Catalog

Şiirden de anlaşıldığı üzere, Elsa'dan sadece bir yaş büyük olan Aragon hep önce kcndisinin öleceğini söylüyordu ılost topraklarında vc sık sık yineliyordu bunu. Daha güzel konular varken öliim bahsinin açılmasını yakışıksız bııluyordu Elsa. Sabrı taşınca da "Has/ayım, önce göçenin ben ıılacag'ım ortadayken Louis'inın hep ılk kendnının öleceğinden bahsetmesi saçmalık" diyordıı. Nitekim ilk ölen Elsa oldıı. Aragon Elsa'nın kollarında dcğil, l')7()'ın 1(> Mazıran'ında Elsa kalp krizinden Aragon'un kollarında can verdi. Haziran ikinci kez hançerlcdi Aragon ıı. DEĞİRMENEVDE Karlı bir kışı geridc bırakıp ilkyazı ve yaz başını selamlıyor. SanitArnoult. Hava serin, sogukça, karım ve ben iişüdük. Yarıda bırakıyomz park gezintisini. Zaten ziyaretçiler de çoğaldı, kuyruk oluşturdular giriş kapısında. Kılavuz gruplara ayırarak tanıraeak evi. Sıraya girmek için adımlarımızı sıklaştırıyoruz. l)eğirmenEv ziyarcte açıldı. Biz ikinci gruptayız. Birinci grup uğurlanıncaya dek girişteki salonu dolaşıyoruz. Solgun ışıkların aydınlatmaya çalıştığı büyük ve loş bir yer. Burada Aragon'un yazılarının yanı sıra, yazarın dostu büyük sanatçıların yapıtları da sergileniyor. îjanshyız, çünkü PıcassoSergisi'ne rastladık. lspanyol ressamı Picasso Aragon'un yakın dostlarından. Biri yazarak öteki çizerck Avrupa sanatını yenileştirmeye, geliştirmeye çalıştı... Camlı korunaklarda şairin Les Letlres Françaises'de yayımlanan ve bu evde yazdığı yazılar: Lautreamont hakkında, Picasso hakkında. Vedalar Valsi, Çember şiiri. Les Lettres Françaises'i Nazilerin kıırşuna dizdiği Jeaque Decour'la birlikte Jean Paulhan kurmuş, yöneticiliğini ise Aragon yapmış. CJirişte küçük bir kitaplık var, orda Aragon'un yapıtları satılıyor. Şairin, Paris'in cn büyük kitabevlerinde bulamadığım, yeni baskılan yapılmayan iki şiir kitabı burda da yok: Fransız Dıyana (La Diane Française) ve Le Musce Crevin. Evi tanıtan bir kitapçığı almakla yetiniyor, sayfaları karıştırarak biraz bilgi edinmeye çalışıyorum. Elsa ve Aragon'un yazlık ev haline getirdiği yer Villerıeuve Deg'irmeni. Arazinin kökeni onikinci, onüçüncü yüzyıla, yapının kökeni ise onsekizinci yüzyıla dek uzanıyor. Mülkün son sahipleri CartierBresson ailesi ve dostları Moussinac'lar. Aragon'un Elsa'ya armağan olarak satın aldığı bu koca arazi bataklık, yaban otları, çalılar ve ağaçlarla dolu bir yermiş. Ama kaynakları, gözeleri, kır çiçekleri, kayın ağaçları ve korularıyla doğal bir güzelliği gizliyor. Iki yazar, ayaklarında botlar, cllerinde oraklar ve tırpanlar, dişleri tırnaklarıyla bu güzel hale getirmişler Villeneııve'ü. Elsa'nın, ablası Lili Brik'e (Mayakovski'nin kadını) yazdığı mektuptan izleyelim. "Ormanm ucuna dek bir yol açtık kendımize (ayağımda bot, kıçımda panlulon). Bir kanal ve şahane bir kaynak bulduk. Bu kaynaktan gelcn dcreciklerin suyu da bizde toplanmaya başladı. hmak bir yerlerde tıkanmış ve bu dere yalaklan da o yüzdcn susuz kalmış. Komşular yardımlanm esirgemedi, nehir yatağını temizlediler ve ilerde büyük bir park haline getıreceg'imız yerlcr hakkında bir yı&ın şey anlattılar. Bıırdaki su kaynaklarına yöre halkı "gözyaşları" diyormuş ve aynı yatağa akıyormuş hepsi de. Söz verdiler, su kaynaklarını gösteren eski bir haritayı getirecekler bize. Çalıları ve yaban otlarını kayın ağaçlarının oldug'u yere kadar bıçtık. Sonra oraya bir masa ve stralar koydıık. Bu el değ,memış araziyi bir park haline getırmek ıçın pek çok işçi ve birservelgerek!.. Anlaşılan, bıından böyle buralarda, ısırganlardan korunmak için ellerim cldıvenlı ve orakla dolaşacağım. Ama ol.sun! dinlendiriyor bizi bunlar, zihin yorgunlugunntzn gideriyor... Aragoşa(2) tanı bir kiirek nıahkumu gibi çalışıC U M H U R İ Y E T K İ T A P yor. Dur durak yok. Çılgınca. Bi/kin. Ve de zanıan zanıan mutlıı La Mısc a Mort (Ctömdüklerim) adlı yapı/ında Aragon Elsa 'ya söyle seslenır: "Köy/erde, kentlerde gözden ıızak nıce yerler aradık ask için, sessizlık ıçın, kendı yalnızlıfcmızda başbaşa yasanıak ıçın! Düş miiydii, oyı/n nıuydu? Parıs'in, ınsanlarıyla çıg~lıklarıyla, bitmek tükenmck bılmeyen islekleriyle senı bunalltıg'ı o yıllarda sığındığtm bu yer düs rtıüydü, oyun nıuydu? Suların ve a&açların su güzellığını duy. (ielecek yıUarımtzın yarı bilmcınde burayı bırlıklc lasarlaytp birlikte düzenlemedik mi? Aramızdaki büyük uzlaşmanın ürünü değil mi burast? üturacak sıralarımız var, kıytlarına ağ,açlar dikilmis yollarımız var, "gözyasları" adı verilen gözelerin, derelerin üstünde kaçamak köprüler var. Seni içimde, seni bende görebilmem için bu dekor gerekliydi. "Ctrarböceği ve nane kokusu saltanal sürüyordu Bir de kuslar sessizliği" Birinci grubun ziyarcti sona erdi, şimdi sıra bizde. Otuz kişi kadar varız. Evi ve çevreyi tanıtacak olan kılavuz hanım da otuzlarında... Aragon ve Elsa yazlık Değirmen Ev'deki birlikteliklerinde çokluk mutfakta oldukları için kılavuzumuz da Mutfak'la başlıyor, vc anlatıyor: Elsanın ölümünden önce yayımladığı son şiir kitabı Odalarda Aragon kendisinin ye Elsa'nın ölümünün yakın olduğunu ve Elsayla birlikte nice düşler kurdukları SaintArnoult parkında bir bahar akşamı, hoş kokular arasında ve Elsa'nın kollarında ölmek istediğini söyler. Yukarıda, Matisse'in kaleminden Aragon. lardaki mavi fayanslar Claude Monet'nin Giverny'deki evinin mutfagında bulunan tayanslarm bir eşi... Bu evin halta sonlarında ve dinlence günlerinde kalınan bir yazlık ev oldu^unu gözden ıızak tııtmayalım. Varennc Sokağı'ndaki ev çok daha değişikti. Yazık ki koruma altına alınmadı. Arka komşu dııvardaki görkemli at seramiği Fernand Leger'nin. Hemen altında Elsa'ya bir gönderme var: 'Kızıl At benım, hcm de dört nal.' Elsa Triolet Kızıl At adlı ünlü romanını bu evde yazdl. " Zaman zanıan kişisel duygularını, yalnızlıklarını da seslendirir bu ronıanında Elsa. Kızıl At'tan: "Ah! Louis'nin geaknıclerı! Yine o gecelerden biri. Avlu'da köpeg'im Fi/ı'yle yapayalnızım. Ağaçlar uğulduyor. \ lavuza akan suyurı sesı tıpkı bir çocuk sesı... Usul gürültülcr... Farc mı, köstebek mi, diisen bir sesi mi? !)imdı de, dııl kalmış bir p ) ş k kadın gıbı umutsuz bir 'dısigecekusu'nun gö'zyaşlan, hıçkırıkları... Korkuyor muyum'J Ilayır. Bir dııl kadın gıbı mtyim? Dört dönüyorum avltıda, Fıfi de hep adım adım pe^ımde. 'hâlâ nıçın gclmedı, Fıfı?' dıyc söylenip duruyorum. Fıfi kıçüstü otıırup ön ayagını avcuma verıyor. Bir daha. Bir daha. Yapabtleceğı baska şey yok kı Fı/i'nın. Soruyorum: 'Saat gecenin biri Fıfı, Louıs neden gelmedı?', 'Saat gecenin ıkısı Fıfı Louıs neden ortalıkta yok?, 'Saat gecenin ü'çii Fifi, nerde kaldı bu adam?'. Avlunun iftğım çoktan söndürdüm, benden başka ktmseyi aydınlatmıyordu ki zaten. Dört dönen yanımdaki görmedıg'ım seyırctlerımle, gecekuşlanyla, farelerle, kurbağalarla, sineklerle, ağaçlarla, çayır ve çımenlerle dört dönen benden baska. Içımde bir fılm çevrıliyor, bir film oynuyor; ve usumda hep aynı yüz. Bunları görmek ıçın ısığa gereksinim mi var? Neler, neler geçiyor gözlerimin önünden: Yol, devrilmis bir araba... Ve o, RUS MAVİSİ "Aragon ve Elsa günlerini bu mutfakta geçiriyor, yakın dostlanyla bu mutfakta oturuyorlardı. Öğlen ve akşam yemeklerini burada yiyorlardı. Aşçıları Helene'di. Yönetim yeri olan odada o zamanlar ördek şeklinde küçük bir elektrikli zil vardı. Aragon ve Elsa gerektiğinde Helene'i bu zille çağırıyorlardı. Ev bir değirmen evi, köy evi olduğu için Elsa burayı kır yaşammı çağrıştıran yalın, sade eşyalarla döşedi. Gördügünüz gibi kabaca yontulmuş meşe ağacından büyük bir masa. Hasır iskemleler. Duvar7 3 3 sırtüstü, ve o, böğrünün üstünde... ölmüş! ölmüf!.. O da ne? Fifı fırladı Farların ışh ğj henüz ag'açlarımıza, yollara vurmadan Fifi sezdı. Araba dönüyor, cvet döniiyor. liikları çatının yaşlı kıremıllcrmde. deS.trmenev'imızın büyiik duvarlarında Iste o! Fıfi havlamtyor, kıvançla hırıldıyor. Avlu kapısını açıyorum, larlar gözlerimin içinde, benı tarayıp dııvara vurııyorlar. Odunluğun dtbındekı ürkütücü tırpanı ışılıyorlar. Avlııya gıriyor araba. Haykırıyorum: "Fıfı çekıl, czıİeceksın!" Louıs iniyor, koynu, kucağı kıtap dolu. Büyük gece o insansız şeklıne yenıden bürünüyor. Ve tıpkı fılmlerde oldufju gibi her sey yakın plandan genelplana geçiyor. Louis ve şoförün sesleri sakın. Demck bir şey gelmemıs başlarına. toplanlı geç bitmiş, Paris uzakmıs falan filan, bepti bu." Kadın duyarlığını ne güzel ortaya koyuyor bu satırlar. U^raij alanı, bilim ya da sanatmış, ne olursa olsun kadın kadındır. Sadece çocuklarının degil kocasının da annesidir o. Yalnız kalmak korkusu değil bir anne şefkati var bu satırlarda. Yapıtlarının çoğuna Elsa'nın adını koyan, Elsa'yı tanrıçalaştıran Aragon, aile yaşamı içinde acaba Leyla'sı Elsa uğrıına çöllere düşen bir "le Fou d'Elsa", bir "Elsa Mecnunu" muyduS' Onıı sevdiği açık, ama kalbini de çok kırmış. Bir mektubunda (3) Elsa şunları yazıyordu Aragon'a: "Elbettekı zaman zaman buluşmamız ivedi ve çok gereklı oluyor. Sen bunu herkesten daha lyı hılırsın Louıs. Şöyle sakin, kafamı dinleyecek bir anım olmadı. Sanki bir arabadaydık hep. Bu arabantn içinde ben sana 'Louıs, bak, bak, şuralar ne güzel!' diyemedim ve de diyemiyorum. Bırlikteliğimız ıste böyle. Çünkü hep meşgulsün sen. Ya bir şeyler okuyor, ya bir şeyler yazıyorsun. Ben de seni rahalstz etmekten çekiniyorum. Yaşamtn sadeliğini sevdirecek önemsız sözlerı bile söyleyemiyorum. Bir şey söylemedcn önce, kıyanıet koparma dıye, söyleyeceğim sözü ağzımın içinde en az yedı kez döndürüp dolaştırıyorum. " Daha önce de belirttiğimiz gibi 1953 tarihli Kızıl At büyük bölümüyle SaintArnoult'da yazılmış. Aragon "Cözler ve Anı" kitabında, yazı yazan Elsa'nın o düşünceli halini şöyle betimler: "O, usulca ve dalgın/ Kızıl Atı yazıyordu." Elsa'nın bu romanı adını Tevrat'taki Azız Yuhanna'mn kitabı Apocalyp.se'<len alır. Incil yorumcularına göre Apocalypse'de geçen kızıl at savaşın simgesi. 1953'teki Soğuk Savaşın atom korkusu Elsa'ya bilimkurgudan kalkan bu romanı esinler. Kıyamet gününden sonra Elsa bir çamur deryasının içinde bulur kendini: Şekli bozulmuş ve yanık içinde her yanı. Kutsal Kı/ap'ı elinden düşürmeyen Henry adlı bir Amerikalı havacıyla birlikte sağ kalanları araştırır... Frederic JoliotCurie'nin bilim kdavuzu olarak kabul ettiği ve Fransız Edebiyatı (Lettres Françaises) adlı yayın organında hararetli bir tartışmayı başlatan bu romanında Elsa sık sık SaintArnoult'daki değirmeneve ve onun parkına göndermeler yapar. Mutfaktayız. Duvarlarda Hollanda fayan sıdan aplikler. Dolaylı ARAGON'UN ÇALIŞMA ODASI bir aydınlatma hizmeti görüyorlar. Elsa Triolet ve Aragon, 1947 Bu odada başlıyor kitaplar dünyasının sınırı. Her hafta sonunda Aragon koyun kucak dolusu kitap getiSAYFA S SAYI