Katalog

Bilgisayarlann ana ilkeleriyle Sibernetik yasaları içiçe Halim ERGUNALP Sibernelik \nı*tırmaa, Sanu>i Vonrllrisi ilgisayarın ke/. 17. yaiııu aritmelık islem yapmak Bbilgiııyy.'da, ilk ve uldukça yalın bir fipi ılk u/erc, Pascal laralından casarımlandıgında, or lada "Sibernetlk" dıye bir bilim atarıı heıııi7 yoklur. Ancak. Pascal'ın dusüncelerindı; bazı Sibcrııciik ilkeler bulunnıaktadır. 17. yy.'dan gunUmu/e dck bilgi*ay<ır. adım adım, bcürgm gcrcksinimlcri karsılamak Uzcre yeniden lasarımlandıkça evrım gcv'irrni»; sonunda, bugilnku fi/iksdelcktronik ana yapıogesi üjerine kurulmu* bilgitayara u l i Ç6İİŞİCİ İnsanın hilgtsayarla ili;kinacı| «inden turcyen dil$Unce ve ıı 4i« tlııygıılarııı rabamnda bir geilŞtl? |iski vardır. Çeliski »öyV C k t;ılisıııı>ıir: İnsanın dUjUncc. duygu ve yonelim organı bcyin, sayılardan çok kavramkaıegurileriyle ve bunlaım eleklrokimyasal sinyalleriylc islcmı'ğı1 yalkındır. Oysa, bilgisayann 100150 yıllık cvıinıi hep sayılara ve bunların flcklro iViksel sinyatlerinc dayandtrılım$iır. lıısan beynı ilc oııuıi ılruııU bilgisayann ı*sgudımı içinde çalışmasına bugiinc dek cn bııyılk engcl bu"yııpnal" farklılık olmuşlur. llginı, olan; bu yapısal larklılıga pck aldırmadan ve buluv yapmıs olma heyccanı içinde, 195570 arasında araşiırmacıların, sayısal i;lev örgüılcnmesiyle sekillenmis (digiıal) bılgisayariara çok umul bîiftlaını> olmalarıdır. Bu uıııul o denli ileri gilmislir ki; bilgisuyarlara insan dUjüncesinin birçok lemel islevinin yaplırılabilcccgi vc sonunda "yapay n U " Urclimine geçilcbilecejti sanıtmt$iır. Ancak, 1970'li yıllarda, bilimin kendi içindeki canlı o/.elcslıri »üreci durumun sanıldıgı gibi olmadığını kanıtlamısıır. İnsan beyninin içyapısı vc islcyisi üzcrindcki ara$lırmaların bulguları, 1970'li yıllann başında su sonuca varmıştır: Bilgisayar teknolojisinin, programlaına ıckniginin a n a III 11 ı . ' l k * İ C T Î > ' I e Sibernctijin llfŞKlSl yasaları içi(edir. SibcrneiikBilgisayar ilışkisi hoyle bir organik doku ilc haslar, Sibcmclik, ilcıijiın ve denclimin, ve kantmı/ca 21. yy.'a doğru ileri yönetimin bilimidir. Bilgisayarın hızla gdişligi 1940'lardan sonraki dOnemdc, bilgisayarın henı fi/ik yapısına hem de davranısına yoncltk ana işlcuı modelleri kavram dUzlemindc Sihcnelik'ten doğmusıur. TUm bilimtd disiplinlcrle avıkileiisim içinde bulunan ve bıı açıklıkfan beslcncrek kapsum kazanan Sibernetik; canlı her turlU varlıgı kendine csill kaynağı edinerek, yaşayabilen ilctişjm, denelim vc örgUtlcııme dUMnlerivlc ugrasır. Bu dogmhuda, canlıyı ve cansızı evrim süreci içindc arastınr, incelcr, irdeler, yapısal karjılastırmalardan bcruclmelcr luretir. Böylece. bir aııtamda. "Savunulabilir Bcn/ıımeler"in bilimidır Ayrıca, yasayan varlıklaı için davrani) ve dcnelim sistemlcri tasarımlar. Bu ugrasları dolayısıy la, dtl>Unccdc vr uygıılamada harckcl alanı (ok genişlir; mikroorgani/madan llluslararası Dcntieye gcnij bir yelpazeye yayılmıjıır. Geli^im sürecinin başından kurulu organik baglar ve grni} ilgı vc uygulama alanı dolayısiyla, Sibernctık. bılgısayarın kendi varlıgıtıa ve kullanım biçimkrınc clcjlırcl luıumla yaklajmayı ugra^ının bir parçası olarak gOrür. Bilgisayarlar insana ve insanlığa egemenolmayı başarabilecek mi? • Bilyisayar da diger araçlar gibi çağdaşlaşma heyecanı içinde elini kolunu sallayarak aramıza girme şansını istediği gibi değerlendirirse, köyden kente göç, ulaşım/trafik kargaşası gibi bir de bilgisayar kargaşası ve sonunda ortaya çıkacak kayıpları yaşamamak olası değildir. • Bilgisayar teknolojisi. ticareti vt? yayılmasının gelişim hızı. ortalama insanın kavrayıp yorumlama yeteneğini çok aştı. Bu ciddî bir konudur. • Çağin belirgin özelliği "karmaşıkhk"tır. Karmaşık sorunlar "karmaşıkiıga" ve "kargaşaya" dönüşmeden çözüm için insant zorlamaktadırlar. Oysa insanın bireysel algılama ve çözüm oluşturrna kapasitesi, karmaşık sorunlar karşısında yetersiz kalmaktadır. Aslında, fa?la ileri gilmcuc. hiç de olurnsu/ bir ba$langıv sayıtmaz bu durum. Böylece, bilgisayarın yükM ^ '" ) P a s ' t c '' v c nnek bir I1Mİ0II sorun çOrme aygılı olatak kııllanılmaşı; çağın znrlayicı karmajık sorunlarındatı kaynuklanmakladır. Çagın belirgin özelliği "KarmaşıUık"tıı. Karmaşık .torıınlar "Karn»lıanşıklık"ii ve "Karfafi'ya donusmcden ı;O/Um ıv•r• niNanı /orlamakiadır lar. Oysa, diğcr yandan. insanın biıcysel algılama ve fözum olu$ıurma kapasitesi, karmaşık so runtar karşısında yeıcrsi/ kalmakladır. Isie, bilgisayarın gercgi gibi kullanım ulaıılıgı /oılayıcı bir neden olarak, burada, insanın yetcrsizlijinc yardımcı olmak için, kar$ımıza çıkmaktadır. nı bır bılım: "BenMlim vt Modet Kurma" biiiminı orıaya cıkarmısltr. Siberncrık kavram ve yasalarla beslenen ve bir ıllr yan maıemaliksrl disiplin olan "Brnzrlim(Simulatiun| vc M<MM Kurm ı " bilim alanı tumılylc: "IMinyadakl Çevrrııel Drngrnin Irdeknmeüi" gibi kapsamlı ve hUyılkboy soııırılanıı çö/umllnc yaklasabılmck için, buyükboy bilgHayarların kcııdılcrim kultananlarla elkiıı diyalogunu kurma isiylc ıne>guldür. Diger yandan, Sihcrneıikle içiçe baska bir disiplın YOneylem AıasntınaM da model kurma uğrajına, tarklı vc daha aynnlıdan kaynaklanan bir lulumla yaklajmakladır. Bu ^ekildc, Sibernetik somul bir aracın dogru ve elkin kııllanırnı için soyul disiplinleri enerjilendirmeklcdir. Ve çagda$ anlamda beklencn: bilgisayann, onu kullanma konunıunda ulanlarca. bugurıü kavramak vc gctccejü atılanıak çabasında **yüks«k k»paaileli, rsnck bir sorun ÇÖZIIK aygılı" anlayışi içinde kullaıiilıııaııdır, D6yinİ6 Bilgisayar sistemlerinin orklVSS gUllenıncsiylc inıan beyni . * arasında ayrımılı karşılasOflŞflflSIZ lırmular yapmak ba$ariüiz ve .tonuçsuz kalacakiır. Çltnku, cn lemelde, beyinin ana yapıogesi "bryin hücresi"nin (Noton) "VR hcpya h l ( " ilkcsinc göıc yalı$madıgı aıılajılmısitr. Oysa, bilgisayarlar bu ilkcye gorc "liürekII de*ll. kcstkli" çalısan ana yapıogesi eiektrontk yongalaıdan (karmaşık elektronik devreleri Uzerindc hulunduran birim ijlem ögclcri) bcdenlenmişlerdir. Elektronik yapıögesinden üretilmiş bilgisayar lardan Ustduzcyde karmajık ve kapsamlı "insan davrani|t" ve"lnun ukiaı"na varabilmcnin yolu daha cok uzun gözukmekledir. Biyokirnya ve mrkrabiyolojideki lon hulgularla, bilgisayar üretimirule kııllaııılaıı ;ıııa yapıOge«i "ftzlkscldeklronik" mıdikicrı "bîyol»jik" nileItjc dOnüslükçe; "in<ıan davranı$ı"na, sınırlı da olsa, bira/ yaklaşma olanağı belkı buiunabileceklir. Bu nokıada; çagdas insan ı n clt! >' k v e yanl>» bıigiienmekien gelen. yersiz aına y haklı korkusu ortaya cıkmaktadıı: "Acaba Blltcimyariar iniana ve innnlıfs CRcmen mi olarak?" Soruııun yanıtı: "Hayır"dır. ÇUnkU, insan beyni 10 milyar hUcrenin kendl aralannda ilişki kurma yeteneginden kaynaklanan, anlanunı kcnditiııiıı bile hcnü/ tam kavravamadıfı boyııtla /engııı bir poıansiycle vc eutekliğe üalıiplir. Bu zcnginlik içinde, " m u d » " , "harikı" ve"dcha" bile insan beyninin kapasile kullanımımn sıradan birer örııeği olmakladır. SÜfCkll Bilgisayar leknolojki. lica y rayıp yorumlanıa ytlcnegini fok a$mı$lır. Bu ciddi ve Onemli bir konudur. Gerck bireyin gerckse toplumun, tağlıklı ıcpkiler verip. sağlıklı bir lutum içine girebilmek iı;in. sürekii bilgilenmeye gcteksinimi vardır Yoksa, bu araç da dijcr araçlar gibi ı;agda;la$nıa heyccanı içindc. elini kolunu sallayarak aramt^a girıne şansını gdi;ıgU/cl (vc Uicdiği gibı) dcfcılcndiıırsc; cgc mcn olarııadıjtınıı/. köydcııkeıın: K°V vc ulafim/lrafık karga^asi gibi bir de bilgitayar karga şası ve sonunda orıaya çıkacak kaynak kayıplannı ya$umamak olası dcgildir. Her bilim gibi. Siberneıifin de loptıımıal işlevi, insjınların insanca degerlcndirilmclcrıiK ve insanca bir yajama kavujmnlarınn kalkıda bulunmaya yOneliktir. Bu işlev içinde, Sibernetik bilgisayarı iki >ekilde görür. Biri; bilgnayarın bir nesne. yalnı/ biraz gcli$kince bir nesne oldugudur. Kiziksd donanımı ne denli karmaşık olursa olsun, sonunda betirli i^leri yaprnak için urrtilmi> bir aractır. Çckicıligiııe kapılıp, bir bcııtikkanıllama aygıtı durumuna dilşltrUlıııcmtlidır. Bu tehlike Ozellikle biraz malemaıik okumus ve aldığı egilim dolayısıyla kesin belirleyici (Ueterminıst) bir dünya goru$Une, bilerek ya da bilmeden sahip olanlarunu iv'in geçcrlidir. Kısacası. sonuçıa bilgisayar sınırlı bir nesnedir, hepsi o kadar. Digeri, yani Sibernetigin bılgisayar hakkındaki ikinci görüsü; bilgisayann bir hedefe (soruna) yönclik çOzum araci olarak yüksek kapoviıeye sahip olduftudur. nokla, bırakınız Ulkemizi, daha dünyada gcregi gihi anlajılabilmi» değildir. VUksek kapasıtcli ve «nek bir samnçOtmc aygılı olarak bilgiıayarın onemi dunya onalamasında tıâlâ vok ulı/.dır. (Jlkemizde ise, gcrçefti yadsımayaltın; bilgisayar hentlz envanıer, t(ok ve (alısanların aylık hesabını yapan pahali bir hesap makinası olarak kullanılmaktadır. korkuua Bu zenginlik içinde, (aritiin lıcr ajamasında, insanın kendi evrimi yaraiıp uretliği araçların evrimindcn daha hı/lı olmu^tur. Bir Sibernetik yasası, »ngin bir defhskcnlik kaynagjııın. kcııdindcn daha sınıtlı bir defti^kenlik kaynagını her zaman denciim alıında lutabilecegini sapıamısiır. Dolayısıyla. bir degiskentik kaynağı otan insan. evriın sılrecinde ıılastıgı karmasıklık ve kapasile /cngiııligiyle. kendi üretligi araçları hep dcnetim alıında ımabileceklir. Ktlekemik kadar hiribirindcn ayrılamayacak derecedc içiçe olan Sibernetik Bilgisayar ilişkisi, sonuııda; insanın bilgisayar hakkındakt dıl$unce ve duygularını dogru sckillrndirip ycmlendirmc konusunda Siberneligin laşıdıgı ahlâkı sorumluluga kadar uzanmaktadır. I98l'de kullanılmaya baslanan, saniyede 100 milyon ariımetik islcm yapabilme kapasilesinde ve içinde sinyallcrin ışık hı/ınııı tında dokuzuna esit hı/da yoi alabildiği, guııumıı/un süper bitgisayarına "CVBER205" adının verilmis oiması, herhalde bu iliskinin anısına bir anlam tasıınakladır. • y Köprö dlsipllnler ve yenl blllm Bu lUı kullanım zonııılulu(iu Sibernalik geneiindcn bilgisayar Azeline uygulama bagiantısını kuran yc CUMHURİYET/BÎLGtSA YAR SAYFA 13