Catalog

Harbiyc Nezâıeti 15 Şubat 328 2K Şııhat 1913 (iece saat 1 dakika 30 Ruhunı Sultanım; "... Son tabur karadan diişman iskelcyi topa tuttu, iskele basındaki bütüıı gemiler uzaklaştı. Bunlarla beraber bütün kurtulmak ümitlcri de tebaüd (uzaklaştı fj.O.) etti. Artık bizim içın deniz vc düş nıan arasında dovüşmck kalıvordıı. Hep ölecektik. üenizeatdıp, boğulmaktan ise, düşmanla dovüşe dovıışc olmeyi tercih ediyordunı. Kararınıı verdim. Takat bir lâhzada verdiğim bıı karardan sonra, asıl clîm dakikalar geldi. () top tülck gürül tüsii arasında sizi görüyor gibi oldum. Gozlerim doldu. Cîayri ilıtiyârî acaba burada öldüöünıü duyunca hiç olmazsa bır kcreeik ofsıın gorüşemediğimize eset etnıeyeeek nıi dedim! Ruhum düşününü/ allahaşkına, düşıınüniız her an lxSylc bir hale mâruz bulunduğum halde en ziyâde esef ettigim sizi görmeden ölmektir." (...) (13) "Enver"iniz Eşiırin adını gövdesine kazıdığı ağacın aftma gömüten elsane asker Eşine son ınektubu, 25 Temmıız 1922 tarihini taşır. Kâğıt yokluğundan mektııp yazamadığını bildirir. Vc son mektubıı nun içine, Pamir kayalıklarından birkaç yabanî çieek kor. (14) "l^tc, elendiciğim, şıı son satırlarımı yazarak mekrııbumu kapıyorum. lçine, buranın lıor gün sana yolladığım yabanî çi çeklerinden maada, kaç gecedir altında yattıöım karaa^açtan kopardığım ufak bir dalı da gönderiyorum. (...) Seni l kıda'nın birliğinı yavrularımla beraber emanet ederiın, ruhum efendiciğim..." Karaağaca, <,akımla ismini yazdım..." (15) Enver'in ... Ve işrc bu mektııp, onun son mektııbudur. Hiiziinlü bir romantizmin ifadeleridir... Enver Paşa, ölıımünden 76 yıl sonra cşinin adını gövdesine kazıdığı aöacın altında Naciye Sııltan'la birliktı1 cbcdî istirahatlerini ya^ar gibidiılcr... Basjka bir deyişle, Balkanlar'da başlayan bir serüvenin, Pamir cteklerinde sona eren hayatııı dramatik övkiısınlıir. Envcr Paşa yurtdışjinda yazdığı yazıla rın ve mektupfarın bir gün, tarih sahnesine çıkacağını, tarih^inin, yahut tarihten birşeyler nakledecck olanların ellerinc gcçcceğini diişünmüştür. Aynı cins kâğıtların ancak birer yüziine yazdığı bıı yazıların, mcktuplann saklanmasını, birtakını albümlere birer köşesinden yapıştırılarak tlerlenmesini istemiştir. (16) Almanya'da yayımını sürdüren LivaEl İslâm (İslâm BayrağOda yazıları yayımlanmıştır. "...Hnver Paijayurtdısırıayıklıktan sonra bütün yazışmalarıncla 'elif veya 'Ali' imzasmı kullanmıştır. Söz konusııderginin6. sayısında,21 Nisan 1921'dc Moskova'da yazılmış bir mektııp "Mühim Bir Mektııp" başjığıyla yayımlanmıştır. (17) Bu mektuptan sonra linveı Paşa'nın peş peşe altı sayıdıı duha yazıları yayımIanmıştır. Yazıların lümü ueıginin diij ka pugıııdan bn^layan baş makaleler şcklinck vcrılnıiştir. Hepsinin altında 'elil' im /ası vardır. (18) Aynı clıırıımda yıırıdıijincian karde^i Kâmil Bey'e yazdıgı nıektuplaıda da hep sinin altında "Ali" imzası vardır. Bu konııda An tnan da Knvcr Pa^a'nm kt>d adı nın "Ali" olduğuntı belirtır (19) Şımdı F.nver Pa^a'nıtı çalkantılı özel ya^aııniKİan kısa kesitkı sunalını: Naciye Sultan a 1911'deıı ıtibaren sıırekli melclup yazmaya ba^lar. l'akat kendisini gör nıemi^tır. Mekruplar aracılıgi ileSııltan'a biiyük bir aşkla bağlanır. Bir bakıma platonik bir aşk, dünyasını siisler. Fnver PaCUMHURİYET KİTAP SAYI 435 şa Berlin'de iken Naciye Sııltan'la nişanlanıyorlar. Naciye Sultan 12, Enver Paşa 30 yaşındadır. Nikâhları, yine Enver Pasa Berlin'de iken (15 Mayıs 1911)dekıyı lıyor. Ve bırbiıiermı ancak mcktupla tebrik edebiliyorlar. Enver Paija 1914 Ocak ayında 1 larbiye Nazırı olıır. Aynı yıl Mart ayında Naciye Sultan ilc cvlenir. (20) Bu genel degeılendirmeleıin ışığında şu sonuca vanrız: Hcr mektııpta aşK, arzu ve co^kun bir gonlütı tezaluirleri, di ğer bir deyışle, tııtkıılu bır ruhun ihtiraslı iladeleri yer alıı. An lnan'ın da belirtti ği gibi, "...Enver Paşa, ()smanlı Imparatorlu&u'nun son zamarılarının nıe^hurku mandanı... Ama, evvelâ insan. Doğrularıyla, yanlışlanyla, hayalleriyle ve sevgisiyle insan..." (21) An lnan'ın "Enver Paşa'nın C)zel Mektuplan",1911 1922yıllarıarasında ıızıın bir zaman dilıminde yazılmış mektuplardan oluşınaktadıı. Büyük bir böliimü ilk kez yayımlanmıştır... Dolayısıyla araştırma geniş kapsamlı olarak düşünülmü^tür. Bununla birlıkte ayn bölütnlerde üç kişinin (Enveı Paşa, Naciye Sultan, Kâmil Bey) birbırleriyle karşılıklı mrktuplaşmalar söz konusııdur. Sözgelimi, kitapta bu lıınan mcktııpların bir dökümünü yaptıgımızda; Kârnirden Enver Pa^a'ya: 24, Enver'denkardeşı Kâmil'c: 39, Naciye Sultan'danEnver Paşa ya: 15, Enver Pa şa'dan Naciye Sultan'a: 271 mektııp göndcrilmiij böylece 349 mektup vaıdıı. An Inan, 75 yıl sonra "Enver Paşa'nın Ozel Mektuplarf nı gün ısıgına çıkararak kültür diinyasına biiyıık nır katkıda bulunmuştur. Mektuplar, Etıvcr Paşa'nın ya şamını, dönemın ulkusünü vc ınsanların dramatik atmosferini yansıtıyor. Bizde az olan 'mektup tüıünün' bir halkasını olıışturması yönunden de ayrıca dikkat cekicidir. () nedenle "mektuplar yalnızca ta rihçiler ıcın pah.ı bıçılmcz bır belge hazinesi değil, bütün okurlar iein sürükleyici bir serüven nıtelığinde"dir. "I'.nviT Paşa'nın Ozel Mektuplaıı"nın yanı sıra, "Enver Paşa'nın Resmî Mck tuplan'Vla yayıma hazırlanmasıyla birlikte, bir bütünlük teşkil edecektir. Böylece E.nver Paşa'yı ve dönemini bütün yönleriyle tanıyacak, "tarih, şahıslarla beraber şartların da esen" oldugu mantı^ından hareketle onu daha iyi anlayacajc ve doğru olarak ırdeleyeceğiz. • Notlar I An tnan, Enver Paşa'nın üzel Mektupları, Imge Kitabevi, Ânkara 1997,578 s. 2 Şevket Süreyya Aydemir, Makedonya'dan Orîaasya'yaEnver Paşa, C. III, Rernzi Kitabevi, Ist. 1972, s. 7. 3 a.g.e., s. 8. 4 Aydemir, C. II, s. 428. 5 a.g.e., C. II, s 428 429. 6a.g.e., C.II.s. 434435. 7 Sernih Naliz Tansu, Ittihad ve Te rakkı tçınde Donenlcr, Anlatan: (ialip Vardar, lnkılâp Kitabevi, lst. 1960, s. 213. 8 llhan Bardakçı, "Cepheler Çökerken İstanbul 19141918", Tercüman gazetesi, 31,7.1982, 5.8.1982. 9 C.emal Kutay, Üç Paşalar Kavgası, Tarih Yayınlaıı, lst. 1964, s. 216. 10 An Inan, Enver Paşa'nın Özel Mektupları, lıııge Kitabevi, Ank., 1997, s. 265 266. II a.g.e., s. 298. 12 a.g.e., s. 359. 13a.g.e., s. 448. 14 Aydemir, C. III, s. 7. 15a.g.e., s. 675. 16 a.g.e., s. 7. 17 Selçıık Gıırsoy, "Liva Ellslam'da Enver Paşa'nın Yazıları", I'oplumsal Ta rıh.s. 50, (<jubat 1998), s. 23. 18a.g.d.,s. 23. 19 Inan, a.g.e., s. 13. 20a.g.e., s. 8. 21 a.g.e., s. 19. BERFIN IftMMlYAYIN Said Nefisi BABEK Türkçeyc Akl. Mahmul Aya/ • Bektaş Tufan Güneş ELEBAŞl MI? YÜZBAŞI MI? (Bir Yuzbaşının Anıları) ÇETEBAŞI MI? l.MII'JlHıtl/l N Bora Için Şiirler BORA İÇİN ŞİİRLER • Mahmut Ayaz YÜZÜN BİR HÜZÜN • • Fahriye Gözen Sondaylç Abdullah Rıza Ergüven TARİH BOYUNCA GÖK NKSNELERİUFO * Özdemir Başargan / GÖKSEL DİNLERDE İNSAN (Çıkıyor!) Faik Bulul / FİLİSTİN RÜYASI (Çıkıyor!) BERFIN BASIN Y A Y I N ve Tl( . I I I ) . ŞTI. C'ağiiloğlu Yokıışu. Kvrcıı M.ın. K.ıl (. Nıı SdCağjlııplu M440 Isldiıhul Tel: (0 212) 51 W>(K> Kax: ( O 2 1 2 ) S | 2 17 20 ' Kitapçılarda inter yayınları LENIN SEÇV1F. nsPRLFR KURULUŞUMUZUN 10. YILI DOLAYISIYLA 30 HAZİRAN 1998 TARİHINE KADAR %SO İNDÎRÎM! Lenin, "12 Ciltte Seçme Eserler"in 12. Cildi Çıktı Genel çözümkıme Lenin "12 Ciltte Seçme Eserler" Seti. %50 indirimli fıyatı 11.500.000 liradır. CİI.T: 12 LENİNSTALİNKOMtNTERN PARTİ ÖĞRETİSİ ÜZERİNE Fiyatı 1.400.000TL. PARTİ ÖĞRETİSİ ÜZERİNE ıt tki Ajatmlı İm* OfenrtM Stalin, "Escrler" 16 Cilt'lik Seti. %50 indirimli 9.500.000 liradır. lstediğiniz kitapların toplam tufarının yarısını (%50'sini) Postaçck: Ali Yavuz Çengcloğlu 666467 ya da Türkiye İş Bankusı Cağaloğlu Şubcsi Intcr Yayınları 430384 No'lıı hesaba yatırıp sipariş listenizi adresimize gondermeniz yeterlidir. İNTER YAYINLARI Ankara Caddesi No; 31/51 CağaloğluİSTANBUL Tel: (0212) 519 16 16 Postayla yapılan satışlarda indirimimiz 2.000.000 TL'den (Net) fazla olan siparişler için geçerlidir.