Katalog

O rwcll 24 yaşında ityana başladı. Usl sınıfiiin gelme bültın lııgili/ çoeukları gibi kalilcli hir cfilımıkn gcçip polis subayı olarak gıııtgi Btııma'da. kendi deyısıylc, "Intiili/ soınurgeciligi. igrenç hir zorbalıkfan haşka bir y> drgildî". bıındaıı nırfrct cdiynrdu. Buııa kaı;.ılık, yrtrc ııısan larıtıı "aylak aylak dolaşan ikiyudıder" diye nilctiyur, onlara ittkclı»niynrdıı."Kıı çok ecilenkrin. en aşattıdaMlfrin yunınu inmrk" u/erc aldı bu^ını giıti. Onııı/larında "muaz/am bir stıcun yiıkünıi hissrtiigini" sâyluyordu. Paris vı Londra'da. baiaklıanelcrdc, gecekondu semtlerinde dolandı durdu, Bulaşıkçılık yaplı. llk kitabını bu arada ya/dı. 19.16'da, büyük bir ekonomik hunalım vc yıgııısa! içsizlik yaşanırkcn lngihcre'nin sanayi bölgclcrinde roportajiar yapmaya gilti. Işv'üerk karsılastı. Hemcn orada, "tşçilcrin sırlını sıvazlayıp, sen de benim kadar iyi bir insansın, gihi so/ler elmckle hiçbir şey hallcrfilmtv." tleıli: ardırıdaıi Ispanya'ya. içsavasa katılmaya giııi. Ispanyol Içsavaşı'ndn l'ranku'culara karjı Ispanyol Cuıııhuriyetçilerinin yanında sava^mak için haska ba^ka ülkelcrden gclmis. gönıllluler, "lam rşiılik" adıni yürutülen tnUcadclc uıasıııdu bcniımenen öügürlukçü fikirler, oradaki ili$kiler Orwell'i çok etkilcdi. Aragon cephesinde Franko ordusuyle vurujurken boğazmdan bir kurşun yarası aldı. "Insunlık oıtııru" adıFranko'cularla döÖICCGQİnİ vüşmeyc giden Orhllcalr rfa buntlan sonraki w c j] duşüncelerini vc eserlerini asıl belirlcycn olayların ycr aldığı ccphc içinde ya^adı. Sıali'i yanlı.M kumünisılcrrn Sovyetler Birlig ndcki (asliyclcriııe.tolalitcr uygulaınalara karşı çıkan sol guvlcri düpedu/ lemLZİeıtiflcrıiTc tanık uldu. Cephcde lranko ordusuyta çarpiiilırkcn, ccphe gerisinılc Slalin'in adanılarının Iroçkislleri.anarşislleri kovalamalarıııı i/lcdi. Sovyetler Uirliği'nin, Stalin'in iktidarı alunda nasıl bir olokratik dü/cn halinc gcldigini gÖrrULk, Orvvell igtn hazmedilemtv bir durumdu. öbür yanda. ülkcdc korkunç bir baskı düzeni kıırmakla kalnıaytp dışarı saldırmaya bajlayarı, üslclik ardarda bafanlar eldc eden Na/iler,()rwc!i'itı dünyasını iyice karariıyordu. Gidişi karaniüarlıkla i/liyordu. Orwetl Totaliler dikialfırlüklerin cgemcn olacağı bir döneme Uogru iletl«ndi(i inaııcındaydı. "Ama," diyordıı. "leslim olınamak grrek. Hastasının iileccjlini bile bilt onuıı yaşama.'ii için ııftra^an bir dnkior Rİbi miicadelc elmcllyiz." tla Orwell toplumun bilgisayarlarla denetimini 35 yıl önce işlemişti O R W E 1 . I Öltli 30 >ıh eeçli, yazdıklirı gidrrvk günceltefijror. yerleştiği kır cvini lerk edip bombalanan l.ondra'ya gcldi. Orvvell. Müttcfiklcr ile Sovyetler'in Nazi Almanya'sına karşı elele verdigi doncmde, I944'ie, "Hayvanlar Çifllifei adlı roma nını ya/dı. Bu. ontın deyisiyle. "><ı/lıı$an hirdevrinıin nykiisii"ydi). "Rüiün hayvanlar efitlir" sluganıyla ayaklaııan hayvanlar kendilerine c/.iyct cden çiftçiyi başlarından atıp çiftliğin yönciimiııi elc geçiriyorlar, cşitlik içinde yaşaınanın yollanm arıyorlardı bu roınanda. Ama akıllı ıloımı/lar, bir silrc sonra hcm kcndilerini hiçbir tehlikeye almadan buitıtı flteki hayvanlan işe, dtl$manlarla sava^a sUrukluyoı hcm dc çil'tliktcki her şeye hakim oluyor vc çii'liigin orıa yerindekt panoya, "Biitiin hayvanlar e^illir. ama ha/ıları bira/ daha cıjtllir" ya^Lyorlardı, Stalin'lc savaş iiıilakı içindeki Ingiltcrc ve ABD'dc toplam 23 yayınevi, Hayvanlar Çil'tligi'nin mü.svcddclcrini Orvvell'egcrısingeri yollamı^lar, yayıncvlerinden birinin yoneiic^i şair T.S. Hiol, kilabın "şu anda söylenmemesi gereken >eyler" dcn olu^tuğunu ii'adc cimi$ti. murunıın Oyküsü. Ürwcil, kahtamanıııa ya^ılıığı olaylarla, höylc bir loplıımda nıııdak bir ı*arcsi/!i£in lıükıiııı siırıveğini, lıiçhır v'ikıj yolu bııluıımayaatgını gosicrmek istiyor. Kvndinf ti/gu yantaV' a ^' r ^osyalisl sayılabilecck OrwcH'iıı Sovyeiler Birlifi'ndeki Sıalin dıineıni uygtılaınalanna duydıığu lepkinin i/leri, I9>4'ie hayli agır basıyor. Orvvell Htiyiık Birader'in baflıca nuıtıalifini Troçki'yi vağrı^ıtraıak ^ckildc aııiatıyor, v.b. AmaOrvveM'in, romanını yazarkctı Na/i devletindL'n dc buyiik ök'iıdt csiıtlcndiğı biliniyor. Zaterı. I984'te sadccc biı iki dLvleiin gfleo?ftini aıılatmayı atnaclaıııadığı.msanhğınkarşısıtıdaki gencl bir tclılikeye işareı etıiği. Orwell'in vu s(i/.lertnden deaçıkvu belli oluyor: "Totaliler dtklalürlükler döneminc gidiyoruz. Ki'sin bu. (Hüııı kadar kesin!" Bu bakınıdan, (ieorgc Orvvell ve roıııunt I9*4'un ıı/un surc soğuk sava; ianıpiyonlarıııııı clinc dü^mesi, gerçektcn, eşine sık rasılanabilCL'ek lütden bir olay değildir. Oyle gOrUnilyor ki, Baıı tlUnyusında bu yıl boyunca demokrasi, haklar, ö/gıirlitkler v.b. konıılarda ağunı açacak lıerkes. Orvvcll'in ve 1984 kiıahınırı adınınhiv dcğilsc bir kez anacak. Ve boyleliklc belki dc irı zivaya çekilip I984'ü ya/dıkıan bir suıe sonra vercmden oleıı Ingiiiz romancısı ayııı sıi(,u bajkaları da işliyoı diye kcnılileriııi nıasum gostcrmcye çah;aııUtnn eliııden butünüylc kurtulacak. n 0rW6İI lll I tngitiz romancı, bilgisayar teknolojisınin güntin bir'mde nasıl bir diizeye varabileceğinden habersizdi. Buna rağmen gelişmenin yönünü oldukça isabetli Wçimde kestirmişti. rakamlanyla oynayarak 1984'U bulmuştu. 1984'te, Orvvell, bUtünUyle eleklronize oliııuj bir loplumu anlalıyor. Yaşayıp ya^amadığı, bir ki$i mi yoksa bir gnıp ınu oldıığu biiinmeyen bir "Bıiyıık Biruder" hcr scye egfinen. Üsl veall kesimler olarak ikiyc ayrılmış yöııetiei ve resmî görcvli grupları bir yanda, büttiniiyle kcndi lıalinc bı rakılmı>. sadccc çalışan vc tavaşan "ayaktakırnı" öhür yanda Rosmî gnrevlikr dc hayaılannın her anıııda Diiyiik Uirader'in donfijmi alıındalar. Biiiiın binalaıın duvarlarında, Ürwell'in anlacıınyla "çıkanlan her sesi dinleyen, yapılan htr lıarekeli karanlıkla ulanlar dı^ında Körebilrn" ckranlaı var. Bunlar heır gO/.cllcyici olarak çalısıyor hem de resnıî TV yayını bunlardan vapiiıyor. Soğllk Derken yakla^an So savaşla &.uk s ^ v a5'" 1 >"< « s i n tkinei Dünya Savaşı b ü l ( k n ^detiylc stirer I d a n sonra hlplllrta '''ci hLsücdilmeye bav PiniKie landıgında, Batı. OrweU'e sarıldı. Hayvanlar Çifrlîğ'i ncredeyse dünyanın cn gözde kiiabı oldu. Hclc 1949 haziranında piyasaya çıkan 1984 romanıyta Orwell, cn çok okunan çagdaş Ingiliz ya/arı unvanını ka/andı. 1984 adının aslında lıcıhangi bir ö/elliği yoktu. Orvvell, geleccktcn herhangi bir yıl seçmek istcmi^, kitabı ya/.dıgı bilerinin gençlik yıllarında ncrciere "lakıldıgının" daha yukarda örnek olarak sayılan butün başka vcrilerle birlikıe derleıımcsi mümktln. KanS6rli tnsanlar hakkında veri adana loplamanın bu boyulla• ^ rı, loplumsal hayalnı T f •" her alanına yayılan çok yönlil sonuçlar do£uruyor. Büyük firmaların daıa bankalarına sahip persnnol servisleri arasıııda geni$ bir bilgi alışverîvi gerçckle>tiriliyor. İşe girmck için basvtıranlar hakkında bu/en firmalann ayn ayn araftırma yapmasına gcrck kaimıyor, çUııku fi$lcdikİeri talipler hakkındaki verileri birbirlerinc akıarabiliyorlar; basitçc. birkaç duğnıcye basarak l'ilan... Yani ellcrinin altında hangi amaçla isierlcrse kullanımlarına ha/ır bilgi, sadece kcndi derledikleri vcrilerdcn Bakanlığı"'nın (.alısması. Bu bakanlıkta, Dılyuk BiraJcr'iıı her yeııi kararına, denıecinc, tcsbitine v.b. göre, geçmiş tarih yeni bajlan ya/ılıyor vc yasanmıs bıitün olaylar yaşananları haklı çıkaracak biçimdedu/enlcniyor, geçmiî gazcte ve kiıaplar yeniden buna göre basılıyor, eskileri yok ediliyor. Dolayısıyla. insanlar, bizzar yaşanıadıkları hiçbir ^cyin gerçekte nasıl oldugunu bilcıııiyarlar. Tarih yok oluyor. insanlantı sosyal yaşantısı belli normlarla smırfanmı^. Bunun dışına çıkanlar "Sevgi Rakanlıgı"ııda insanlıklanndan tamanıcn çıkarılıyor. 1984, Bilyük Birader'in koyduğıı kurallara ters dUşcn bir "Orçek Bakanlı^ı" meolusmuyor. Bu durumun insanlık dışı sonuçlannı göstcnnek içi» bir lek örnek yelerli. Diyelim bir yurtta; işe girmck için hcrhangi bir firıııaya başvuruyor. Data bankalarında da hcrhangi bir olumsu7 kaydı yok. Trafik kazası yapınamı;, sarhoş olup rczalet çıkarmamış, askcrdLyken nöbetten kaçmamış, "umuma açık yerlerde" nurmaldı^ı bir davranışta bulunmanııs. Sadecc lıastane kayıtlarında o kişi hakkında öncınli bir vcriye raMİanıyor: Vatanda^ın kanscrli olduğıı beltrleniyor, lirına yOneticileri labii ki uzun yıllar çah^tırmak U/erc eleman aradıklarından fazla öınrii kalnıadığını düşundıtklcri birini işe almayacaklardır. Bu durumu, "İşte leknolojtnin yarttrı. Adiımın kanserli ı>ldu((u OKrenilmesc nıırmal biri gibi i^f K'reırck. Tcknutoji saycsind« "rma yoneiiıiliTİ gerekrn dogru karan vcrebl yazıııyor *,lıo (>rwcirin romanmdu^' uıplum hayaımı en iyi siıngekyerı örnck |Crden birj ..(^.^1, Bilimsel Teknolojik Devrimin insanlık için suııdugıı muazzam iınkânlan insanlığa ulaşmadan yakalayıp birıakıın o/cl amaçlar için bir guzel biçimlcndirdikıcn sonra kalanını lülfcıı hcrkcsin yararıııa açan dünyanın güçlOleri bir /.amanlar sa decc komjuıum camını kıracağını dtl^iinıip dokuıımadıkları yaramaz çocuğu rrddcr ken, onun iahsında başka bir $cylere dc L1veda deıneye ha/ırlanıyorlar. Ya da ştmdiye dck kiıııbilir kaç kez içlcrinden yincledikleri vcda sozlerini yüksek sesle söyleıneyc... Aslnıda dünyanın nelere biiiünüylcdcgilse bile büyük ölçUde veda eitigini Orvvell'in yakın dostu Arlhur Koes«ler"in ölcn arkadajının ardından söytcdiği söztcr ycierincc açık ifadc cdiyor. "Onun riiyası hiç kimsenin yoksulluk çckmcmcsi, hiv kimsenin, bıifkalannın ne (lü^ünı.cegini, ne yapacagını belirkyemcmesiydi." Sovyeller Biılıgi vcöbUı lXığu Blokıı ı)lkelerindeki siyasal toplumsa! clü/etı hakkında konuşmak için bugiln Orvvctl'e vc 1984'unc pek gerek yok. Ama Orwdl'in çizdiği kapkara gelecek lablosumı hiç ü/crine alınnıayan Batı, ijte, sonunda sO/lerini 3S yıt önce söylemiş Orwell'in a^/.tna du$mekten kurtıılamadı; t,u anda 1984'tl günceileştircn, daha çok bu gerçek. • liyor" diyc karşılayanlar elbeıte olabilir. Zatcn Vancc Packard'ın anlartıgına gore bir "TV Ite gözrtleme" firmasının yctkililerindcn biri vaktiyi? öfke içinde şöyie dcmiş: "TV tte ftöxeliın kıırnanıyını* Rtbi orlaya lırlayıp en gürülliilii biçimde yakınaıtlar, aslmda böylr bir kontrolun mutlaka uygulannmsı grreken ki^ilerdir." Bclki do hakh adam. Çünkü aksi halde her önüne gelcn "normal" ve "saglıklı" insanların arasma kanşmaya yelicnecek... • halde). hvcç'in, fiştenmisierin nüfusa oranı bakımından F. Almanya'yı kaı kat geride bıraktıSı söyleniyor. Tekrar edelim: Bunlar, hcrhangi bir suç ijleyip de fişlcnmiş yurtta^lar değil. Haklannda vcri toplanıp "herşcyleriyk bilinmek" isıenen vaiandaşlann yani aslında buıün nüfusun biraz lalihsi? bir bölumü. Üslelik, vcri toplamanıtı rııamıgı. butünsel bir çalısmayı gerektirdiğindcn, vcrilcrin birleslirilmcsi kcndiliğindcn gcrçekleşiyor. Bunun sonııeu, diyı.iim tralik sııçu ifleyen bir kimsenin, baınbajka suç ya da kıısıırlarından öiürü "Mktncalılar" arasına kaıılanlarla aynı listelerde yer alması olabiliyor. Daıa (bilgi) bankalarının "verimll" kullanılmastyla. bir yurttasın gclir durumunun, serveiinin. birlikıe i« yapiıgı kimselerin, sevgılısinın. yakın çevresirnı. o/c\ ıncrak ve hı> YARIN: Telefonda hem hir yakınınızla hom de bir Amerikan ajanıyla konuşmak nasıl olur? CUMHURIYET/BfLGlSA YAR SAYFA 5