Katalog

İ N S A N L AR UL E R Y I L M A Z I aşrolünü Harrison Ford'un oynadığı "Witness" (Şahit) filmini gördünüz mü? Ford, ablasını ziyarclo gidcn güzel ve tuhaf giysili bir kadına (Kelly McGillis) aşık olur. 20. yüzyılın dedektifıyle, bu 17. yüzyıl güzeli arasındaki romans, neredeyse imkansız bir ilişkidir. Hayır, hayır bilimkurgu fllnıı filun dcğildi vc genç kadın da üçyü/ yıl önccden ışınlanmamıştı. Kadın Amişh mczhebindendi. Gelin haberin girişini değiştirelim isterseniz... 17 Temmuz 1992. ABD tarihi açısmdan çok önemli bir eyalet olan Pennysylvania'da, Toyota arabarnıza kurulmuş gidiyoruz. Pennsylvania'nın tarihi öncmi iç Savaş'ın güneylilerin yenilgisiylc sonuçlandıgı Gettysburg ve Bağımsizlık Bildirgesi'nin açıklandığı güzelim Philadelphia kentini sınırları içine almasından geliyor. Konuğu olduğumuz ablam ve eniştemin (Hediye ve «Haydar Ali) Pennsylvania'nın başkcnti olan Harrisburg'daki evlerindcn çıkalı ancak yanm saat olmuş. Birden karşimızda tek atın çektiği bir fayton beliriyor. "Aaa" demeye vakit kalmadan bir tane, bir tane daha. Ablam Hediye, Ali benim ve oğlum Hüseyin'in şaşkınlıgından büyük bir keyif duyarak ev sahıbesi sıfatıyla açıklama getiriyor "Amish ülkesindcyiz". Amish Country (amiş diye okunuyor, Eymiş deyince özel rad ten sonra (Türkiye'den gelmiş bir adam Amish bile olsa insana ilginç geliyor) konuşmaya başlıyoruz. Ben Türkiye'nin cn azından batısındaki köylere TV, buzdolabı, telefon vb. girdiğini nedense gururla anlatırken o hafif üzüntüyle başını sallıyor. Sadie Haas, Old Order Hamish denen Ortodoks gruptan, hiç yaşadığı yörenin dışına çıkmamış. Pennsylvania Outch denen zor anlayabildiğim bir İngilizce konuşuyor. Hatta ben anlayabilcyim diye dilini zorladığına emınim. Bize önce en değer verdiği şeyi gösteriyor. Onlarca yıllık bir defter bu. Kuşaktan kuşağa geçmiş. içinde düğün ve törenlerdc kaç kişiye nasıl yemek pişirileceği yazılı. Bayan Haas üç yıl önceki 350 kişilık düğün yemeğini başanyla nasıl hazırladığını anlatıyor. Defterde kaç kişi gelirse kaç tavuk, kaç çuval patates pişirilmesi gerektiği konusunda inanılmaz ayrmtılı bilgi var. Restoran veya düğün salonlarında düğün yemeği verilmediği için bu hayati öneme haiz vc erkekler bu şölenlere hiç mi hiç karışmıyorlar. Yalnızca düğünlerde mi? Pazara satışa götürülecek ekmekler de her gün Sadic Haas tarafından evin dışındaki taş fınnda pişiriliyor. Ekmeği satma görevi, bütün Amish ailelerde olduğu gibi, evin evlenmemiş, ama yaşı kemale ermiş teyze ve halalannın. Yazları ve cumartesi günleri genç kızlar da yardım ediyor. B yolarda tngilizceyi perişan eden DJ muamelcsi görüyorsunuz) veya Dutch Country veya Sade Insanlar Ulkcsi gerçekten bütün şadeliğiyle karşımızda. Ycni yetme delikanlılar bisikletle, çocuklar patenleriyle çevremizden vızır vızır gcçiyorlar. Yüzlerce ABD ve Japon arabasının arasında bir iki de Volkswagen, inanılmaz bir çelişki. Karar verildi bile. Bütün gün bu çcvrede geçirilecek. Philadelphia kaçmıyor ya. Aztflkaticltoplum Inanılınaz bir teknoloji ve laik bir kültürün hemen ucunda başlayan (aslınta coğrafı mekan olarak tam göbeğinde) Amıshlerin en büyük şikayeti özelliklc son 20 yılda tam bir turist çekim merkezi olmaya zorlanmalan. Yaklaşık 100 bin TL'ye bu bölgeye Philadelphia ve Harrisburg'tan sayısız turlar düzenleniyor. Amishler de bu meraklı "lngilizler"den kurtulmak için hemen girişte bir evi, sahiplerinin ölümü üzerine, turlara açmışlar. Biz de işe oradan başlıyoruz. tki katlı şirin bir ev. Evlerin tümü,.hâlâ da öyle, imecc usulü birlikte yapılıyor. Yemek yenen ve dua edilen çok büyük bir ilk kat salonu ve içinde hiçbir "çağdaş" aletin bulunmadığı mutfak da alt katta. Yemekler kuzine de pişiyor. Bırakın mikrodalga fın nı, elektrik fınnı bilc yok. Kocaman bir soba bütün ali katı ısıtabiliyor. Üst katta üç oda bulunuyor. Oğlanlar bir odada, kızlar bir odada ve en son doğan bcbekle annebaba başka bir odada yatıyorlar. Bütün mobilyalar kendileri tarafından yapılmış. Ilkokulu bitirene kadar köyde yaşayan oğlum Hüseyin patlıyor "Tıpkı bi/.im köy evleri gibi.." vc ekliyor "Ama bira/ daha büyük ve çok daha ÖMnle yapılmış". Yerdeki tahtalara hcp birlikte hayran oluyoruz. Duvara çivilenmiş askılardan elbiseler sallanıyor. Genç kızlar mor, kırmızı ve mavi renklerdcn yapılma kumaşlar giyiyorlar. "Liberal" bir grup dışında kimsenin giysisinde düğme yok. Düğmeyi askeri üniforma ile bağlantılıyorlar ve kullanmıyorlar. Kızlar buluğ çağından itibaren beyaz boneler giyiyorlar. Oğlan çocukları ve erkeklcrin tümü siyah pantolonlu ve mutlaka askı takıyorlar. Gömlek ve entariler toplu ve çengelli iğnelcrle tutturuluyor. Ne var ki gezdiğimiz evdeki görevlilerden hiçbiri Amish değil. Ben gazetecilik cerbe7cm\ (ne kadar kaldıysa) kullanıp rehber James'ten Sadie Haas'ın adresini alıyorum. Çocuklar va gençler Anıish Ülkesi'nde doğan her çocuk toplumun bir parçası oluyor ama vaftiz edilmediği için Amish Kilisesi'nin bir üyesi olamıyor. Vaftiz için çocuğun reşit olduğu tam bir yetişkine dönüşmesi bekleniyor. Çocuklar meslckten öğretmcn olmayan Amishlilerce eğitiliyorlar. İlk gençliklcri sırasında her tarafa gitmelerine, TV seyredip (tabii yakın yerleşim merkezlerindeki) arabaya binmelerine izin veriliyor. Kendi başına rock müzik dinlcmesi bile serbest. Ama 18 yaşına girince karannı vermesi isteniyor: Amish mi kalacak, yoksa "dış" dünyaya mı göç edecek? Turdaki rehberimiz Amish gençlerinden yalnızca yüzde 10'unun "dışarda" yaşamayı seçtiğini söylüyor. Tabii bu arada gençlere Amish olmanın erdemleri de hiç aksatılmada/ı anlatılıyor. Fakat vaftiz edildikten sonra su koyuverenleri hiç de hoş karşılamıyorlar. tnançlan gereği şiddet içeren önlemler alamıyorlar ama bütün topluluk Amish ilkelerini çiğneyen yetişkini yok sayıyor. Başta ailesi olmak üzere kimse konuşmuyor ve kimseyle birlikte yemek yemesine izin verilmiyor. Geriye kabul edilebilmesi için bütün toplumun önünde diz çökerek çok içten bir itirafta bulunması gerckiyor. Gerçek bir Amish Sadıe 55 yaijinda ve beş oğluyla üç kın var. Fotoğraf çekmemeye söz verdik C U M H U R İ Y E T D E R 0 İ 9 A Û U S T O S 1092SAYI 333