Catalog

B U L M A C A 3 11 A 12 İ20 31 İLKER MUMCUOĞLU U b E 15 B 25 26 B 35 6 16 K 4 E B 7 17 27 B 8 J 9 C Türkçe Günlükleri Feyza Hepçilingirier F 22 13 G 14 A 23 G 24 33 H 1 18 D 19 D A 28 G 29 37 B 38 D K B 21 30 39 50 36 D 40 B 41 A 42 D 43 1 51 D 44 D 45 A 46 H 1 1 1 1 11 A 47 59 68 3 Mart, Çarşamba ( £ T""*V ertleşmek" sözcüğünü, 20Ocak I 1 2004 tarihli günlükte, "Bu J * sözcüğün Ingilizcesi, Fransızcası, Almancası var mı!' Türkçeye özgü güzelim sözcüklerimizden biri olmasın bu?" diye gündeme getirmiştim. Bu saydığım dilleri bildiğimden değil; bu anlamda bir sözcüğün, böyle bir kavrama sahip olmadıklarını sandığım toplumlarda karşılığmın bulunmayacağını düşündüğümden. "Dertleşmek", birine derdini anlatmak değil, en az iki kişinin karşılıklı olarak birbirilerinc dertlerini anlatıp bu yolla dertlerini hafifletmeyc, ruhlarını sağaltmaya çalışmaları demek değil midirr1 Yıllarca uğraştığı halde çözemediği sorunlannı çözmekten artık vazgeçip anlatarak hafifleme yoluna gidenlerin düinde bulunabilir bu sözcük. Saydığım dillerin sahipleri, bir dertleri olduğunda, bunu anlatarak hafifletme yoluna gitmek yerine, sorumlusunu arar, şikâyet eder, dava açar, çözümü için uğraşır. Belki de Doğulu olmakla Batıî olmak arasındaki belirleyici farklardan biri de budur. Amerikalıların avuç dolusu paralar verdikleri psikologlara, psikiyatrlara bizim toplumumuzda yakın zamana kadar çok da gerek görülmemesinin bir nedeni de bu değil mii' Yalnız dert dinlemekle kalmayıp kendi derdimizi de anlatarak, karşımızdakine, "beterin beteri var" dedirterek, onu haline şükreder duruma getirmeyi başaran, bu yolla yaşama yeniden tutunmasını sağlayan amatör psikologlar değil miyiz biraz? Kısaca, bizim kültürümüzün var ettiği sözcüklerden biri "dertleşmek". Batı dillerinde tam bu anlamda bir sözcüğün bulunmuyor olacağına, yaşamlarında böylesi bir eylemin yer almıyor olması gerektiğinden kalkarak varmıştım. Aıicak Prof. Dr. Cem Alptekin, "Olmaz mı? Var." deyincesustıım. El elden üstündür. Yanılnıışım. Benim ilkel varsayımım boşa çıkmış demek diye düşündüm. Derken, Mehmetçik Bayazıt'tan ıninik bir not geldi, "O, öyle değil." anlamında. Sonra Süreyya Somer: "Türkçemizdeki dertleşme sözcüğünün Sayın Prof. Dr. Cem Alptekin'in değindiği, îngilizce ve Fransızcadaki commiseration sözcüğünden çok farklı, daha derin, duygusal bir anlamı olduğıı kanısındayım." diyerek yaptığı çalışmanın dökümünü gönderdi: 1 Ingilizce Türkçe Redhouse Sözlüğü: Commiserate: Kederini paylaşmak, dert ortağı olmak, rikkat göstermek. Commiserarion: Teselli, rikkat, acıma. 2 Büyük Fransızca Türkçe Sözlük (Tahsin Saraç): Commiseration: Acıma, merhamet. 3 Italyanca Türkçe Büyük Sözlük (Asım Tanış ): "C" harfinde, commiser/ abile sözcüğünden, misero sözcüğüne göndermiş. Misero ise, "acınacak durumda olmak, yoksulluk, aşağJık" gibi anlamlara geliyormuş. Bu başlık altında, Commiserare acıma. Commiserazione acıma, acıyış, sözcükleri yer alıyormuş. tngilizce, Fransızca ve Italyanca sözlükler, commiseration sözcüğüne dertleşme karşılığını koymadıkları gibi, bu dillerde commiseration sözcüğü, raisery, misere, misero kökünden gclmekte. Misery, Redhouse'da, "dert, ıstırap, acı, sefalet, bedbahtlık ve eziyet"; Misere, Büyük Fransızca Türkçe Sözlükte, "yoksulluk, yoksunluk, sefalet, yıkıntı, çöküntü, yıkılma, çökme, mutsuzluk, ielaket, acınacak şey, acınacak E 48 H 49 A 53 C 54 D 55 D 56 G 63 H 64 65 A 66 J 76 57 6Ö~ Â 61 ~~ 7Ö~ ~Dİ 72 H 73 D 74 M J 75 77 Önce aşağıda tanımları verilen sözcükleri bulmaya çalışın ve her bir harfi bir yatay çizgi üzerine gelecck biçimde yazın. Sonra çizgilerin altlarındaki sayılara göre bu harfleri bulmacadaki aynı sayılı karelere aktarın. (Kara kareler iki sözciik arasını gösterir. Bir satırın sonunda kara kare yoksa, bu, sözcüğün alttaki satırın başına sarktığını gösterir.) Bulmaca tamamlanınca sorulan tanımlann karşılığı olan sözcüklerin ilk harfleri yukarıdan aşağıya doğru bir şairin adını oluşturacak; bulmaca karelerindeyse aynı şairin bir şiirinden alıntı ortaya çıkacaktır. Dikkat: "M/64" harfi ipucu olarak yerine konmuştur. Tanımlar ve sözcükleriniz: A. Peride Celal'in bir öykü kitabı. F. Neptünyumun simgesi. hal, yürekler acısı, alçaklık, bayağılık, yoksullar takımı, fakirler, hiçlik, sıkıntılar, acılar" gibi karşılıklara gelmekte. "Şimdi, olaya bir de tersten bakalım." deyip bu kez de Redhouse Türkçe Ingilizce Sözlükte derdeşmeyi aramış Sayın Somer: Dertleşme: To have a heart to hearl talk; to open one's grievancesAYani, kalp kalbe > konuşmak ; insanın üzüntülerini ortaya dökmesi) Türkçe Fransızca Büyük Sözlükte (Yalçın Kocabay): Dertleşme: Se confier ses maleurs l'un a l'autre,s epancher. (Yani, birine derdini dökmek.birine açılmak) Buralarda da dertleşme sözcüğünün, Ingilizce ve Fransızca olarak "tarif edilmiş" olduğuna, tek sözcükle daha kolay ifade edilebilecekken, dertleşme karşılığı olarak commiseration'ın verilmemiş olduğuna dikkat çekiyor Somer. Bununla da yetinmemiş, Ingüizce bir kaynağa, The Oxford Universal Dictionary'ye bakmış: Commiserate: To feel anıl express pity; to compassinate; to condole. (Yani.acıma hissi duymak; acıma hissini ifade etmek; şefkat, 36 11 10 12 21 G. Atın bir tür hızlı yürüyüşü. 41 49 60 27 22 65 45 28 13 62 4 23 B. "Gurbet Yavrum", "Alnında Mavi Kuşlar ", "Genç Kız ve Olüm" adlı romanları da yaratan yazar. H. Federico Fellini'nin doğduğu îtalyan kenti. 20 15 24 68 7 48 72 46 33 78 63 16 26 40 37 25 69 I. Kiiçük, değersiz köle. C. Cumhuriyet gazetesindc, "Kim Kime Dıım Duma" adlı köşesi olan değerli karikarür sanatçısı. 2 1 66 17 50 67 61 34 53 5 9 32 J. "Olıır afaka ... nazil/ Zerre halinde bir yığuı ahker" (Tevfik Fikret). D. ".../ ... oturıır/ Laleli lale kokar lalelimden/ Laleliden geçilir/ Lalelimden geçilmez" (Orhon Murat Arıburnu). 76 58 8 71 75 30 77 74 K. "... sistemi" (A, B, AB ve 0 kan grubundan olanları belirleyen ve her kanda her zaman bulunan antijen maddelerin tümü). 43 42 29 35 18 31 55 54 51 39 56 73 70 44 19 38 52 3 E. Eski Yunan'da müzisyenlerin konser verdiği basamakh yer. 6 57 14 47 59 733. sayının çözümü A. Kral Übü, B. AJpay, C. Dadaloğlu, D. Igapo, E. Rober, F. Ayva Sarı, G. Yüzümdeki Kuyu, H. Dürrenmatt, I. Eytişim, J. Mk, K. Imbik, L. Ripley. Şiir: "Yaprak diişüyor, Kalbimi tutuyorum. j Eylül bir kadın? Yüziimde Sokaklar Veremediğim papatyalar gibi. merhamet, acıma, sevecenlik hissetmek; taziyede bulunmak, kedere ortak olmak) Bir de Pctit Larousse'a bakmış: Commiseration: Senlinıent de compassion en presence des nıalheures d'autre; pilie. (Yani, bir başkasının mutsuzluğu. bahtsızlığı karşısında hisleri ifade etmek; acımak) "Commiseration Ja, orta yerde bir "misere", bir kötü olay, bir facia var ve biri, bir başkasının bu yüzden karşılaştığı sıkıntılara ortak olmaya, ona destck venneye, onu teselli etmeye çalışıyor." dedikten sonra Somer, çalışmasını şöylece sonuca bağlamış: "Bizim dertleşmek sözcüğümüz, elbette bu konuları da kapsar ama sadece bunlardan ibaret değildir. Sanınm bu terimin en gerçekçi tarifini .Yıldız Moran'ın , 'Eşanlamlı Sözcükler ve Karşı Anlamlan' » Sözlüğünde bulmak kabildir: Dertleşmek : Akıl danışmak, çene çalmak, görüşmek, halleşmek, hasbıhal etmek, hoşbeş etmek, laflamak, muhabbet etmek, sohbel etmek, söyleşmek. Bu anlamların hiçbiri commiseration sözcüğü ile ifade edilemez. Siz, 20 Ocak tarihli günlüğünüzde.Türkçe ilgili bazı kaygılannızı okuyuculannızla paylaşmak istiyordunuz. Sohbetinizde endişe duyduğunuz hususlara değiniyordunuz. Ancak ortada bir 'misere', bir facia, teselli ve 'pitie' yoktu. Tıpkı, 'Ne olacak bu memleketin hali?' veya 'Ne olacak bu Fenerbahçe'nin hali ?' kederlenmelerinde * olduğu gibi.Tabii ki konu çok daha önemli idi."" feyzahep@ttnet.net.tr SAYFA 31 CUMHURİYET KİTAP SAYI 735