Katalog

CUMHURİYET DERGt Racine, Osmanlı sarayında yaşanmış gerçek olaylardan esinlenerek yazmıştı Bajazet adlı trajedisini. 1672yılında Paris'te sahneye konulan oyun bir başyapıt olarak alkışlanmıştı. Cumhuriyet gazetesinin Cuma Kitaplan arasından okurlanna armağan olarak verilen Bajazet'in konusu Sultan IV Murat'ın kardeşi Şehzade Bayezit ve sevdiği kadın Rüksan üzerine Bayezit'in sevgilisi Roxane rolündeki Rache. (18001857) layacak, böylece Şehzade tahta çıkacak, kendisi de yeniden sadarete gelecektir. Üstelik Osmanlı hanedanından Atalide (Adalet) ile evlenerek yerini daha da sağlamlaştıracaktır. Sarayın sımsıkı koşullannı bozmak kolay olmadığından Şehzade ile Roxan arasındaki iletişim Ahmet' in gözkoyduğu Atalide aracılığıyla yapılmaktadır. Oysa bu kızcağızla Bayezit arasında giderek duygusal bir bağ oluşmaya başlamış bulunmaktadır. Roxane nikâh Istor... Roxane, Bayezit'ten, sultanlanngözdelerinden esirgedikleri nikâhlı bir evliliği istemektedir. Oysa sarayın kurallan, yıllann alışkanhklannı, kul sistemi, birikimi böyle bir evliliği olanaksız kılmaktadır. Bu yüzdendir ki Bayezit, bu öneriy i bir türlü kabule yanaşmaz. Sarayın yasalarını bozmak istemez. Oysa yaşaması ve saltanat sürmesi nikâhlı bir evliliğe bağlıdır. Nikâhlı evlilik sorunu, trajedinin temel öğelerinden biri olarak karşımızaçıkar.Roxan'ın, kadın kimliği ve onuru ile bu konuda inarulmaz bir savaşım sergilediğinetanık oluyoruz. Bu; cariye, kul, köle kavramlannın egemen olduğu Osmanlı sarayında bunlann tutsağı olmak istemeyen bir dişinin inançlı kararlı lığının göstergesidir. Bayezit'le son görüşmesinden umudu kesilen Roxan, Şehzade ile Atalide' in evlenmesini sağlay arak her ikisinden de öç almayı tasarlar. Oysa, tam bu sırada Bağdat'tan gelen Orhan (Orchan) adlı korkunç bir cellat traj ediye son noktay ı koy ar. Roxan hançerlenerek öidürülür. Adalet olup bitenlerden kendisini sorumlu tutarak intihar eder. Bayezit, kendisine saldıran dilsizlerle yiğitçe çarpışarak ölür. Trajedide kimi olaylann birbirine karıştırıldığı, çoğu kişilerin gerçeğe uymadığı ya da kendilerine farklı roller yüklendiği anlaşılmaktadır. Bajazet, Sultan Murat'ın kardeşi Bayezit'tir. Racine'in veziriazam olarak anlattığı Ahmet (Acomat) tarihsel bir kişi değildir. Sadrazam Tabanıyassı MehmetPaşa ordugâhta bulunuyordu. lstanbul'daki sadaret kaymakamı ise Bayram Paşa idi. Racine'in Roxane olarak ele aldığı ve padişahm gözdesi olarak sunduğu kadın tiplemesi Valide Kösem Sultan'ı anımsatmaktadır. O da bilindiği gibi IV Murat'ın annesidir. Orhan' ın adı ise o zamanki Fransız tarihlerinde Şehzade Süleyman'ınkiyle kanştınlmıştır. Racine, bu kişiyi trajedinin önde gelen korkunç tiplerinden biri haline getirmiştir. Roxane'n kölesi Zatime herhalde Fatma, Adalet'in kölesi Zaire de Zehra olmalıdır. Sarayda o zaman Atalide (Adalet) adında hanedana mensup bir genç kız yoktur. Racine, IV Murat'a oyunun hiçbir sahnesinde yer vermemiş, fakat padişaha trajedinin bütün yazgısına hükmeden bir rol yüklemiştir. Bu, eski Yunan trajedilerinde de böyle idi. Öte yandan IV Murat'ın idamlannı emrettiği kardeşleri Bayezit ve Süleyman, Bağdat Seferi (16381639) sırasında değil, Revan kalesinin fethinden sonra (1635) öldürülmüşlerdir. kuruludur. Racine, Bajazet ve biz ZEKt ARIKAN eş Ocak 1672 tarihinde ilk kez Pa'ris'te Hotel Bourgogne'da temsil ı edilenJean Racine'in Bajazet başhkiı trajedisi Fransız kamuoyunda büyük bır ilgiyle karşılandı. Oyunu bir "tiyatro başyapıtı" olarak alkışlayanlar oldu. Eser, XVIII. ve XIX. yüzyıllarda da Fransa'da yüzlcrce kcz sahnelendi. 1949 ve 1961 'de Paris'te yeniden sahneye konulan oyun, daha önceki yüzyıllarda ulaşılan başan çizgisini yakalayamadı. Bajazet iki kez dilimize çevrildi. Bu çevirilerden biri Ahmet Reşit Rey (1934), diğeri de Reşat Nuri Darago (1946) tarafından yapılmıştır. Darago'nun 1946'da basılan çevirisi HasanÂli Yücel' in başlattığı Dünya Klasikleri dizisindcyayımlandı. Bugün ancakbelirli kütüphanelerde bulunan bu çeviriyi Cumhuriyet'in, dilinigünümüzTürkçesineuyarlayarak yeniden bastırması, alkışlanmaya, övülmeye değer bir girişimdir. Yücel' in başlattığı büyük çeviri hareketi, yalnız klasiklerin değil, aynı zamandaTürk kültürünü ve tarihini de ilgilendiren eserlerin de dilimize kazandırılmasını amaçlıyordu. Çeviriler içinde bunun yığınla örneğini görmekolanaklıdır. Bizburada, Racine'in Bajazet adlı trajedisini biraz daha yakından tanımak için bu konu üzerinde derli toplu bilgi vermck istiyoruz. Bunun, trajediyi ilk kez okuyanlara yararlı olacağı kanısındayız. Oyunun 1672 yıhnda yazılması ve oynanması da anlamlıdır. Çünkü Fransa ilc Türkiye arasında uzun süredir devam eden sisli hava dağılmaya başlamış, kapitülasyonların yenilenmesine yeşil ışık yakılmış ve Fransız kamuoyu Doğu'dan gelen haberlere kulak kabartmaya başlamıştı. Yani Doğu, ilgi odağı haline gelmeye başladığı bir sırada söz konusu trajedi kaleme alınmış ve oynanmıştır. Beş perdeden oluşan bu traj edi konusunu Sultan IV Murat (16231640) döneminde sarayda geçen gerçek bir olaydan almaktadır. Padişah, Safevilerin ele geçirdiği Bağdat' ı geri almak için sefere çıkmıştır. Kuşatma uzamakta, asker arasında bıkkınlık ve bezginlik başgöstermiş bulunmaktadır. Bağdat 'tan gelen Osman (Osmin) durumu, gözden düştüğü için, Istanbul'da bırakılan Ahmet'e anlatmakta, bu eski veziriazam da saraya bir darbe yaparak eski postunu elde etmeye çahşmaktadır. Ahmet'in plamnın özü şudur: Padişahın sefere çıkarken geniş yetkiler verdiği Roxan (Rüksan)'la Bayezit'in arasını bulacak, bunlann birleşmelerini sağ Kardeşkatli Bir trajedinin, geniş anlamda yazınsal bir metnin tarihsel olaylara tıpatıp uyması beklenemez. Önemli olan, tarihsel bir olgudan yola çıkan sanatçının getirdiği yorum, değerlendirme ve bakış açısıdır. Racine' in Bayezit trajedisinde Osmanlı tarihinin yüzyıllarca çözüme kavuşturulamayan temel sorunlanndan birini, yani kardeş katlini temel bir öge olarak ele alıp değerlendirdiğini görmekteyiz. Topkapı Sarayı'nınaşılması, değişmesi güç sımsıkı kurallan neredeyse oyunun temelini, çatısmı ve direklerini oluşturmaktadır. Birinci perdeninbirinci sahnesinde Ahmet'e söyletilen "Sarayın sımsıkı geleneklerinden korkar • dı." sözleri bunu dile getirmektedir.