Catalog

Jorge Larrain "tdeolojı vc Kültürel Kimlik"te Postmodernizmin izlerini tarihsel boyutta sürcrck idcoloji vc kültürel kimlik boyutlarında kapsamlı bir panaroma serer gozlerimızın onüne. Bizim payımıza düsen, sadecc bu panorama önünde, kapitalizmin kendisıni ycnıden uretebilmck için kültür/mantiK boyutlarında nasıl da değişik ve muhalif adlar altında olsa da kafa bulandırdığını görmektir. Tcrry Eagleton'ın "Postmodernizmin Yanılsamaları" adlı kıtabı ıse bu kafa bulanıklığının değişik boyutlarını inceler, özellikle sıyasal alana ılışkın çıkarımlar çerçevesinde bir çözümleme yapar. KEMAL İNAL doğruyu ve ıdeoloPostmodernizmin jı Kavramını red yanılsamaları detmelerıne rağmen, yaptıklarının farkında olmadan, idcoloji kavramını arka kapıdan ıçerı alarak venıden tak dım ederler" (Lar raın, s 32) Bu yo nuyle, bu kuramla rın vardığı nokta olan postmodernizm, kaynağı/nedenı neolursaolsun, "bırpo lıtık fıyaskonun uı unudur" (Lauleton, s 35) Dıkkatı klasıkgenelgerçeklıklerden (ıktıdar, sınıf, ıdeolojı vb ) kaydırıp go /umuze dayatılan yenı konular/kavram lar (dıl, ozne, soylem, ıma), cınsellık, et nıklık, otekı, beden, kayıtsızlık, belırsı/ lıkvd ) "dıplerıne kadar polıtıktır" (Fag leton, s 39) Hayatın kavram ve pratık lerını polıtıka/ıdeolojı dısı gormenın du pedu7 ıdealıst bir polıtık/ıdeolojık ko numlanış olduğıı, her şeydcn once post modernıznıın Aydınlanmayla gırdığı po lemıkte nasıl da ıpe sapa gelme? argu manları uretıp kuılandtğı hatırlandtğın da oıtaya çıkar ğunlııkla bılgı aracılığıyla korunduğu ıd dıasını merkeze almaları, bir başka yan lış ve daha vahım bir konumlanıs,a ışaret cdcr Bukonumlanisamaçlıdır Aklın ro lunu olumsuzlayarak kapıtali7mın temel sorunlannı uızleyen bu Kuıamların kul turel farklılıklara saygı, çoğukuluk, go recelılık gıbı kılıf kavramlarla evrensel modernıst kuramlardan daha nesnel ol duklarını onc surmelerı, ancak bir mıt olaıak değerlendırılebılır Akıl ve bılı mın kendisıni ıdeolojık olarak elc^tırme nın bızzat ve ıdeolojık yaklaşım olması, bu kuramların vonelımını gostermckte dır AMın ahıMışıvla mucadelesi Postmodernizm eleştirisi üzerine iki kıtap 1 980'h yıllarla bırlıktc sanat, fclscfe vc sosyal bılımlcr alanlannda cıddı bir modernı/m eleştirisi olarak sıı nulan postmodemi7mın, ycnı yayınlar çıktıkça nasıl, neden ve hangı bağfamda bir cleştırı olduğu daha lyı anlaşılmak tadır Âkla, anlama, gerçeklığe ve sıya sal orgutlenmeye (onccfıkle Sol'a) sal dırmanın yanı sıra, "sorunun ço/umun den zıyacîe bir parçası" (Fagleton, s 158)olan postmodernızmın onermelerı nın tarıhı kuşkıısıi7 yenı değıldır Ko kenlerı ılkçağda bılgıye yaklaşımda or taya çıkan gorecelılık (rolatıvi7m) anla yışına kadar uzatılabılen bu kuramsal duıuşun ozellıkle felsefede daha guçlu bıçımde fılızlenmesının, Aydınlan ma'nın hemen sonrasında gerçekleşme sı bir rastlantı olmasa gerck Yıne ben zcr bıçımde, postmodernizmin ınsan ak lının gerçcğı gorup anlamlandırmasında ve gerçeğe ılıskın sorunların çozumlen mesınde sureklı bir hedef saşırtma ko numunda olmasının, ezılenlerın (ışçı sı nıfı, ııluslar, kadınlar vd ) haşkaldırıla rıyla aynı donemı bulması da bir rastlan tı değıl, tarıhsel ve toplumsal dıyalektı ğın bir sonucudur Bu nedenle Larrain, Georg Lukacs'dan kalkarak, nostmo dernı/me zemın ha/.ırlayan akıldıs.1 ku ramların uluslararası bir olgu olan bu yuk toplumsal kri7İcrlc bağlantısını ku rarken baklı bir noktaya ışaret etmekte dır Nıetzschc (Parıs Komunu), Parcto, Adorno ve I lorkheımer (Rus Devrımı), postmodernı/m (1968 Parıs) Bu ısım lcre başkalan da eklenebılır Kapıtalı? mın kri7 olgusııyla doğrudan bağlantılı olup ıdeolojık bir konum sergıleyen bu akıl karşıtı kuramcıların (Nıetzscne, Pa reto, Horkheımer, Lyotard, Baudrıllard vd ) tepkısı, nncmlı uluslararası krız do ncmlerındt kapitalizmin korunmanntn ıdeulojık araa olma ışlevıne yonelıktır Bu kuramlar, ıdcolojıyı modeın "bu yuk" (meta) ve "totalıter" "anlatıların" bir sımgesi olarak nıteleyrp rcddctmele rınc karşın, aslında ıdeofojı kavramını bir bıçımde kullanırlar, kııllanmasalar da somuru duzenı lehıne ıdeolojık bir konumu paylaşırlarçunku "yanlışamaç vc ço/umlerı on plana çıkartarak, kapı talı/mın derın krızınden kaynaklanan çclışkı ve sorunlara kar^ı ortaya çıkan devrımcı tepkılerın bastırılmasına yar dım ederler Bu kuramlarca akla ılıskın ılerı surulen gorecelık ve kuşkııcuiuk, akılcı bir ço?um olasılığı fıkrını /ayıfla tır ve boylete ınsanların değışım surecı ne katılma cesaretını kırar" (Larrain, s 31) Eski düzenl eleştipmek Larrain haklı olarak Aydınlanmanın ele^tırel geleneğını anımsatmaktadır Ideolojıyı akla derın ınancı gcrektıren bir du^unceler bılımı ve eskı duzene kar şı mutadelede eleştırcl bir sılah olarak kullanan Aydınlanmacılar, eskı duzenın akıldışı, metafı/ık, dıncı dus,untelerını eleijtırmek ıçm yola çıkarlarken ınsanlı ğın toplumsal O7gurluğunu gundcmc getırmıslcrdır (Larrain, s 22) üysa, Eag leton, toplumsal ınançları radıkallıkten arındıran, hatta bu ınançların ıçını bo şaltan postmoclernıstlerın, ıdeofojılerın sonunu ongormekle yenı bir ıdeolojık soylem ortaya koyduklarını, gerçeğı pra tığc feda cttıklerını dıle getırır (s 53 ve 57) Modernıst kuramların mutlak doğru ve tarıhscl sureklılığe vurgu yaparak ın dırgemecılığesaplanmaskve "otekı" kul tur vc toplumlaıın ozgunlugunu gore memesı bir eksıklıktır Ancak, farklılık ve kcsıntılılığe yaptığı vurguyla "otekı nın" kııçuk gorulmesıne neden olan akıl dı%ı kuramların daha dcmokratık yone lınılı olduğu savı gerçekdışıdır "Otekı ne" bakısta" saptadığı farklılıklan asıla maz bir değış.me/lıkle belırleyerek Batı dı%ı kultur vc toplumları ayrı, a^ağı ve olumsu/ bu olusum cılarak goren ve rrk çılığa yuvarlanan evrensel modernıst ku ıamlarkadaı postnıodcrnıstlerdesuçlu dıır Kulturel farklılığın onemını abartan bu konumun "otekıyı" kultleştırmesı, e/ılenlercduyduğu saygıdan mı kaynaklanırt' Yoksa, "otckının" bırbıçımdesıs teme emılmesının gereklcrı mı yerınc gctırılmcktcdırr1 Bu soruların yanıtları, ev ıensel kuramların temel goruşlerınde yatmaktadır Araççilakıl vebıhmekesın ınançla yola tıkarak, hayatın lyılc^tırılmesındeger çeğııı anlas,ılıp donuşturulmesı gerektığını one sııren, toplumsal sorurılan be lırlcyıp çozme amacı guden evrenselcı kuramlar akla, doğaya egemen olma ve uretımı artırmada onemlı bir rol yukle mıs, ıdeolojıye merke?! bir yer vermıslcrdır Yanlıs ve çarpıtılmıs, du^uncelere kaısı akılcı te/ler oluşturıılarak tarıhe akıl ne/dınde mudahalc edılebıldığı du suncesı, tarıhsel aklın varlığını so7 konu sıı ederek daha ıyıyc doğru bir ılerleme nın olanaklarını araştırmıştır Ancak I arraın, evrenselcı kuramların hepsının olumlu bıı gozle avnı sepete konulması nın elbette olanakfı olmadığını doğru bı çımde vurgulaı Oıneğın, serbest gırı şım ve pıyasa, ozcl muıkıyet, O7gur tıca Ideoloji ve kültürel kimlik |orge Laııaın Ideoloji ve Kültürel Kimlik'te postmodcrnıi'mın ı/lerını ta rıhsel boyutta surerek ıdeolojı ve kultu rel kimlik boyutlarında kapsamlı bir pa naroma serer gozlenmızın onune Bı/ıııı payımı/a duşen, sadece bu panorama onundc, kapitalizmin kendısını ycnıden uretebılmek ıçın kultur/mantık boyutla rında nasıl da değışık ve muhalif adlar al tında olsa da kafa bulandırdığını gor mektır Terry Fagleton'ın Postmodernizmin Yanılsamaları adlı kıtabı ıse bu kafa bulanıklığının değışık boyutlarını ıncelcr, ozellıkle sıyasal alana ılışkın çı karımlar çerçevesinde bir ço/umlcmc yapar Lagleton yapıtında postmoder nızme sosyalıst perspektıften bakarak konuyu tek yanlı vc "ortak duyusal te aksıyon"a dayalı bir uslupla değıl, polı tık ve kuramsal bir goruşdçısınuan hare ketle değcrlendırerek oldukça derlı top lu ve nesnel bir kuramsal goruş sunar bı ze Lagleton, postmodernı/m polıtıkala rının hem bir /engınleşme hem dc bir ka çamak gırışımı olduğunu belırterek postmodernı/mın olumlu sayılması ge reken yonlerını de gormezlıkten gelmez Bu yonuylc Lagleton'ın çalışmasının tck yanlı olmadığı soylcnebılır Modernıst buyuk kuıamlaıın (Klasık Sıyasal Iktısat Marxısm, Weberyen Mo dcrnlcsmc veNeo Lıberalızml/vr^vdık kate almaksızın nzelı gcnele ındırgeye rek evrensel ılerleme ^emaları olus,tur masının kuskusu/ eleştırılecek bırçok yonu vardır Hvrensel kuramların Batı'ya donıık vc Batı nın kendı içındekı koşul larından turctılmelcrı, ottkı toplum vc kulturlerı anlamada eksık kalmaları, /a man 7aman somurgccılığı mcs.ru vc ılcrı bir aılını goıme egılımı ta^ımaları ve işı açikçankçılığa kadar vardırmalarıclbet teelcstırıyı lıakedeı Ancak, akıldı^ı ku lamlaıın aklı tumuyle ıradcyt tabı kıla rak bılgı vc ıktıdar arasmdakı ılışkıyı dar bir bıçımde kavraması ve ıktıdarın ço ret gıbı oşelerı savunan ve toplumsal çı karları arka plana ıtcn Klasık Ekonomı Polıtık'ın aksıne Marx, tarıhsel aklın tcmsılcısı olarak proletaryayı tum ınsan lığın kurtuluşunda temel belırleyıcı ola rak gormuş ve bu sınıf bas,ta olmak uze re msanhğın mutluluğunu tıretım araçla rının toplumsallastırılmasına bağlami!; tır Marx'ın ıdeoloıı kavramlastuması egemen kapıtalıst duşuncenın cşıtsızlık ve somuruyu gızlcdığını varsaymakta ve bundan dolayı bu sıstemı ıdeolojık açı dan cleijtırmektedır Larrain, modernıst evrensel kuramla ra tarıhsıcı vc akıldıs.ı kuramların yonclt tıkleıı bazı cle^tırılerın yerınde olduğu nu one surer Yerel toplum ve kulturlc rın gelı^memış ya da gerı kalmıs dıye nı telendırılmcsı, Larraın'e gore, ırkçı bakış açısının çıkış noktasını oluştuımustur Çoğu klasık ıktısatçı (J B Say, Malthus, J S Mıll, Rıcaıdo vd ) ve fılozof (I legel Schellıng, ılk donemlerınde Marx), "ote kı" ulusların gerılıkten, ıktısadı durgun luktan kurtulup ılerleyebılmcsı ıçın so murgecılığı /orunlu bir olumlu a^ama olarak gormıışlerdır Buna gore, aklın ve bılımın sahıbı Batı, bunlardan yoksun olan "ılkel ve barbarların" ılerlemesını sağlayacaktı Ncylc^ Somurgele!}tırmey le "Barbaı/ılkel otekı", tembel, karak tersi7, musrıf, cahıl, ıkıyu/lu, haın dıye nıtclendırılmıstır I'arıhsel ve coğrafı ola rak 19 yıi7yılaaBatı Avrupa'da nulunan kurtarıcı ozneler, tarıhsel aklın en ust d$.\ masını temsıl edıyordu Kurtarıcı O7nc nın mısyonuna duyulan ınanç, Avrupa merke/cılığın bir başka yonıınu de orta ya çıkarmaktadır Bu ozneler, kuıtulu^ surecıne onculuk etmelerı nedenıylc us tundurlcr (Larrain, s 39) Ancak, bura da o/neye yaklaşımda onemlı bir ayrıma ışaret etmek gerekır Marxısmde kurta rıcı o?nenın gerçek bir katcgorı olması na karşın, postmodcrn kuramlarda o/ne metafızık bir kategorı halını alır (Faglc ton,s 50) "Postmodernı/mın adalct,oz gurluk, esıtlık, ınsan haklaıı ve ben/er lerınden oluşan buyuk lıberal motıf hak kında soyleyecek pek AI şeyı vardır çun ku bunlar 'o/erk ozne'yc duyduğu kı/ gınlıkla uyumsu/dur" (Lagleton, s 106) Somurü biçimleri Larrain, kulturel gorelılıkçı yaklaşımın "otekı" kulturlerı değerlendırmede bir kulturel kıbıre yolaçtığını one surerken, aslında evrenselcı kuramların gclcncğı nın bir bıçımde devam ettınldığını vur gulami!; olur Larrain farklı kulturlerın değer ve ıdeallcrını bırıcık ve başka bir kuıturle kıyaslanamaz olarak kanul et menın vardığı noktanın, ıdeal top lum/kultuı iıkrının olanaksızlığı olduğu nu soyler Evrensel geçerlılığe sahıp hıç birdeğerınolmadığı ıudıası, "otekı" kul turlerın ahlakı yargılarının vc dcğcr sıs temının kıyaslamdlı ıncelemesını yapma nın olanaksız olduğuna ınanılması, kul turler arasında bağıantısızlığı ongerektı rır (Larrain, s 44 45) Larrain, kulturel gorecılüıkçı yaklaşımın, farklı olanın olu şumunda bir şeytanı ortaya ortaya çıkar dığını ıddıa eder (s 46) Bu şeytanın ıle rı bir aşamada faşızm ve ırkçılığa donuş tuğunıı tarıh bıze oğretmıştır Moder nızm karşıtı kuramların farklılığı sadece vurgulamaları, farklılığa saygı u/crınden hernangı olumlu bir sonuç yaıatama/ Eagleton bunun farkındadır " kultu rel farklılıklara saygı herhangı bir adıl toplum ıçın sınc qua non olmasına rağ mcn, ne kulturel farklılığa saygı ne de so yut bir esıtlık adıl bir toplumun ICIOK'U olabılır Sevecenlık, dayanışma, şefkat, karşılıklı ışbırlığı etığının tersıne, kendı ıçınde bir amaç olarak soylenen bu fark lılık ılahısı, o/el bir tek yanlılık ve yok sulluk sergılcmcktedır Erkekler ve ka dınlar çeşıtlı somuru biçimleri altında çururken farklılık gcrçek anlamıyla scr pılcmcz, ve bu somuru bıçımlerıne kar şı etkın bir davranış yurutmek, ınsanlık terımı çerçevesinde gehştııılmış, kaçınıl CUMHURİYET KİTAP SAYI 478 tkıncı olarak, "bu kuramlar,dığer kul turlerın oluşumundakı farklılık ve ke sıntılılığc yantıkları abartılı vurgu ıle ın sanlığın ortak unsurlarını bulandırmaya, belırsı/Ieştırmeye yardım etmektedır lcr" (Larrain, s 32) Uçuneu olarak, "bıı kuramların ıdeolojık karakterı kendı du rumlarını anlatmayı reddetmekte bırle şıı Dığet tum kuıamların doğruluk de öerınden kuskulanırlar ama kendılenn kının dogruruğunu lıesaba katmayı cl.ı reddederler Daha da kotusu, evrensel SAYFA 16 J