Katalog

12 ACUSTOS 2001. SAYI 803 15 Sokak ve caddelerın bırbirini dik olarak kestiği ızgara plandan oluşan yöntem, kentin kurulduğu arazinin yüzeysel şekli her ne kadar bu sistem için ideal değilse de, burada tam anlamı ile uygulanmış ve kent mimarlıktarihinetipikHippodamos kenti olarak geçmiştir. Konu ile ilgili bilim adamları tarafından, bugün antik devre ait örenler içınde, bir Helen kentinin bütün mımari özelliklerını taşıyan en özgün kent olarak nıtelendirilen Priene'degörülecekbirçokkalıntıbulunmaktadır. Pirenebuözgünlüğünü, Romalılar ve Bizanslılartarafından fazlaönemsenmemesine,dolayısıylaodönemlereait çok az sayıda yapılaşmadan dolayı kent dokusunun fazla bozulmamış olmasına borçludur. olarak yakılan kutsal ateşin kısmınınhâlâdurduğuetbabulunduğu ve seçkin konuklık pazarına (macellum) ulaların ağırlandığı pritaneion, şırsınız. Arşıpelin göksulanAthena Tapınağı' nı n doğu tanın, o devirde çok daha bererafına inşa edilmiş olan ve zaketlı olduğuna kuşku yok. manımıza podyum merdivenGözlerinizi kapayıp, alanı lerı kalmış olan altar, agora, kaplayan çam ağaçlan arasınZeus Mabedi, Demeter ve da gezinen rüzgânn sesinde, Kore Mabedi, genellikleyokorfoz, sinarit, mercan, çipura sul halkın dua ettiği ve kent gibi Ege'nin lezzetlibalıklanyönetiminin maddi sorumlum satmaya çalışan balıkçılaluğu altında olmayan Kibele rın bağınşlannın kulağınıza Mabedi, gençlerin fikren ve çalındığını hayal edebilirsibedenen eğitildiği yukarı ve nız. aşağıjimnazyumlar,stadium Kentin Doğu Kapısı yakıve Pompei 'de ortaya çıkanlan nında bulunan MısırTapınaAdına tapınak kurulan evlerle mimari özellikleri ve ğı, Mısırlı tüccarların işnedetanrıça Athena... güzellikleri yönünden rahatça ni ile Priene'ye geldikleri zaboy ölçüşebilecek. Priene evleri. Eğerneman tapınmaları için yapılmış. Kentin difesinize güveniyorsanız, daha yukarılara ğer önemli bir köşesi de, ören yerinin batı tırmanıp Bizans yapılarını ve kayamabetarafında bulunan, Milet'in fethi sırasında dinidegörebilirsiniz. Priene'de konaklayan lskender'in oturduğu evdır. Ev, daha sonra Prieneliler tarafınPriene için 1948 yılında bir kılavuz yadan kutsal bir yapı olarak kabul edilir ve zan R. Duyuran, kitabına şu satırlarla başiçine bir sunak yapılarak kült merkezi halıyor; "1935 yılı temmuzayının yakıcı gülinegetirilir. neşi altındadörtarkadaş,... Priene harabeleri arasında dolaşırken.lyonyadehasının öreni gezerken, caddelerde yer yer göyarattığı butenasüp, incelik vearmonı dirülen kilden yapılmış su boruları ve bazı yarını asla unutamayacağımızı anlamışyollardaşımdi bilemevcutolandrenaj katık." nallarıdikkatimiziçekiyor. KenttegörüleAnadolu'nun bağrında kurulmuş olan, cek olan diğer önemli kalıntılar; MÖ 200 yılında yapımına başlananveHıristiyanlık ınsan aklının, 'tenasüp, incelik ve armodöneminde bir yangınla tahrip olduğu tahni'nin oluşturduğu Priene'yi ziyaretedin. min edilen ekklesiasterion (halk meclisi Gerçekten de, bi r daha unutmayacaksıbinası), ocak tanrıçası Hestia için sürekli nız...^ dayaşadığıbilinmektedir. Ayrıca, Priene donanmasından 12 adetgeminin MÖ494 yılındaPerslerlelyonlararasındayapılan Lade Deniz Savaşı'na katıldığı da tarihi kayıtlarda geçmektedir. Bu nedenlerle, 'ikî limanlı* bir ilk Priene kenti olduğu savı ağırbasmaktadır. Priene'nin MÖ 350 yılında başlayan tarihi, Anadolu'nun diğer kentlerinki gibi savaşlar, istilalar, doğal afetlerle yoğrulmuş. Karyalılardan başlayıp Bizanslılara gelinceye kadar çeşitli güçler arasında el değiştirmiş. Kent tarihindeki belli başlı önemli olaylardan biri Büyük tskender'in kenti ziyaretidir. Milet'in fethi sırasında buurasını nıerkez olarak kullanan Iskender, kentin ımanna maddi katkıda bulunmuş. Romalılar zamanında fazla önemsenmeyen kent, bazı ufak bina tadilatları veonarımlarıdışında fazla değişikliğeuğramamış. Kendi halinde bir Helen kenti olarak sürdürmüşyaşamını. Bizans döneminde piskoposluk merkezi olan kent, 13. yüzyıldasıtmasalgınlarıve büyük bir deprem sonucunda, kendi adıyla kurulan ilk kentin yazgısını paylaşıp tarih sahnesindençekilerek,SamsunDağı'nınbağnnda bir örene dönüşmüş. Priene'nin yetiştirdiği en önemli tarihi kişiMÖ 570 yılında oradadoğanve döneminin en büyük hukukçulanndan ve bilge kişılerinden biri olarak kabul edilen Bias'tır. Persler Priene'yi kuşattığı zaman halk değerli eşyalarını alıp kaçarken, Bias kalmaya karar verir. Düşmandan kaçıracağı varlığınınbulunupbulunmadığınısordukları zaman, başını işaret edip, bugün bir özdeyiş olan; "Benim bütün varlığım kafamdadır" veya "Bütün servetimi yanımdataşıyorum"diyerekbilgisiningücünü vurgular. En eski sahne binası... Ören yerinde görülmeye değer önemli kalıntıların başında beş bın kişilik tıyatro binası gelmektedir. Seyirci sıralarının üst taraflarına tırmanıp oturduğumuz zaman karşımızda, insana uzayda yüzüyormuş duygusunu veren Söke ovasının bütün ihtışamı ile uzandığına tanık oluyoruz. Önümüzde, Anadolu'da inşa edılmiş en eski sahne binası durmaktadır. Halen, Anadolu'da yapım tarihi Priene'dekindendahaeskiye dayanan birtiyatro bulunamamıştır. Tiyatronun inşaatına MÖ 250 yılında başlanmış ve değişik zamanlarda yapılan eklemelerle MS 250 yılında son şeklini almış. Priene'deki çarpıcı eserlerden biri de, kentin en gözalıcı yenne ınşa edilen Athena Poliastapınağıkalıntılarıdır.Etrafadağı lmış sütuıı tamburları, taş bloklar ve bunların arasından boy vernıiş rengârenk kır çiçekleriarasındangeçiptapınakalanına girdiğimiz zaman 1964 yılında yeniden dikilmiş olan beş adet sütun bütün ihtişamı ilebizi karşılıyor. Diğer sütunlannparçaları etrafa dağılmış. Ünlü Romalı mimar Vitrivius'agöre,tapınağı inşa eden mimar Pitheus'un adı hiç de yabancı gelmiyor bıze. Bilindıği gibi, Bodrum'dakı, "acaibı seb'ai âlem"den,yani, dünyanın yedi harikasından biri olan Mausoleıon da aynı mimar tarafından inşaedilmiştır. Yapımına MÖ 340 yılında başlanmış olan tapınağın, yarım kalan doğu bölümü MÖ 334 yılında Büyük lskender'in katkıları iletamamlanmış. Tapınağın, Büyük lskender tarafından tanrıça Athena' ya adandığına i I işkin, binanın antesinde bulunan yazıt 18. yüzyılda ören yerini gezen ComtedeGouffier ve Chandler tarafından kalıntı yerinde görülmüş ve yazdıkları kitaplarda belirtilmiş. Bugün, yazıtın yerinde yelleresiyor, çünkü yazıt daha sonra Ingilizlertarafından British Museum'agötürülmüş.Tapınak ıçındekı kült heykeli Atina'daki Pantheon tapınağında bulunan heykelin daha küçük bir benzeriymiş. MÖ 27 yılında Imparator Augustus'a adanan ve Bizans döneminde kilise olarak kullanılantapınak, depremler sonucunda yerle bır olmuş. Ingilizlerin ve Almanların 19. yüzyılda yaptıgı kazılarda, tapınakta oldukça büyük boyutlarda ıki düzine Amazonlar ve Gigantlarla(mitolojikdevler) ilgili kabartmabulunmuş. Bunların önemli bir kısmı halen British Museum'da, dığerleri de lstanbul Arkeoloji Müzesi'nde. Kentin agorasının bulunduğu caddede y ürümeye devam ederseniz, üzerınde balık ve etlerin satıldığı taş tezgâhların bir Antonius'un armağanı... Priene doğumlubirdiğer önemli kişide, MÖ III. yüzyıldayaşamış olan heykeltıraş Arkelaus 'dur. Kent, döneminde bu hemşerısinineserlerııledonatılmış. MÖ240yılında Bergama'ya yerleşip çalışmalarına orada devam eden Arkelaus'tan günümüze kalan nadir eserlerden biri olan "Homeros'un Tanrılaştırılması" heykeli, bugün British Museum'dayeralmaktadır. Belki de dünyadaeşine rastlanmayacak ilginç birolaygelirbu kentin başına. Kleopatra ile yaşadığı aşk dillere destan olan Romalı egemen Antonius, bir eğlencede kendisini ziyadesi ile memnun eden oyunculara Priene'yi hediyeeder. Ancak, oyuncuların durumu pek ciddiye almadıklan gerek ki, kenti sahiplenip sahiplenmedikleri hakkında birbilgi yok! Ören ilk defa 1673 yılında Ingiliztüccarlann ilgisini çeker. Bilimsel denilebilecek ilk kazılarX VIII. ve XIX. yüzyıllarda Dilettanti Kurumu tarafından görevlendirilen heyetler tarafından gerçekleştirilir. 186869 yıllarını kapsayan son seferde R. P. Pullan Athenatapınağınıvekutsalalanı (temenos)ortayaçıkartırve bulunan eserler, herdefasında olduğu gibi Ingiltere'nın yolunu tutar. 1895 yılından itibaren de Carl HumanbaşkanlığındaAlmanarkeologlar ka/ı çalışmalarına başlarlar ve bugünkü eserleri gün yüzüne çıkartırlar. Zamanında beş bin kişinin yaşadığı tahmın edilen Priene, Milctli mimar Hippodamos'unşehırcilikkurallarınagöreinşa edilmişentipiklyonkentlerindenbiridir. Dünyanın ilk tîyatrosu Priene'de MÖ 250 de kurutmuf...