomiyi verili kabul etti. Gençlerin ve genel olarak “kültürel tabanlar”ın munzam talepleri var. Gençler, sadece güvenli bir gelecek yani uygun bir iş, yaşayacak bir yer, evlenmek ve ileride bir aile kurmak değil, aynı zamanda “gençlik”lerini yeniden talep etmek, yaşlıların, ahlaki ve siyasal otoritenin dikkatli nazarlarından uzakta gençlerin hayatını sürmek, ilgilerinin, bireyselliklerinin peşinden gitmek istiyor. Genç insanların hayatının bu boyutu var olan toplumsal gerilimi artıyor. n İslâm‘ı Demokratikleştirmek/ Asef Bayat/ Çeviren: Özgür Gökmen/ İletişim Yayınları/ 376 s. Siyaset Olarak Hayat/ Asef Bayat/ Çeviren: Özgür Gökmen/ Metis Yayınları/ 464 s. KItap 21 Nisan 2016 15