Katalog

17MART2002. SAYI834 13 hadını ediyorlardı. (Viyana Aksiyoncuları'ndan Rudolf Schwarzkogler de bir gösterı esnasında erkeklik organını kesmeye kalkışmış, daha sonra kapatıldığı akıl hastanesininpenccrcsındenatlayarakintiharetmışti). Kiışkusıız, pagan dünyadan arda kalanlarsembollerdenıbaretdeğildi. Modernler, kurban törenlerınin o katışıksız, çıplak şiddetini de devraldılar. Şıddet tek tanrılı dınlerın yayılmasından sonra da hiç eksilmeden sürdii Tanrının mutlak gücünü kabul ettirmck için kutsal şiddetebaşvıımldu. Toplumlar, "temiz ve sağlıkh" kalabilmek, eşitsizlik iistüne kıırulu düzenlerini sürdürebilmek için dekurbana ihtiyaç duymuşlar, sağlıklı kalabilmek için sadece hayvanları değil, insanları da kurban etmışlerdır. (îeride kalanların günahlarından arınabilmelerı için kurban en masumlar arasından seçilmiş., küçük bir çocıık ya da genç bir kız salt geride kalanlar temize çıksınlar diye kurban edilnıiştir. Rene Gırard'ın da belirttiğı gibi, kurban aslında bir vekildi. Günahkârlara vekâleten ölüyordu. "Bir vekil olarak kurban" anlayışı ilkel toplumlara özgü değıldır. Ilırıstiyanlıkça da benimscnmiştir ve Isa bu anlamda bir kurbandır. (' lsa, sızin günahlarınız yüzünden öldii' sözünü anunsayahm). Rene Girard, kurban etme eyleminintoplumsalfarkhlıkları.hiyerarşıleri sürdürme, bu farklılıklardan doğan ödevleri ve sorumlulukları anımsatma işlevini yerine getirdiğini vurguluyor. Aynı nedenleıie modern toplıım da kurbanlara, günah keçilerine ihtiyaç duyuyor. Siyah Viyana Aksiyoncuları arasında ycr alan Hermann Nitsch, cstctik yaratıcılıkta, ritüclin ve fiziksel şiddctin öncmini vurguluyordu. Amacı, bir katilin soyundan geldiğimizi, cllcrimizin kanh olduğunu vc Auschvvitz'i unutturmamaktı... Kabü'in torunusun HALİLTURHAINU S anatın, tiyatro ve şiirin kanlı kurban törenleri çevresındc doğmus, olduğunu kabullenmek bugün bizlere zor geliyor; çünkü, bunu kabullendiğimizde soyumuzun kanlı geçmışiyle yiizyüze geliyoruz. Oysa gerçekten, hiç de yabancımız olmayan vahşi halklar, barbar kavinıler korularda, ıssız tepelerde sarhoşhık ıçınde kutladıkları törenlerdeçalgılarçahyor,dans ediyor, aynı testiden şarap içıyor ve kurbanın ctini paylaşıyorlardı. Hermann Nitsch, Giiney Avıısturya'dakişatosundabclirliarahklarladüzenlediğıgösterilerdekıırban törcnleriyle sanat arasındaki bu eski ve çok köklü bağı canlandırmayaçalışıyor. Hermann Nitsch, 1960'larda Viyana Aksiyonculanolarakbılinen, estetik yaratıcılıkta ritüelin ve fiziksel şiddelinönemıni vıırgulayan dörtsanatçıdanbiriydi. Ilkperfornıansını(birdiğerAksiyoncu)Otto Miiehl'in stüdyosunda gerçekles,tirdi. Besili bir domuzu kestı, kendinı çarmıha gerdirtti, dornuzun kovalara doldunılan kanını çarnııhtaki çıplak bedcnine boca ettirdi. Viyana Aksiyoncuları ilknıedya paniğini Londra'daki bir sergide yarattılar.Herman Nitsch sahnede bir domuz kesmekle yetınmeyip, bir de onun kanıy la banyo y apmaya kalkışınca, sergiyı düzenleyen (iustav Metzger ile birlikte, "kaınuda tedirginlik yaratma" sııçlamasıyla gözaltına alındı.Viyana Aksiyonculuğu, faşiznı sonrası Avusturya'da gazodalanna ve toplama kamplarma tepki olarak doğmuştıı. Nitsch ve arkadaşları, Auschwilz'den sonra insanı tedirgin etmeyen bir sanat yapmanın onca kıyımıonaylamak anlamınageldiğini anlatmak için yola koyıılmuşlardı. Aksıyoncular'dan Otto Müehl ve Rudolf Schvvarzkogler artıkhayattadeğıller (iünterBrus münzevibiı hayatyaşıyorvesadece resimle ilgileniyor. (iösterilerı sürdüren tek Aksiyoncu Hermann Nitsch. Bunları genellikle, 1971 yı lında satın aldığı Güney Avusturya'daki şatosunda gerçekleştirıyor. Nitsch'in gösterileri hayvanhakları savunuculannın büyük protestolanna yol açıyor. 1998 yılında gerçekleştirdiği ve altı gün süren gösterı boyunca şatonun çevresinde büyük bir kalabalık toplanmıştı, protestocular arasında Brigıtte Bardot da vardı. Fakat, N itsch protestolara.tepkilerealışkın. Aklın sınırları... 1995 yılında, kışkırtıcı sanatını nükleersılahlann ürkütücülüğünu teşhiretmekte kullandı. Fransa'nın Giiney Pasifik'te gıriştiğı nükleer denemeleri protesto amacıyla Fransa'nın Viyana büyükelçiliğıöniinde bir domuz keserek kanını ilan tahtalarınafırlattı. Nitsch baskılanmış olanı geri ça ğin ruhsuzlaştırdığı, manevi açıdan fazlasıyla yoksullaştırdığı hayata büyüsünü ıadeetmeyı amaçlıyor. Modernızmin içindebiçimlenen, ama aynı zamanda ona meydan okuyan hemen hemen her estetik ve sanatsal karşı çıkışın atavistik olandan ve yabanıl bir fiziksel enerjiden beslendiğini unutmamak gerekiyor. Artaud'nun vahşet tıyatrosu, VVedekind' in dı şav urumc u oy unları,Stravinski'ninBaharAyınıılkeldenaklagelenörnekler. Nitsch'in gösterileri de bu bağlamda ele alınmalı. Onun "orji ve gizem tiyatrosu" da modernliğine karşı kaynağını atavistik olanda bulan, oradan beslenen estetik bir başkaldırı. kıpçisi" olduğunu ve onun bir başka Viyanalının, Arnold Schönberg'inyirminciyüzyılbaşlarında başlatmış olduğu yıkıcıhğı sürdürdüğünü iddia ediyor. Nitsch, birçok ritüelin kimi küçük değişikliklerle antik dönemden modern dünyaya geçtiğini, pagan törenlerin ve geleneklerin tek tanrılı dinlerce de sürdürüldüğünü, bu bakımdan bir sürekl ilik söz konusu olduğunu belirtiyor, iddiasını kanıtlamak için Sir James Fraser'ın Altın üal'ına tutunarak Attis kültünüönıekveriyor. Attls'ten sonra... Hermann Nitsch... ğırıyor. Dionysoscu kültürü modern zamanlara tas, lyarak akıl temelindeörgütlenmişgünümüztoplıımuna meydan okuyor. Antik çağda Yunanlıların akıl egemen bir toplıım düzeni kurdukları söy lenegelmiştir. Oysa, dionysos şölenlennde açıkça görüldüğü üzere, antik çağda yaygın bir sarhoşluk küllürü gelişmişti.Nietzsche'nmyücelttiğive Nitsch'in gerigetirmekistediğibu kültürde insanlar aklın sınırlamalarından kıırtııluyor, özgürleştirici sölenleıde tanrılarla birlikte dans edıyorlardı. Nitsch, bedenin statik ve mekanik olduğunu ileri süren, beden biokimyasal bir nıakine olarak gören kartezyen düşünccnın beden ve akıl arasında yarattığı derin boşluğu kapamaya, bedenle yenıden bırebır ilışkikurmayaçalışıyor. Modernli Birkaç versiyonu bulunan efsane Artaud'nun vahşet tıyatrosundan ana çizgileriyle şöyledir: Yakışıklı da etkilenen Nitsch'in '"orji ve gi Attis'e âşık olan tannça Kybele, dezem tiyatrosu", klasik tıyatronun likanlının Kral Midas'ın kızıyla evtam aksine, yazılı metne dayanmı lendiği gecede peşini bırakmaz. yor. Metnin boyundunığundan kurtulmııs, bu gösterılerde otantik ve arkaik olan.jest ve kavram bıleşımı bir dılle geçmişten alınıp bugüne getiriliyor. Bugündeorganikbirhayat kazanıyor. Nitsch, 195762 yılları arasında, sahnelenmek üzere değil, ama "okunmak için" birkaç oyun yazmıştı. 1970'lerde bu tür oyunlar yazmayayenidenbaşladı. Bunlardanenönemlisi, Artaud'nun anısıNitsch 'in bir performansı... Amaç, insanı tedirgin etmek, çünkü... naıthafettiği "Kudüs'ünüüşüşü". Nitsch, "orji ve gizem tiyatro Kybele'yi hiç beklemediği bir anda lar, Çingeneler, eşcinseller, AIDS su "nu bütün sanatları bünyesinde karşısında gören Attis çılgına döner hastaları,etnikazınlıklar "sağlıkh" toplayan, ama bunların hepsini ve bu çılgınlık anında erkeklik or modern toplumun kurbanlarından aşanbirbıleşım, NVagner'cianlam ganını keser. Attis'in erkeklik orga sadece birkısını. Varlığını sürdüreda bir tümel sanat (gesamtkuns nmın düştüğü, kanınınaktığı yerde bilmek için onca kurbana ihtij/aç werk) olarak nitelıyor. Gösterilerin birçam ağacı büyür, çevresinde kır duyan, onca günah keçisi taşlayan birdünyada N itsclı * in gösterileri nede müziği, resim ve beden sanatını mızıçiçekleraçar. birleştirerek bir tür dııyum ikıliği lifsanede ölümdiriliş, kendi kül den rahatsız edici bulunuyor? (sınestezi) yaratıyor. Görsellik ve lerinden yenıden doğma gibi moti fAslında, masum ınsan kanı dökişıtsellikbirbirine karışıyor. Renk ler farklı inançlarda, değışik pagan meden var olabilmiş bir toplum lerses.seslerrenk olarak algılanı kültlerde varlığını sürdürnıüştür. yok. Daha başlangıçta trajik'bır yor. Akdeniz'den Asya' nın içlerine ka kurban olayı söz konusu. Nıtsch'e Gösterileri kendi bestelediği mii dar, yapılan şölenlerde suya çiçek büyük tepki gösterilmesinin nedeni zikeşlığindegerçekleştiriyor. Kili leratılmış, çam ağaçları ellerde do de bu belkr Bizlere, bir katılın sose çanlarının, gregoryen ilahılerı laştırılmıştır. llıristiyanların noel yundan geldiğimizi, elleri kardeş nın, elektronık tmılarm, bando ınü kutlamalarında çam ağaçlarının kanınabulanmışKâbıl'ınçocuklazığinin birbirine karıştığı besteler süslenmesi de Attis kiiltünden ka rı olduğumuzu anınısatması. bıınlar. Gürültüorkcstraları veçığ lanbırizdir. Nietzsche, "Ben ancak danseden lıkkorolarıiçinbestelenmişsenfoAttis kültüne tapınanlar sadece bir tanrıya inanabilirim" demişti. nıler. (iiinterBrus, Nitsch'in, "Be çamağaçlamııtaşımaklakahnıyor, Oysa bizler, hep kurban isteyen, ethovcn, Bruckncr, Mahler gibi bedenlerine fiziksel şiddet de uygu kurban kanına susayan taıırılara senfoninın büyük yaratıcılannın ta luyor,kendileriniyaralıyorvehatta, inandık. ^