Katalog

7NİSAN IW6. SAYI524 kent. Mogol yagması ve tahı ıbı öylesıneağıı oldu kı, I la.sankcyf, bır daha dogrultamadı belını. Köprü dcyıkıldıgındıin.kcntınöncmı azaldıkçaazaldı. 1524yılından ıtıbarcıı Dıyarbakır'a baglı saııcak merkczı olarak göriiyoru/ Hasankeyf 'ı.Cumlnırıyeldoncmındc ısenahıye .. Beledıyebılc 1472'dekurulabılıyorköygörüniiınündekıbukasabada.Gcrçısmıdılcrdeılçc. Hasankcyl', amaböylcbır geçmısı varyınede! Ha.sankeyf'ın en unlü yapısı, hıç ku!>ku yok. köprüsii. 192l)'da yörcyı gezen arkeolog vesanattarıhçısı AlbertGabrıel, 1940'tayayımladığı yapıtında. en çok bu yapı iizerınde duruyor. Gabııcl' ın'orlaçagaaıt nı ütccanıs (türdeş)bırescı.ıtmalıbıriasyapı'dedıgıbu köprü, kcmcr açıklıkları vc yükseklıgı ılc çagdaşjarı arasinda ön sırada yer alıyor Ayaklardanbırınınüzerıııcçıkıp, köprünün icmsılırcsmınılamamlıyorGabnel Rölövesını çıkurıp restıtiisyonunu' hazırlıyor. Uzunlugu lOOmclrcnın üzcrındcolan, kcsme vc molo/ tasja, tuğlay la yapılan köprü, 4 kenıerve4ayakla.oaşılnıazDicle"nınikiyakasınıbırarayagctirmıs..dılekolay. Sözünkısa.sı.öylcsıncgörkcmlı köprü! Islam coğrafyacısı Şchabcttin cbu Abdullahıl Bagdadı.ayrıntılıbıIgılcrverdıği"KıtabuMu'cemılbıldan"adlıansıklopedısınde,"Gezclığımmemlekellerınhıçbırınde, daha büyüğiinügörmedım'dıyorbuköprüden sozederken BırVcncdıklıgc/gındc. 'Asanchıf Köpriisü' dcdığı bu köprü ıçın aynı görüşii dıic getırıyoı Ancak köpriınun, lanı olarak. hangı larıhtcyıkıldığı bılıncnııyor. MogolsaldırısıiKİansonraonanmgormü^olmalı kı. Şcrcl'Han. '^cref'nanic'dc. KâtıpÇclcbı dc.'C'ıhannüma'da köpriınun varlıgındansöz cdcbılıyor. Ama 17 yy.soıılaıındanba.>layaıak, aılık gcvgınlcr. bu koprudcn sö/ clnıcz oluyorlar.Gcncral Moltkc'nın 1873'tckıgccı>}indcısc, köprü coktanyıkılmujtır. Hasankcyfkazıları.kısabırgccmifjcsahıp. 1986'da ba.^ladıgına göıc. on yıl olmu^ .. Ama bıl ıııı adaıııları.Hasankcyf ın çok cskı bırycrlc)imoldugııkonusundabırlc!»ıyoryıııc clc. ProC Dr. Olıı^ Aıık. Ronıa cagında. Dıclc Ü7crınc köprü kuruldugu, ara/ının sunduguolanaklardanyararlauılarakbırkalcnın dcyapıldıgı kanısında. Kımı görü^sahıplcrı, bu yolun vc köprünün iskcnderdöncmındc dckullanılnıi!>olmasıgcrcktıgını.büyükolaNilıklaburanmbırHıtıtycrlCjiıntoldugunu. ılkbayımhrhgındaHıtıllcrccgcrçekle'jtınlıni1; olabılcccgını belırtıyor. llatta llasankcyfınlarıhının.aslındaprchıstorıkdönenıc dek ındigı dü^ünülüyor, ama elde henüz kanıt yok! 19 Sercdcn bukursunız bukııı, llusunkeyf bır tuş tııııl gıbi f>oriıııur f>ozlcrı: nüş.mii';. Bunuycğlcycnlcı.kcııdılcrınıdaha rahat duyumsuyormagarada. Isjcnebılcnkaya... Hasankcyr'tckibukaya özcllıgı. Kapadokyaycraltı kcntlcrındc. Karanun Tai>kale'dckı kaya oluşuınlannda da kcndını gö.steriyor. Uü^ünün kı, kayalaroyularak yapılan taşişçıliğı. Hasankeyf'tekı uygarlığabiledınamoIukyapmışyıllaryılı.M. Strıck'in, Hasankeyf'tcn. "Mczopotamya mağara sakınlerinin ba^kenti", biçimınde söz etmcsı, bundan olmal ı! Buözellıklcr,Dicledüzcyındcn lOOmctre yukarıda kurulmus, olan kalcde dc kcndinı göstcriyor. Oyularak yapılmış iki yüz basamaklı mcrdivcn. Dielc suyunun, kale ınsanına ulasmasını saglamış. Oluş Arık'ın bclırlemcsıncgöre. kalcnınycrlcştiğiplatodayaşayanlar, ayrıca'drucklcitung'denılenbıleşik kaplaı sıstcmıylc. sıfon bcn/crı düzcncklc uçuruımıasarak.sürcklıicmı/sudcstcgıalmıs,hep. İ!}te kalc. köprü. ötckı yapılar. bugün de geçmışten giinümüze ula^an bu görkcmı yansıtıyor Hasankcy f "lc. Somkayadan. yunmu^arınmiijbırsıırsankj Hasankeyf. Tanrısal Diclcıscakar' Mc/opotamya'ya dogru... Anadolu ılc Mczopotamya toprakları arasındagergef ıs.ler. Binlcrcc yılın. onca uygarlığını, bu damlalarla mayalami!>lır Dıcle. Gılgamıs/lan Hamurabrye, Adonıs'tcn Kybelc'ycdckobüyütmüştürtanrıları.söylencelerı... Onun suyunda yaı>ama kavuşnuısturbüıiıııınançlar! Neki,ş.ımdıbirsuo! Üzerinesavaş,barış planlarıyapılmaklabırlıkte, suolmaklıgının ötesınde hıçbır yanı görülmcycn bır su! GAP'ınbiralt projesi olarak llısıı Bara|i'nı doldurmaya ha/ırlanan sıradan bırsu' Dolduracak belkı. ama I Uısankcyf'ı deyutacak... Dıcle vc Hasankcyt'...Bın yıllardırbırbırıncbaglıydıyazgıları.Nimctindenyararlanmıstı bin yıllar boyunca Hasankcyl" onun. Şımdıysc. kım bilir, bclkı yok olacak Hasankeyfosularda. llısıı projcsı gcrçcklc^tığındc. geriyesayıs,bas,ladıgında.kalenınburcukalacak belki birtek gcriye... Ah. tanrısal Dıclc1 Olup bıteccklcrdcn habcrsİ7. akısını süıdürüroyinede.Gümüiji pirıltılarlakı\rımlar çizer. Hasankeyf,bır.suretgibı Dıclc'ycdüşmüştiir. Oartık.suyayansıyanta^baskısıbır resimdıryalnızca. Akı>amalacası bırhıiziin iner Dicle'ye. kızarır Diclc!.. Diclebiryandakalır, Hasankeyfötcyan Süryani mağara kilisesi Bılıncntarihısc. ancak Süryanılcrdöncmiııc. 5. yüzyıla dck ıncbılıyor. Bıınagörc I lasankcyf, ılk cagda 'C'cfa' adında, Süryani Pıskoposluğuıuın nıcrkc/ı konumunda bır kcnt. Kapadokyayörcsındckıgıbıbırmagaraycrlc!,mı^. Kayalarkolaycaı^lcncbılıyor. Kvlerın yanı siıa, kılısc magaralar da çok. Hatta Islam döncnıındc, Ha.sankeyf'ın yaslandığı daglık yöredc, kayalara oyulmuş mcscitlcrcdcrastlanabılıyor. Bütünbunlar, buraların tarılı önccsındc dc kullanılmışolılugu yolunda bırcr ıpııcu clbcttc. Çcvrcyc yayılmıs pek çok Süryani ınagara kılıscsı, duvarrcsımlcrı.sonradancklcnmı^Süryanıceyazılar.yörcdckı Süryani kültürünündccn cskı ızlerı vc kalmtıları... Zatcn Hasankcyl' adının, Süryani kaynaklarında, Hesna Kcpha biçimınde geçtığı. bunun da Süryanicc kaya anlamındakı 'kıfo'dangeldigi ıleri süriilüyor. Birde şu var, Hasankcyfl ilcr. mağara yasamını,günümüzedcksürdürmÜ!jlcr...Üstclik bu. son yıllara, 1967'yc dek bu şekildc gclmış. O yıl, yörcyı zıyarct eden dönemın CumhurbaijkanıC'cvdct Sunay. kayalardakı dogal magaralarda ya^ayan bu ınsanların, yapılacak sosyal sıtclcrc ycrlc^tırılmcsı ıçın cmir verıyor. Evet, ınsanlar, ilk agızda hücumcdıyorbutıpkonulara.nckıbırsüresonrahcrkcs.magarasınıarıyoryınc.Dönüpycıudcn magaraya ycrk>cnlcrdc oluyor bu arada. Nıtckimhâlâ.bu mağara yasamınısürdürcnlcr var Hasankcy f'tc. (,'ünku mağara yaşamı.kıışaktankuşağageçenbırkültürcdö Hir muğ Duvurdu llusunkeyfJi çocııklurın, turistlere sullığı iizerlikten yuptlma ııazurlıklur...