Katalog

Gençler gelecekteki eşlcrini daha çok düğünlerde ve cenazelerde tanıyorlar. Kaç göç yok ama kadın erkek ilişkileri Amerika'dan çok daha fazla Türkiye'ye yakın ve Amish toplumundaki erkek egemcnliğini çıplak gözle bile olsa saptamamak mümkün değil. Evli olmayan genç erkekler sakal bırakamıyor. Evli erkeklerin tümü sakal bırakmak zorunda. Evli kadınlar da beyaz bir organze önlük giycrck evli olduklannı bclli ediyorlar. Saçlar arkadan sıkıca at kuyruğu yapılarak bir bonenin içine gizleniyor. Boşanmak yasak. Ama dul kadın veya erkek iki yıl yas tuttuktan sonra kaç çocuğu olursa olsun evlenebiliyor. Sadie Haas şakayla kanşık yedi kı/.ı olan bir adamla yedi oğlu olan bir kadının cvlcndikleri zaman onlara nasıl elbirliğiyle ek odalar yaptıklannı anlatıyor. Bu yapı işjerine İcadınlar ve çocuklar da katılabiliyor. Eskı Amısh Düzenı'ne bağlı olan Amishler, bir dinden çok, özel törenleri olan manevi yaşamı öne alıp materyal dünyayı küçümseyen tarikatlan andınyorlar. Hâlâ onlarcasi bir araya gelip özel konutlarda idabet ediyorlar. Ahırlannı kilise yerine kullanıyorlar. En ilginç törenleri de yılda iki kez toplanıp birbirlerinin ayaklannı yıkamalan. Amishlerin en önem verdikleri söz şu: "Kn öncc İsa en sonra scn. Arada ise ötcki insanlar var." Papazlann toplumdaki yeri çok önemli. Papaz bir emriyle herhangi bir aletin kullamlmasını yasaklayabiliyor ve bu karar tartışmuya açık olmuyor. tşte Amishlcrin büyük çoğunluğunun (liberal fraksiyon hariç) telefon kullanmalannın yasaklanması da böyle bir karara dayanıyor. 1905 yıhnda Edison Telefon Şirkcti'nden bir yetkili, bölgeyc telefon bağlantısı yapmak için sondaj yapmaya geldiğinde Âmishler papazlanna bu aleti kullanıp kullanamayacaklarını soruyorlar. Cevap hayır olunca, o gün bugündür telefon yok. Bizim gördüğümüz yerde eğer biri ağır hastalanırsa, hemen Amish bölgelerinin giriş çıkışlanna, acil durumlarda kullanmak üzere telefon kuliibclcri yerleijtirilmis,. Bir kez her şeydcn önce temelleri menonit olmak üzere iki küçük fraksiyona bölünmüş durumdalar. Bazılar otomobil ve clektrik kullanıyorlar. Ama Lancaster'a yaşayanları için bu söz konusu değil. Onlann derdi şu: Ürettiklcri ürünün fazlasını Philadclphia'ya götürüp Reading Terminal pazarında satmalan doğru mu yanlış mı? Çoğunluğa göre her hafta pazara gidip bütün bir gün ekmek, buğday, mısır veya evde yapılmış reçeller satarken "dış" dünya ile gereğinden fazla ilişki kuruluyor ve bu doğru değil. Bir diğer önemli sorun ise daha çok son yıllann ürünü: Tütün ekimine devam edilsin mi, edilmesin mi? Amish Country News Dergisi'nden Brad Igou konuyu şöyle özetliyor: "Lancasfcr'a Kclen Amcrikalı veya başka uluslardan ziyarctçiler Anıishlerin tütün ürettiğini duyunca şaşırıyorlar hele sigara içtiklerini duyunca iyice şok gcciriyorlar. Bu yanlış bir mit. 1929 yılında buradaki çiftçilcrin yüzde 85'i tütün üreticisiydi. ama kampanyalar sonucu bur rakamlar yüzedı 3()Mara düştü. Fakat tütün ekilsin mi ekilmesin mi kavgası hâlâ süriiyor. Önemli sayıda Amish tütünün yerinc çileği koydu." Sade insanlar teknolojinin en gelişmiij olduğu bir ülkede 17. yüzyılı yaşamanın ne kadar zor olduğunu son 20 yılda iyice fark etmişler. Bu muhafazakar insanlar teknolojiye 'hayır'ın maliyetlerini topraklarını habire yapı şirketlerine satarak ödüyorlar. Ama yine de kararlılar... < bölgesinin bitişiğinde yaşayan ailelere koşulup evlerindcn doktora telefon etmeleri isteniyor. Sınırda yaşayan komşular Amish inançlanna saygılı davrandıklarından şimdiye kadar hiç sorun çıkmami!}. Liberal Amish topluluklarının da evinde telefon yok ama yerleşim Amlah Ulkaalnd* atlı arabalarla gazlllyor (yan sayfada). Iflar lm«o* uuılU yapılıyor. Ayrıca slgorta •makllllk kaalntlsl fllbl «damalar* katılmadıklmadıkları glbl, davlatt«n d* bir *«y bekl«mlyorlar (Ustte). Kvll kadınlar b*yax orgaıuc* önlük glyiyorlar mutlaka (yanda). lojinin yarattıgı ürünleri kullanmıyorlar. Amishler (Amiş okunuyor) için günlük yaşam 1700'lerde belirlenmiş durumda. ABD'de yaşayan Amish sayısı ,uzler ile değil 10 binlerle ifade •diliyor. Doğum kontrolu yasak olduğu için sayıları azalrnıyor ılnutmadan ekleyelim Diğer dınsel radikal grupların aksine Amish'ler dünyanın belki de en güleryüzlü ve konuksever insanları Sizin dininiz onları hiç etkilemiyor. Kendi ınançlarını "satmak" için de hiçbir çabaları yok. "Inglllzler gölge etmesln yeter" diyorlar. Onlar için Tngiliz Amısh olmayan herkes ânlamına geliyor, Amerikalı, Rus, Polonyalı, Türk veyaCinli... HiçmisorunlapıyokT üMnml.değllml? TV, otomobil ve doğum kontrolu "günah" Yıl 1525. Isvlçre'nin Zürih kentinde bir ev. Martln Lutherin daha yeni doğmuş reformlarını yetersiz bulan, onaylamayan bir grup inanmış kendi "kilise"lerini kuruyorlar. En önemlisi anlaşmazlık noktaları Kilise ve Devlet'in kesin ayrılığını savunmaları Pasifistler ve çocukların değil yetişkinlerin vaftiz edilmesi gerektiğini söylüyorlar. Insanoğlu yeterli bilinç düzeyine gelince seçimini yapar ve inancını seçer diyorlar. Kurulan yeni mezhebin adı en ünlü kurucu papaz Menno Slmmons'tan ötürü Menonit (Mennonite) oluyor. Ama iş burada bitmiyor. Menonit inancı yeterince sıkı bulmayan bir grup papaz Jacop Amman önderliğinde 1693 yılında Amish denecek grubu kuruyorlar Yani Amish'ler Menonitlerin bir fraksiyonu. Aradaki anlaşmazlıkları uzlaştırma çabaları sürerken baskılardan ötürü Yeni Dünya'ya kitle halinde göçler başlıyor Avrupa'daki egemenler Amish inancını çok radikal ve otoriteye karşı bulduğu için çeşitli sindirme ve baskı yöntemleri uyguluyor Bu yüzden Amish inancı ABD'de gelişiyor. 1700'lerin ortalarında tamamlanan göçler sırasında Ohio, Indiana ve özellikle Pennsylvania'nın şimdi Dutch Country de denen Lancaster bölgesine yerleşiyorlar Lancas ter veya Amısh Country Phıladelphia'ya bir saatmesafede. özellikle son 30 yılda daha liberal bazıyorumları ortaya çıkmakla birlikte eskiye bağlı olan "Ortodoks" çoğunluk hâlâ TV, elektrik, telefon, otomobil gibi modern tekno C U M H U R İ Y E T DERBİ 9 T E M M U 2 1992SAYI S3S