Katalog

CUMHURtYET DERGİ ABD ile İngiltere'nin Irak'a karşı giriştikleri savaş ve bu savaş öncesinde kitle imha silahları hakkında yürüttükleri "psikolojik harekât" Şili darbesinin sadece bir hatıra olmadığını gösteriyor. Otuz yıl sonra AZİZ ÇELİK "Şapkastnı bıraktp olduğu yerde Onurunu altp gıdcn Allende'yi unutma" Ülkü Tamer 11 Eylül 2003 Şili askeri darbesinin 30. yılı; 20. yüzyılın cn gaddar ve en uzun süreli askeri rejimlcrinden birinin başlangıcı. 11 Eylül tarihi artık 2001 'de ikiz kulclere yapılan saldırıyla birlikte anılıyor. Oysa ABD'nin pek hatırlanmayan bir başka 9/1 l'i daha var: 11 Eylül 1973'te Şili'de, dünyanın demokrat ik seçimle iş başına gelmiş ilk sosyalist Devlet Başkanı Salvador Allende ABD destekli kanlı bir askeri darbeyledevrilmişti. 11 Eylül Şili darbesi sadece 30. yılınedeniyle değil, yaşadığımız dönemin özellikleri nedenıyledcgüncel. SolpartilertarafındanoluşturulanUnidadPopıılar(Halk Birliği) koalisyonıınun başkanadayıolarak Eylül 1970'tcseçimleri kazanan Salvador Allende seçimle iş başına gelcn ilk Marksist politikacı idi. Ilımlı bir sosyalist olarak bilinen ve daha önce dc başkan adayı olan Allende'nin seçilmemesi için ABD her defasında büyük çaba harcamıştı. Yıllar sonra açıklanan National Security CouncilNSC ] (ABD Milli Güvenlik Konseyi) ve CIA arşivleri, Allende'nin gerek seçilmeden önce, gerek seçildikten sonra nasıl bir psikolojik harekâtla karşı karşıya kaldığını ve darbede ABD parmağınıgözlerönünesermektedir. Güney Amerika'nın en uzun süreli ve istikrarlı demokrasisine sahip Şili'de, 1970'lerin soğuk savaşla malül dünyasında iş başına gelen Allende yeni bir yolu deniyordu: Demokratik sosyalizm. Unidad Popular ve Allende çok partili demokratik rejime dayalı bir programa sahipti. Millileştirme, toprak reformu, gelir adaletinin sağlanması Allende'nin başlıcaöncelikleriydi. Ancak bunlar ABD için sindirilebilir politikalar dcğildi. Ote yanda dönemin tek partili otoriter sosyalist ülkelcri de bu deneyi çok sempatik bulmayacaktı. ABD'nin yanı başında bulunan Küba, SSCB ile yakın ilişkileri sayesinde ayakta kalabilmişti. Ama Allende Şili'ye özgü farklı bir yolu deniyordu. Hem kendi ayakları üzerinde dııran hem de demokratik bir sosyalizm yolu. Kendi deyimi ile " VinoTinto (Şili'nin meşhurşarabı)veEmpenada(Şili'ninmeşhur böreği) tadında bir sosyalizm". Allende'nin yürüdüğü yol ABD için doğrudan bir ıılusal güvenlik tehdidi oluşturmasa da ABD arka bahçesinde bu tip deneylereizin veremezdi. Dönemin Dışişleri Bakanı Henry Kissinger'a göre bu deney sadece Güney Amcrika için degil, Güney Avrupa için de bulaşıcı bir örnek olabilirdi. Ayrıca Allende hükümetinin mülileştirme uygulamaları Şili'de faaliyet gösteren ITT ve Anaconda Copper gibi ABD şirketlerinin çıkarlarını da tehdit etmekteydi. "General Motors için iyi olan ABD için iyi idiyse " 1TT ve Anaconda Copper için kötü olan da kuşkusuz ABD için kötüydü. 'Orospu çocuğu' Dönemin ABD Başkanı Nixon, Allende'nin seçilmcsi karşısında duygularını "orospu çocuğu, orospu çocuğu" diye dile getirmişti. ABD, Allende'nin işbaşınagelmesinden başlayarak üç yıl boyunca "özel harp"yada "psikolojik savaş" yürütecektır. Kissinger, Kırklar Kurulu diye bilinen NSC toplantısında, Allende'nin seçilmesinden sonra yaptığı değerlendirmede " Halkının sorumsuzluğu yüzünden bir ülkenin Marksistleşmesine neden izin vermek zorundayız anlamıyorum" diyordu. Şili halkı sorumsuzluk içinde ne yaptığını bilmeden Allende'yi seçmişti! O halde Şili halkının "psikolojisinin"özcl bir harekâtla düzeltilmesi gerekliydi! ABD, Allende'nin başkanlığının ardından Şili'ye yönelik kredilerini derhal kescr ve yabancı sermaye Şili'den çekilmeye başlar. ABD, Allende hükümeti ile bağlarını koparır, ancak Şili ordusu ile bağlarını sıklaştırır ve yardımı sürdürür. CIA'nin Allende'nin başkanlığının hemen ardından 6 milyondolarlıkbirfonudezenformasyon ve destabilizasyon faaliyetleri için ayırdığı belirtilmektedir. Şili sağı, Allende'yi diktatörlük kurmakla suçlayıp darbe çağrısı yaparken; radikal sol çevreler ise gerckli devrimci adımları atmadığı ve burjuva güçlere fazla demokratik davrandığı gerekçesiyle Allende'yi eleştirecektir. Bu süreçte şiddet eylemleri tırmanmaya başlar, aşırı sağcı Vatan ve Hürriyet örgütü suikastlara girişirken.solcularAllende'densilahister. Allende bu istekleri reddeder ve hayatına mal olsa da demokratik yollardan taviz vermez. (Bu filmi biz de görmüş gibiyiz) Yürütülen psikolojik savaş sonucunda ortasınıflar, mülklerineclkoyacağıkorkusuyla Allende hükümetine karşı kışkırtılır,