Katalog

PORTRE İsmet Paşa, Malatyalı sorgu yargıcı Mehmet Reşid Bey ile DeliormanRazgradlı Cevriye Hanım’ın oğlu olarak 24 Eylül 1884’te İzmir’de doğdu. Ortaöğrenimini 1880 yılında Sivas Askeri Rüştiyesi’nde tamamladıktan sonra, 1903 yılında Mühendishanei Berrii Hümayun’dan, 1906 yılında Erkânı Harbiye Mektebi’nden mezun oldu. Öğrenimini tamamlamasının hemen ardından kurmay yüzbaşı rütbesiyle Edirne’deki II. Ordu’nun VIII. Alayında bölük komutanlığı görevine atandı. Bu dönemde İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne üye olduysa da cemiyet içindeki etkinlikleri askerliği dolayısıyla ikinci planda kaldı. 1908 yılında kolağası unvanı alan İsmet Paşa, 13 Nisan 1909 tarihinde başgösteren 31 Mart Olayı’nı bastırmak üzere Selanik’ten gelen Hareket Ordusu’nda Mustafa Kemal ile birlikte görev yaptı. 1910 yılında Yemen ayaklanmasını bastırmakla görevlendirilen Ahmed İzzet Paşa’nın karargâhındaki hizmetlerine karşılık dördüncü dereceden Mecidiye nişanı ve bir yıl kıdem alan ve 26 Nisan 1912’de rütbesi binbaşılığa yükseltilen İsmet Paşa, Yemen Mürettep Kuvvetleri kurmay başkanı olarak atandı. Balkan Savaşı’nda Çatalca’da sağ cenah komutanlığının başına geçti. Enver Paşa’nın 1914’te başlattığı, ordunun yenileştirilmesine yönelik hareketlerde önemli rol oynadı. I. Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesi’nde görevlendirilip 1916 yazında bir süre çarpışmaları yöneten İsmet Paşa’nın stratejik birliklere komutanlık dönemi, Mustafa Kemal Paşa’nın önerisi üzerine 1917 yılının Ocak ayında getirildiği 4. Kolordu komutanlığı göreviyle başladı. Suriye Cephesi 20. ve 3. Kolordu komutanlıklarına atanan İsmet Paşa, daha sonra İstanbul’a çağrılarak Halep’te 7. Ordu’nun kurulmasında görev aldı ve bu ordunun kolordu komutanlığına getirildi. Bu görevi sırasında, 7. Ordu’nun komutanlığını üstlenen Mustafa Kemal Paşa ile yakın ilişki içinde oldu. Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasından bir süre önce İstanbul’a döndü ve Harbiye Nezareti’nde müsteşarlık, Paris Barış Konferansı’na hazırlık amacıyla kurulan komisyonda askeri müşavirlik yaptı. Daha sonra Askeri Şura Muamelatı Umumiye müdürlüğü; jandarma ve polis örgütünün iyileştirilmesi amacıyla kurulan komisyonlarda üyelik gibi görevlerde bulundu. 8 Ocak 1920 tarihinde gittiği Ankara’da Mustafa Kemal’le birlikte bir süre çalışmasının ardından, yeni kurulan Ali Rıza Paşa hükümetinde harbiye nazırlığı yapan Fevzi Paşa’nın çağrısı üzerine İstanbul’a giden İsmet Paşa, 9 Nisan 1920 tarihinde Mustafa Kemal’in daveti üzerine ve bu kez İstanbul ile bütün resmi bağlarını kopararak Ankara’ya geri döndü. 23 Nisan 1920’de açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Edirne milletvekili olarak yer alan İsmet Paşa, İcra Vekilleri Heyeti’nde Erkânı Harbiyei Umumiye vekilliği ve Batı Cephesi kumandanlığı görevlerinde bulundu. Çerkez Ethem İsyanı ve diğer iç isyanların bastırılmasında, I. ve II. İnönü Savaşlarında Yunan ilerlemesinin durdurulmasında, Sakarya Savaşı, Büyük Taarruz ve Başkumandanlık Meydan Savaşı’nda etkin rol oynadı. Milli Mücadele’nin sonunu belirleyen Mudanya Mütarekesi görüşmelerinde (311 Ekim 1922) Türk tarafının temsilcisi olarak yer alan İsmet Paşa, Lozan görüşmelerinde murahhas heyetin başkanlığını yaptı. Yeni Türk devletinin bağımsızlığını ve egemenliğini onaylayan, Sevr Antlaşması ve Mondros Mütarekesi’ni hükümsüz kılan, aynı zamanda siyasaldiplomatik açıdan kazandığı başarılar arasında en önemlisi kabul edilen Lozan Antlaşması’nı imzaladı. Mustafa Kemal ile siyasi işbirliğini Cumhuriyet’in ilanına kadar sürdüren İsmet Paşa, ilk hükümeti kurdu. Sonraları Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) adıyla anılan Halk Fırkası’nın genel başkan vekilliğini üstlenmesiyle birlikte hükümet ve parti üzerinde otorite kurma olanağı buldu. 8 Kasım 1924 günü başvekillikten istifa ettiyse de doğudaki Şeyh Sait Ayaklanması üzerine 3 Mart 1925’te yeniden hükümet kurmakla görevlendirildi. Ayaklanmanın bastırılmasında hükümet başkanı ola İSMET İNÖNÜ rak önemli rol oynayan İnönü, bu olaydan sonra, yeni devletin ve tek parti yönetiminin oluşumunda Mustafa Kemal ile birlikte en önemli siyasi kişilik olarak yer aldı. 1934’te Soyadı Kanunu çıktığında kendisine Mustafa Kemal tarafından verilen İnönü soyadını alan İsmet Paşa, başvekillik görevini 1924’ten 1937 yılına kadar ara vermeden sürdürdü. Siyasi muhalefetin etkisinin yitirilmesinde, reformların uygulanmasında, devletçilik ilkesinin kabulünde ve uygulanmasında etkin rol oynadı. Atatürk’ün ölümünün hemen ardından, 11 Kasım 1938’de cumhurbaşkanlığına seçilen İsmet İnönü, aynı zamanda CHP’nin genel başkanlığına getirildi. 1950 yılında yapılan genel seçimleri kaybeden İnönü, 1960 yılına kadar ana muhalefet partisi başkanı olarak siyasi yaşamını sürdürdü. 27 Mayıs harekâtından sonra Kurucu Meclis üyeliğine seçildi ve 10 Kasım 1961’de başbakanlık görevine getirildi. 1972’de parti başkanlığı ve milletvekilliği görevlerinden istifa ederek Anayasa gereğince ölünceye dek (25 Aralık 1973) Cumhuriyet Senatosu tabii üyeliği görevinde bulundu. 218