Katalog

rak biltiln hakları, özlemleri, ftzgür iradeleri kesilip atılmış insanların antk ayn ayrı adlarla çağnlmalarına da gerek kalnıayıp sadecc numaralandırıidıkları bir canlı robotlar loplumıımı gözlerinizin önünde canlandtrabiliyor mıısıınuz? 2500 yılında gev'en bir korku l'ilnıinin senaryosu olarak dejil, iıısanlığın karştsına b(lliin heybetiyle dikilmi> bir soınut tchlikc olarak lıoyle bir tablonun canlaııdirnıak sfiyle dursun sözünü etmck bile fazlasiyla ürperi ici. Nc yapalım ki, böyle bir tablo anık yalnız sciençeficıion lilmlerindcdcğil, ba/ı iılkelerdeki toplum hayatına ilişkin buıunıiylc gi'rçek yazılarda. raporlarda geçiyor. tcrcn aynalar koyduruyor. Bir yercl gazctc olayi ortaya ı;ıkanp vcryaıısın etliğinde kimse aldırmıyor. l'ackard, "C'alifornialılar arlık KÖzellcnmcye alışmı$lardı" diyor bunuıı U/erinc. GeorK« Onvell, 1948 yılırıda ya/dığı romanı Cİ3İI3 I984'tc o /aman için düşünehildiği en yctkin gü/xMlemc dcvtetini anluinıı>iı. Vance Packard'ın 20 yıl Onccsinin Anıtrika'sı Uzerine anlailıkkınnm yanıuda Orwe!l'in cserindı*kilcr pck ilkcl knlıyor. GUnumU7.dc kotnpUlcrler vc clektroııik saımyiinin sağladığı gö/oılfnu'dinlcıtıc riilcnıt.' inıkânlarının yanındii Vancc Ptıckard'ın sergilediği ayrıruılaı tla (i kadar kaılaııılabilir görUnııyor. Rcagan yttnctinıi gevliğirni/. yıl C'IA vc 0leki haberalııuı öıguilcıinin 1470'lcrin onalannda kısıkın Inı1ı;e!criııi ve faaliycl scrbısıilcriııı yınidcn genişkMtiğiııdc, Dcmokraı IVırlili Anifrikalı nıillcIVL'kili l>on Kdvcards bıı glinitn e,Lı\'ckliğiııi o/Uı biı,inıdo anlaıaıı şıı sıl/u ciıni^ıi: "Büyük Hirador yrniden arumı/.dn." Bundan 20 yıl once Vc kompüterlcrle yUrtlılllen "elektronik n>leme"yi kasıedcrek $u soruyu soruyor Mcyerl arsen: "Fişlemr Mmsıı/a dvk sureetk ml? Gözetlrme Ivkniği bakımından nıümkıin olatıların, dcpolunan vrriliTİıı dagılıını uviNimlan varolıın (ıkııik imkâııların nr kadarı sisicnıle>ip .MTII^Iİ? Altım ve siluhlanma sanavilfrinte tfinsil rdilen büyük Itknolojiııin so/de KiTrk, lurkrsin korkCıığıı 19N4 ıısulü lıılalitcri/ııu1 /eıııin mi ha/ırhvor?" Vurgulannıası gcrckcn nokıa $u: l işttmc dcyincc, vatandaşların yasalara aykırı bir davranı^ıa bıılumıp pnVvt k;ıyıifarınagc\nıesi dcgil, yıııııa^lar hakkında l'ikir vcrcı.ck her liirlü bılginm "la/ım olur" düşünccsiylcdctknmesi sö/koıııiMi. BUyilk gÖIIİİI Aııık "runıanı da gırçt i " , "drh$t'l vorici". dedeıı özcl aygıılarla dinlencbiliyor. Sinyaller biçinıinde ileiilen (itreşiııılcr daha sonra (özillUp norınal konujmalara dönllslinuiebiliyor. 1 clclnn dinlemcde "armonyum böcekl«ri" di•* adlandırılan aygıllar huylık kolayhk sağlıyor. Aygıi dinlenecck (ek'fonun iv'inc OcKcdcn y<.Tİı\>tiriliyor. Sonra bu numara dışardan aranıyor. Dinleneccğinden habtrsiz (elel'un sahibi, doğal olarak, çalan iclefonunu açıp "alo" diyor. Vc 800 Hertz'lik bir ıslık sesiytc harckete geçen aygıt hemen çalı^nıaya başlıyor. O tclcfonun bulunduğıı ndada kıınustılan IHT si'yi tclcfon kablosundan dinleııu* nıcrkczinc ileiecek sisiem boytece devreye ftiriyor. Teleton sahibi durıımu bilse, kcndi cvinde butiııı konuşnıalarına "seveili dinli')calcr" diye ba$laınası gcrecvk hethaldc... Adaıııın bıı dıırumdan kurmlnıası sadecc diıılcyenk'rin İMialıııa baglı. Oıılur ısicrlersc, yiııc K00 Hcri/'lik bir ıslık scsiyk sisteıııi devreden çıkutabiliyorlar. SSSSIZ Dinlcmegivetlenıc işlcrindcba/.ıbakımlardan Anıerikalılardan biie ik [dc mil Amerikan lederal Mahkeme Basyargıvlarından Carl Warren, bundan 20 yıl ÖIIL'C, "FJcktronik habt'rltşfne alanında gcrvckleşcn akıl almaz ilt'rli'iıu', birryiıı o/H huyaıı icin buyıık lı'lılike yuratnıakludır," diyordu. Anıcrikalı ya/ar Vance Packard, "Düııyaauı. hı/lı defcişikliklere buyutı efcmiş dunımda," diyc yazıyordıı. "Itu ı/e£işikliklcr şiındiyr kudnr lıiliıııntven lelılikelrre Kehr. liakkımı/daı lıer ııırlü bil|>i derlenip d<»syalnra aklanlmukLı kulnııyor, htı tıüjjiU'r, dileyen herkesin sutın alahileregi lıir mHa hallnde piyusaya sıınulııyor. Bir insanıtı kcndf hayalını gonlünce yuşamaya lıakkı olıtııgu, bıınuıı bir degeri bııhındııgu v'oktaıtdır hüyiik cogunlukca unululınuş nibi." ABD'nin üniü Rockeiellcı Vakfı Tıp ve Dogubilimleri I ıısiiiiısıı MULJÛIlerimİLn l)t. RolttTi MurrİMin. "Orjianize bilj;!, bıı biİKİden yıkar viigtaınuk ivııı vırpanıııı kinrnleriıı clinc d«v bir iklidar iınksını vt<rmi$lir," diyor ve ckliyordu: "Bıı gcrç«k daha İazla saklanamaz." Dr. Morrison hem haklı hem haksız çıklı. Sozkonıısu gerçck saklananıadı, ama herkcsin görebilcccği şckildc ayıfca da çıkmış sayıltııa/; daha çok, variığı biliniyor, dencbilir. Vance Packard. yurtlaşlar lıakkında dolaplar dolus « *«*«> kayıilal r ı n ) n (muiaMidigi g ü n ( j . mi}/c de|in, yaklaşık 20 yıl öncesine ilijkin olarak, delışct vcrici boyutlara ulaşan bir gözetlemedinlemeizieıne faaliyetlerini scrgiliyordu. Çok kısaca aktaralım: ABD'yc yayıimtş ı;ok sayıda bilgi dcrleme kuruluşu, her meslckteıı yüzbinkrte kişi lıakkında, (i/cl hayalın ayrıntılarına varaıı bilgilcr tcıpluyor vc isteyenc satıyor; işyerlmnde çahsanlar açık ya da gizli elektronik kameralarla gö/cılcniyor, haıtâ "işyeri |>ö/rllt>ın«> si" için hazırlanmı; aygıtlann bir kıstnı Uoğrudan ürelimde ycr alan ba/\ makinelerle bağlauııya gcçiriliyur. böylclikle vnlışanların iş başındaki davranışları ve çahşnıa yoğıınlukları tcsbiı ediliyor; kişiler hakkında bilgi (oplamak için avizderin, telclbntafin, radyotarın içine alıcılar, vericiler, mikrofonlar ycrleştirilip otel odaiarı, toplaniı salonları, yaıak odaiarı ditıleniyor; incecik mikrofonlar kapı alılarından uzatılıyor, 30 sanıimlik bir iğncnin ucuna takilmış minik alıcılar dııvarlan aşıyor, odaların duvarlarındaki litreşimlcri kaydederek 150 metre uzağa kadar ilctcbilcn bu sinyalleri (âzerek içerde konuşulanlan duynıaya imkân vçren alıcılar gelijtiriliyor, Bell IV tirması, işverenlcre glinderdiji bir ilanda, "ftzıl TV RÜ/Ü, si/in her yerde, ifyerinizde, tnulını/du mülkiiniizdr her an ha/ır vr nnzır bulunmanuı üaftlar," diyc mamulünu lanıtıyor, i^ycri luvalcllcrinde. luvakı kagıdt rulolarının içine mikrol'onlar konarak pcrsonelin iş saaıi dışuıdaki tııtumu izleniyor; üsiunc ö/.el anten lakılmış bir kamyoncl gecelcri bclirli semılerdc dola^arak hangi evlcrde hangi TV kanalının, programının üeyredildiğini sapııyor... Her şeyin simgesi varpıcı bir örnek de şu: California'da bir oriaokul idarcsi, tuvaletlerc arka (arafından bakıldığında Ölesini güs rahatlıöıyla a "'•«»*•<; 8>w n«eiy * ıııelcrle anıl;m ullnumu/ ger>,'i.'kligiııi soınut goruııiulmylc scrgitemcyc gcvebiliri/. llugun ba>kalan hakkında bilgi luplayıp dcpohırııayı i^ edinıniş rcsmî ya da 0/d kuıulu^lurııi (.•lcnıanhırım.a hııyük go İSİII6 Tırnak iistündeki belli belirsı/ sıyuıı HUIUHI, IIIIIIIIIK Dır dinleme ay|{itı. Minirik ama ıııatıfclteri sayılmayacak kadar çok. En basili, lelefon kulitesinde ses vrriyor... Ama galiba, ()rw(.ll'in roıııanındaki diktaıör "Büyük Birader"i temsilcn birilcrinin aramızda ya da arkansızda, üsıümUzdc olduğunu sOylemck de yclcrli dcgil. Çiinkü l>er Spiegel dergisi rcdakıürlerinden MeyerLarseıı, "Ualıa dikkaili bakıldıftmda", diyc yazıyor, "birvok şt.vin 1984 romanındakinden çok daha kurkunv uldugu Körüliiyor." Bu "daha korkunv ¥ey"lcri söyle anlaııyor MeyerLarsen: "Işlc, trafik üuçlttlarını eleklronlk mahkemedc yargılayıp hiiküm vrrvn bir dcvlcl. Işlc, Sovyelk'r Hirliyi uihi, ınıılıııliritTİni psikiyalri klinikltrinr sııkaıı bir drvk1. İ$le, leröriMlcri lo^lıis t'lıııi' iddiusı>la hinlcrr« masıım yıır(ta>mı fişteyip şiıpheliler lisiesine kuydcdcn lederal Alnıunya." MeycrLafscn, " N e yaparsanu yapın fi^leniyorsunuz" diyor. "llas1a «dcnefti ulınuk ya da olomobilini/le iigili bir soruntı ^'o/mrk ivin başvurııyorstımız. laınam, li^lrndini/, i$1e, funıda başku bir yurliaf da M % a sij;oria yiı> yl kiımlıilııgii saycsinde fiijlrniyıtr. Bankadan kredi alnıak ını iülcdini/. ulele t>«ldiniz. forum nııı doldııruyorsunıı/. kilııp kulübünc üye mi oldıınu/. hayal si)>orlası mı yapiırdınu, anında fifkndiniz. Her w fi>leniy<»r. f($leııiyor, fi^leniyor." nıll rahaıhğıyla kullanılan aygıdardan, yönıcmlcrdcn bir demcı sunalım. Adlarını bilc, dthıyaya lıakim olnıak istcycn birtakım külü adanılardan insanlığı kurtararak Un yapan yakışıklı ajandan alan Janıcs Bond çanıalardan başlanıak en ııygun, Bond çanıalarda aglan minicik dcliklcrdcn s«s ve görünlü çckebilen kamcralar, diyclim bir (oplaniı masası çevresindc olup biıcn hcı şeyi bina dişındaki bir TV ckranına akıarabiliyor. Açık havada çaltsma için ayrıca gcliştirilmiş benzcr aygıtlar. birkaç yüz meırc u/aklıkiun aynı i$i görebiliyor. Mikrofonlar vc parabol aynaların dugu sistenılerle 500 mctrc uzaklığa kadar her turlu ses kaydedilebiliyor. (Vloskova'nın büyuk ınagazası Cıınt'a, Kızıt Meydan'da Krcmlin Sarayının duvarı önündc nelcr konuşulduğumı dinlemek Uzere bunlardan bir tanc konmu$.) KomUrlU mikrofonlar, 23 nıeire kalınlıktaki beıon duvarlarm ardında ses kaydı yapmaya elveriyor. P.AIman Sieınens 1'irnıası, iinıdi bu mikrofonların yeııi bir lipi U/erinde çalısıyor. Sicmcııs ba>aı ı cltlc udcbilirso, bir icicfonıınkine cş kaliicdc ses kaydcdilcbilucek 23 meırc kalınhkıaki bıMon duvarlarm ardından! Ö/.cl olarak kalın canı lakılmı^ pcıiLercleriıı ardında ııeler koııuşuldujıu, oda içitıdcki scslerin camda yaratlığı lilreşimleri kay ncn Ingili/ ıı/nıanları htirlıangi bir kalınhkıaki betoıı duvarlarda hiç ptlı ııllıı çıkarmadun dctik .'K'abilcn bir aygıt gelisiirıniiler. Aygıı 6 ile S Aa! arasında değiiLn bir tanıunıia isini biliriyor. Hıv giırülıil çıkmadığıııdan surcnin u/ıınlugıı jick sorun yaraımıyor. Ayrıca. bu alciin açııpı yarını milimelrc çapındaki delik her ;cy için ycterli. Çiinkü marifcf sadco.* scssi/ stdası/ duvar dclcn matkapia degil, minicik deliğin içinc ycrlcs(irileıı kunıera da icknigin son lıarikalanndan. "F.ndoskopoplik" diyc adlandırılan bir sisiemlc çalışan bu kameranın objcklif nıckanizmasında harckeıti bir ayna bıılunuyor. Ayna harekel ettikçeobjcktif odayı larayabiliyor. Dolayısıyla grtrıı^ alanı dı$ında hiçbir nokta kalmıyor, "ftlii nokıa" yok, "bo<f" yok... So/konusu sistcmdc açılan delik zatcn yarım ıniünıcırdik, bir de bunu tavana yakın açarsanı/ labiî kim.sc.nin fark ctmcsinc imkân kalmıyor. Yııkarda sözü gcçcn (elcfon olayı vc bu sisıcm, ashnda bugünktı gö/Lılcnıedinleıne olayının temcl csaslaı ından birini simgcliyor: OrweU'in goy.etlcnıe dcvletindc hcrkesi izleyen tekn'izör orıa yerde durııyor, lıerkes onıı gorUyor, ama ondan kaçmak imkânsı/. Şimdiyse, pek çok ki^i izlendiğini biliyor ama gi/İi gö/leri, kulakları fark ciıncsi munıkün dcfiil. Giderck urian bir gclis.cn teknolojinin gözcilcmei/lemcuıuı nııı. denetleme amacıyla yürıitülen taaliyellcrin eınrinc vcrilmesi sonucu insanların ö/e! yajantı alanı darahyor. Daha doğrusu saydanıla^ıyoı. Kimscnin kcndine 0/cl, ba;kasının bilmesini istcmcdiği bir hayaı alanına sahip olmaması dcmck bu. "Şöyle yalmz ba>ıma..." diye ba^layan hayallcr belki dc larihc karışıyor. Ama asıl önemlisi, insanların her yaptığının go/etlencbilmesiyle i; bitmiyor ki...Spiegel ya/arı MeyerI.arsen'e kulak verelinı: "İnsunın organİM bir biçimde «ontleıımesiyle, clde edilrn verilerin kaydrdilip depolanması kavınılm»/ bir beraberlik içinde." MeyerLarsen, Orvvell'in "1484'undcki iklidar sahiplcrinin "hcrkesin h«r seyini bildiKİni" halırlalıyor. "Bıı sislonıde insanlar saydaıııdır," diyor. "Ama insanlar hııgünkü Balı Almanya j;ercvklij{inde dc aynı şrkildc su>dam." 1979 yılında 9 milyorı lederal Alman valandaşitıın gı/H data bankalanrıda kaydı varmi), bugun bu duıumtın vatandaşların yarısından fa/lası için sö/.konusu olduğtı sanılıyor (bunun da kaydı bir yerlerde vardır her . o ıavuan söyle Lazım olur diye SA YFA 4 CUMHURlYET/BİLGİSA YAR •