Katalog

ENERJİ 6 Piyasa modeliyle sermayeyi beklerken Elektrik alanında serbest piyasa modeli uygulanmasıyla birlikte yatırımların yabancı sermaye ve özel sektör tarafından yapılacağı beklentisi gerçekleşmezken, tüm dünyada modele yönelik sorgulamalar yapılıyor. Dünya Bankası verileri enerji alanında gelişmekte olan ülkelere yönelik yatırımların yarıdan fazlasının yalnızca 5 ülkeye gittiğini, bu alandaki yatırımların yine yarıdan fazlasının dünyadaki 15 firma tarafından finanse edildiğini, özelleştirilecek tesislerin kalmadığı noktada sermaye girişinin de gerilediğini gösteriyor. Yabancı sermaye umuduyla enerji alanında yaratılan sorunları Dünya Bankası verileri de ortaya koydu aklaşık 25 yıldır dünyanın çok önemli bir kısmında uygulanılmaya çalışılan “serbest elektrik piyasası modeli”nin başlangıç varsayımları içerisinde en önemlilerinden biri de sermayeye ilişkin olanıdır. Buna göre; söz konusu modelin uygulanması ile özellikle gelişmekte olan ülkelerde özel sektörün önü açılacak, elektrik sektörüne yabancı sermaye girişi artacak ve yatırımlar için gereken sermaye bu yolla sağlanabilecektir. Dolayısıyla, bu modelin başarısı, büyük oranda özel sermayenin sektöre girişine bağlıdır. Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) tarafından yapılan bir çalışmaya göre (IEA 2003), 20012030 döneminde, dünyada enerji arzının karşılanabilmesi amacıyla gerçekleştirilmesi gereken altyapı yatırımlarının toplam tutarı 16 trilyon dolar olacaktır. Bu tutar, yılda yaklaşık 550 milyar dolarlık bir yatırıma karşılık gelmektedir. Belirtilen ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ Y Dr. Nejat TAMZOK Maden Mühendisleri Odası Stratejik Araştırmalar Merkezi dönemde, toplam enerji yatırımlarının yaklaşık yüzde 60’ını (10 trilyon dolar) elektrik sektörüne yapılacak yatırımlar oluşturacaktır. Elektrik santrallarını beslemek amacıyla petrol, gaz ve kömür sektörlerine yapılacak yatırımlar da dahil edildiğinde, elektrik sektörünün toplam yatırımlar içerisindeki payı yüzde 70’i aşmaktadır. Söz konusu araştırmaya göre, dünya elektrik sektörünün belirtilen toplam yatırım talebinin yaklaşık yüzde 60’ı bugün sermaye sıkıntısı içerisindeki gelişmekte olan ve geçiş ülkeleri kategorisinde bulunan ülkelerden gelecektir. Bu ülkelerde, 30 yıllık bir dönem içerisinde elektrik talebi yaklaşık 2 kat artacak, böylelikle 2030 yılı ve sonrasında, dünya elektrik enerjisi talebinin yarısından fazlası, söz konusu ülkelerden kaynaklanacaktır. Elektrik enerjisi yatırımları için gerekli olan sermayenin bulunabilmesine ilişkin Dünya Bankası ve IEA gibi kuruluşlar tarafından önerilen yol ise; sektördeki kamu kuruluşları ve kamu planlamasının ortadan kaldırılması ve bunun yerine ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ eğilimine girmiş olmakla beraber, serbest piyasanın “görünmez eli”nin konulması şeklinde olmuştur. Bu 19872007 arasındaki 20 yılda yapılan çerçevede, yukarıda belirtilen ülkelerin özel sektör katılımlı yatırımların yüzde pek çoğu, elektrik sektörü yatırımları 32 oranındaki kısmının sadece 1996için gereken özel ya da yabancı 1998 yıllarını kapsayan 3 yılda sermayeyi ülkelerine çekebilmek yapılabilmiş olması, sektöre özel amacıyla, yaklaşık 25 yıldır elektrik sermayenin girişi bakımından açık bir sorun bulunduğunu en başından işaret sektörlerini önerilen “serbest piyasa etmektedir. modeli” doğrultusunda serbestleştirme çabası içerisine girmişlerdir. Söz konusu çaba karşılığını bulmuş mudur? Bu ülkelere, başlangıçta öngörüldüğü gibi bir sermaye akışı olmuş mudur? Bu ülkelerdeki elektrik sektörü Şekil. Gelişmekte Olan ya da Geçiş Ülkelerinde Özel Sektör Katılımıyla yatırımları ne Yapılan Elektrik Projelerinin Toplam Yatırım Tutarları (milyar Dolar) ölçüde özel sektör ya da yabancı sermaye IEA tarafından yapılan araştırmaya tarafından karşılanabilmiştir? Bu göre, 2001–2020 yılları arasındaki sorulara verilecek cevaplardan, formüle dönemde sadece bir yıllık sermaye edilen modelin geleceğine ilişkin gereksinimi yaklaşık 140 milyar dolar değerlendirmelerde bulunmak da düzeyinde olacaktır. Bu talebin, 2021mümkün olacaktır. 2030 döneminde ise yaklaşık 250 milyar dolar düzeyine yükselmesi Sermayeyi beklerken... öngörülmektedir. Yirmi yıllık bir dönem boyunca sadece toplam 320 Dünya Bankası tarafından milyar Dolar tutarında özel sermaye geliştirilen “Altyapı Yatırımlarında yatırımı yapılabilmiş olması dikkate Özel Sektör Katılımlı Proje Veri alındığında, gelişmekte olan ya da Tabanı” (World Bank 2009) verilerine geçiş ülkelerindeki elektrik göre; serbestleştirme sürecindeki sektörünün yatırım gereksiniminin gelişmekte olan ülkeler ya da geçiş sadece özel sektör yatırımları ülkesi grubundaki ülkelere 1987–2007 tarafından karşılanması olası döneminde, içerisinde en az yüzde 15 görünmemektedir. özel sektör payı olan yaklaşık 320 milyar Dolar tutarında yatırım Yatırımların yarıdan fazlası 5 yapılmıştır. Söz konusu dönemde, 1992 yılından itibaren hareketlenen ülkeye özel sektör yatırımları 1997 yılında 47 Pek çok ülke elektrik sektörlerinde milyar dolar ile en üst noktasına serbestleşmeye yönelik çabaların hız ulaşmış; ancak bu tarihten sonra kazandığı son 20 yıl içerisinde, duraklayarak 2004 yılı itibariyle gelişmekte olan ya da geçiş ülkelerine başladığı noktaya geri dönmüştür. Özel yapılan sınırlı orandaki özel sektör sermaye yatırımları, daha sonraki 3 yıl katılımlı yatırımlar daha yakından boyunca tekrar belirli bir artış ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ