Katalog

1 HAZİRAN 2020 2 Moskova için, Suriye’nin “Arap ailesine” geri dönüşü (Rus diplomasisi tarafından sık sık kullanılan bir formül) Suriye iktidarını uluslararası arenada yeniden meşrulaştırmak için bir araç haline geldi. BEŞŞAR ESAD REJIMI İLE BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ GELİŞİYOR Suriye’nin sessiz dönüşü A M DLENE OHAMMEDI* Suriye’nin Arap Birliği içerisinde yeniden yerini alması beklenirken Rusya’nın vesayet gücü tarafından desteklenen ikili yakınlaşmalar da çoğalıyor. Rejimin askeri Baş tarafı 1. sayfada alandaki zaferi kesin olmaktan uzak, ancak birkaç yıldan beri bölgede başlamış olan yeni jeopolitik şekillenmeyi güçlendiriyor. R usya’nın Suriye’de ayaklanma niyle Katar, diğer yanda ise İran’ı baş ve stratejik olarak seçtiği taraf, Suudi Lübnan ile ilişkilerin normalleşmesi karşıtı yürüttüğü stratejinin (Halep, De düşmanı olarak görmeye devam eden Arabistan’ınkiyle aynı çizgide olmak konusu ise zorunlu olarak daha özel ko ra ve Doğu Guta örneklerinde olduğu Suudi Arabistan, Şam’la normal ilişki tan çok uzak. Abu Dabi için, bir ağ şek şullara bağlı. Suriye’deki ihtilafın baş gibi kazanılan önemli muharebelerle) leri yeniden başlatmak için tereddüt et lindeki siyasi İslam (ve özellikle Müs langıcında (2011’den 2013’e kadar), elde ettiği başarı ve 2017 Mayıs ayında seler de Rus diplomasisi şimdiden Bir lüman Kardeşler) karşısında duydu Lübnan toprakları Suriye tarafından Astana sürecinin başlatılması (Rusya, leşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) Beş ğu husumet, İran ile bilek güreşine gir bir istikrarsızlık kaynağı olarak görülü İran ve Türkiye’yi bir araya getiren bu şar Esad’a yardım eli uzatacağına gü mekten çok daha önemli görünüyor. yordu. “Suriye karşıtı” olarak adlandı anlaşmada, Türkiye siyasi çözüm he venebilir. Suriye ile Arap Emirlikle defi çerçevesinde Suriyeli muhaliflerin ri arasındaki bu yakınlaşmayı gösteren BAE’nin rekabeti rılan taraflar (Saad Hariri’nin Gelecek Akımı Partisi, Semir Caca’nın Lübnan garantörü olarak yer alıyordu), Beşşar en az üç örnek var: 2019 Aralık ayı so Son olarak BAE, Ankara ile ara Güçleri Partisi ve Velid Canbolat’ın Esad’ı devirme girişimlerini neredeyse nunda BAE’nin Şam’daki büyükelçili larındaki hem Libya’da hem Kı İlerici Sosyalist Partisi) ile bazı Sele boşa çıkarmış oldu. Şam’ın karşısında olan eski düşmanlarla ilişkilerini hem ğinin yeniden açılması; 2019 Ağustos ayı sonunda BAE’den önemli bir de zıl Deniz’de artan rekabet nedeniyle Türkiye’nin Suriye’deki etkisine kar fist gruplar (örneğin “şeyh” Ahmet el Assir’in grubu), açık biçimde ayaklan ikili düzeyde hem de Suriye dosyasının legasyonun Şam Fuarı’na katılması ve şı koymak istiyor. Zaten İdlib’de Türk mayı desteklemek ve Suriye rejiminin yönetimi konusunda kesin biçimde iyi 2020 yılı mart ayı sonunda Abu Daleştiren Rusya’nın rolü böylelikle daha bi Veliaht Prensi Muhammed bin Za ordusu ve korumasındaki isyancılar düşmesi için mücadele etmek eğilimin göreceli olarak yüz üstü bırakılmış du deydiler. 2012 yılında, ülkenin kuze da belirleyici oldu. yid ile Suriye Devlet Başkanı arasında rumdalar. Rejim muhalifi silahlı grup yinde iki ülke toprakları arasında ger Moskova için, Suriye’nin “Arap ailesine” geri dönüşü (Rus diplomasi gerçekleşen telefon görüşmesi (2). İki ların Körfez krallıklarından silah ve yönetici arasındaki konuşmanın özünü para aldığı zamanlar artık geride kal çekleşen silah trafiğinde Lübnan’ın kuzeyindeki Trablus limanı kullanıl si tarafından sık sık kullanılan bir for muhtemelen Covid19 pandemisi kar mış görünüyor (4). maktaydı. Bu nedenle, Lübnan toprak mül) Suriye iktidarını uluslararası arenada yeniden meşrulaştırmak için bir şısındaki dayanışma oluşturdu. BAE özel örneğinin dışında, Şam ay larından Suriye topraklarına doğru ve Ancak BAE, Esad’la görüşmeleri ye nı zamanda, çatışmaların başından bu Suriye topraklarından Lübnan toprak araç haline geldi. Bu dönüş ayrıca, si niden başlatma kararını sırf Rusya’nın yana birçok başka Arap ülkesinin gö larına doğru iki yönlü cihatçı bir tehli yasi veya kurumsal reformlardan daha önemli addedilen, ülkenin maddi anlamda inşasını hazırlamaya da yara hoşuna gitmek için almadı. Her şeyden önce, Suriye iktidarına verilen destek ile Abu Dabi’nin uğrunda otoriterli receli hoşgörüsüne de güvenebildi. Bu ülkeler arasında, komşuları Irak ve Lübnan’ın yanı sıra Cezayir ve Umman ke söz konusuydu. Lübnan’da farklı sesler... yacak. Rusya açısından, gerek Şam’ın Arap Birliği içerisindeki “rehabili ğe başvurmaktan çekinmediği zorunlu istikrar söylemi arasında tam bir uyum Sultanlığı da yer alıyor. Başka ülkelerin konuyla ilgili tavırları da açık düş 2013 ilkbaharı ve yazı arasında gerçekleşen iki muharebe, Lübnan’a kar tasyonunun” kolaylaştırılması gerek söz konusu (3). Üstelik Riyad ve Abu manlıktan yakınlaşmaya doğru deği şı olan bu tehditleri bastırdı: Saide (Ha se ülkenin yeniden inşasına mali yar Dabi arasındaki ittifaka ve iki ülkenin şim gösterdi. 2013 yılındaki darbeden ziran 2013) ve Kuseyr (MayısHazi dım sağlanması için en uygun konumda veliaht prensleri arasındaki özel ilişkiye 3 yıl sonra, Abdülfettah Sisi’nin Mısır’ı ran 2013) muharebeleri. Bunlardan ilki, olanlar Körfez ülkeleridir. rağmen (Muhammed bin Zayid sık sık Esad’a açık biçimde destek vermeyi se Lübnan ordusuyla “şeyh” Ahmet el As Bir yanda, kısmen Türkiye ile ayrıcalıklı ilişkilere sahip olması nede Muhammed bin Selman’ın akıl hocası çerken Rusya ve BAE tarafından kulla sir taraftarlarını karşı karşıya getirdi ve olarak gösterilmekte), BAE’nin politik nılan argümana benzer nedenlerle ha El Assir’in kaçışıyla sonlandı. Lübnan reket etti: Aşırıcılık ve terörizm yerine sınırı yakınındaki Humus eyaletinde ulusal ordular her zaman daha yeğdir. gerçekleşen ikinci muharebe ise Suri diplomatique LE MONDE 1 HAZİRAN 2020 SAYI: 5 Ürdün sınırı açtı ye ordusu ve Hizbullah ile El Nusra’nın da aralarında bulunduğu cihatçı grupla [email protected] Tunus da buna benzer bir değişim ya rı karşı karşıya getirdi ve iktidar yanlısı İmtiyaz Sahibi: CUMHURİYET VAKFI adına ALEV COŞKUN Genel Yayın Yönetmeni AYKUT KÜÇÜKKAYA Dış Haberler Müdürü Mine Esen Sorumlu Müdür Olcay Büyüktaş Akça Görsel Yönetmen Hakan Akarsu Paris TemsilcisiYayın Koordinasyon Süleyman Tosunoğlu Sayfa Tasarım Şükran İşcan Reklam Genel Müdürü Ayla Atamer Törün Yayın Kurulu Édité par la SA Le Monde diplomatique Actionnaires: Société éditrice du Monde, Association Gunter Holzmann, Les Amis du Monde diplomatique 1, avenue StephenPichon, 75013 Paris Tél.: 0153949601. Télécopieur: 0153949626 www.mondediplomatique.fr Yönetim Kurulu Başkan ve Genel Yayın Yönetmeni SERGE HALIMI Üyeler Vincent Caron, Bruno Lombard, Pierre Rimbert, AnneCécile Robert Dış İlişkiler ve Baskılar Müdürü AnneCécile Robert Yazıişleri Müdürü Benoit Breville şadı. 2012’de devrimci bir süreç sonucunda ortaya çıkan ve o dönemde Munsif Marzuki’nin yönettiği yeni rejim, Şam ile diplomatik ilişkileri kesmişti. Bu karar, Tunus solunun geniş bir bölümü tarafından çok eleştirilmişti. Bugün ise Tunus, Esad rejimiyle yeniden bağ kurma fikrini artık dışlamıyor. Eski Rusya büyükelçisi olan Hami el Cihinavi, 2019 yılı başında Tunus dışişleri bakanıyken, Esad’ın görevden ayrılması şartını öne sürmeden Suriye’nin “doğal yerinin” Arap Birliği içerisinde olduğunu vurgulamıştı. 2018 sonbaharında, Suriye’ye başka cephenin zaferiyle sonuçlandı. Hizbullah’ın Suriye’deki (sadece Lübnan sınırı yakınında değil tüm Suriye topraklarındaki) bu müdahalesi, hâlâ Lübnan siyasi sınıfını bölmeye devam ediyor. Taraftar olanlar (başta Devlet Başkanı Michel Aoun), destekledikleri bu girişimin Lübnan’ı “terörist tehditten” korumaya yaradığını düşünüyor. Riyad’ın koruyucusu olduğu karşıt gruplar ise (özellikle Lübnan Güçleri Partisi), Hizbullah’ın Lübnan’da elde ettiği özel statüden duydukları rahatsızlığı belirterek Suriye anlaşmazlığında oynadığı rolü eleştiriyor. Ali Sirmen, Aykut Küçükkaya, Mine Kırıkkanat, Mine Esen Yazıişleri Müdür Yardımcıları Martine Bulard, Renaud Lambert bir el de Ürdün’den uzandı: Amman ile Şam arasında imzalanan bir anlaş Lübnan’daki durum, Şam açısından 2016 2018 yılları arasında olum Reklam Yönetimi: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık AŞ Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sk. No: 2 34381 Şişli/İstanbul Tel: (0212) 343 72 74 (20 hat) Faks: (0212) 251 98 68 eposta: [email protected] Baskı: İleri Basım Mat. Amb. Reklam Tanıtım Yay. ve Teknik Hiz. Tic. AŞ Yenibosna Mah. 29 Ekim Cad. No:11A/41 Bahçelievler İstanbul Tel: (0212) 454 32 55 Dağıtım: Turkuvaz Dağıtım Pazarlama AŞ mayla Nasip sınır kapısı yeniden açıldı. Ayrıca, Katar gibi şimdilik dolaylı bir normalleşmeyle yetinen başka ülkeler de var (Katar Airways 2019 ilkbaharında Suriye hava sahasına büyük bir dönüş yaptı). lu yönde gelişim gösterdi. 2016 Ekim ayında Michel Aoun’un devlet başkanı seçilmesi, 2017 Kasım ayında Saad Hariri’nin Riyad’daki zoraki istifası ve daha sonra bu istifanın geri alınması (ki bu beklenmedik olay Hariri ve Aoun’u birbirine yakınlaştırmıştır) ve 2018 Mayıs genel seçimleri (çoğunluk Şam’a olumlu bakmaktaydı) “Suriye yanlısı” denilen cepheyi güçlendirdi. Sedir ağaçları ülkesi Lübnan’ın bugün yaşadığı mevcut siyasi ve ekonomik kriz, bu sorunu ikincil plana atmış olsa da Lübnanlı siyasiler (Lübnan hükümeti de dahil) Suriye rejimiyle ilişkilerin geleceği konusunda hâlâ bölünmüş durumdalar. Elbette başka yerlerde olduğu gibi tam bir kırılma gerçekleşmemiş olsa da Hizbullah ve müttefikleri yakın bir işbirliği isterlerken karşıtları da çekincelerini muhafaza etmeyi sürdürüyor. İkili ilişkilerin gelişimini muhtemelen, içinden çıkılması zor bir dosya olan Lübnan’a yerleşmiş Suriyeli mültecilerin geri dönüşü konusu etkileyecek. Uluslararası Af Örgütü’ne göre, 2019 Haziran ayında Lübnan’da, Birleşmiş Milletler Yüksek Mülteciler Komiserliği nezdinde kayıtlı olan 938 bin 531 Suriyeli mülteci ve Suriye’den gelen 31 bin Filistinli mülteci yaşıyor (5). Lübnan hükümeti açısından bu sayılara ek olarak, kayıtdışı olan yerleşik 550 bin mülteci de bulunuyor. Devlet Başkanı Aoun da başkaları gibi mültecilerin geri dönüşünü istese de bu konu henüz gündemde değil. Sonuç olarak, Arap olmayan aktörlerin (Rusya, İran, Türkiye) Suriye’de ağırlıklı bir role sahip olmalarına rağmen Şam’ın Arap topluluğuna geri dönüşü fikri ülkenin yöneticileri açısından yeni perspektifler sunuyor. Moskova’nın Şam’daki farklı gruplar arasındaki mücadelelerden rahatsız göründüğü ve iki Suriyeli sorumlunun Alman adaleti tarafından yargılandığı bir sırada (Şamlı yöneticiler hakkında başka soruşturmaların ön habercisi olabilecek bir dava), Suriye’nin “kardeş ülkelerle” yeniden kavuşması Esad’a rejiminin kesin biçimde kurtulduğunu ilan etmesi olanağını tanıyacak. (*) Jeopolitik alanında araştırmacı, Rusya’nın Arap politikası üzerine bir tezin yazarı Çeviri: Zeynep Peker (1) Akram Belkaïd, “Mağrip neden Beşşar Esad’ı destekliyor”, Le Monde diplomatique, Nisan 2016. (2) Antoine Ajoury, “Rusya, nasıl BAE ile Suriye’yi yakınlaştırmaya çalışıyor”, L’OrientLe Jour, 29 Mart 2020. (3) Andreas Krieg, “BAE’nin istikrar söylemi bölgedeki değişimi nasıl tehdit ediyor”, Middle East Eye, 17 Nisan 2019. (4) Murat Yeşiltaş ve Ömer Özkızılcık, “Türkiye İdlib’de neden yalnız?”, Middle East Eye, 28 Haziran 2019. (5) “Suriye: Mültecilerin geri dönüşü sorunu”, Uluslararası Af Örgütü, 20 Haziran 2019.