Katalog

K U L T İl R ILTURU Yesıl ördck Milımyor gölekle, Altın küpe savk veriyor kulukta, Cvnneti ala'da, htirü mclekle, Acap gezsem, mavi donlunı var m'ola? Mi'disle içerler demi kanyadan, Güzel seven ınurat alır dünyadan, Kayseri'dcn, Karaman'dan, Konya'dan, Acap gezsem, mavi donlunı var m'ola? llacı liektaş Veli, şcvhlerin piri Konya'dan yollayın Molla Hünkâr'ı İçel'den, Antep'ten, Gürün'den beri, Acap gezsem, mavi donlum var m'ola? Marditı 'den Karacaoğlan Mardin 'den Çeken bilir ayrılığın derdinden, Koçhisar'dan, Hasan Dağ'ın ardmdan, Acap gezsem, mavi donlum var m'ola KARACAOĞLAN on, o&ınlara ilham vermiş, şiirlere konu olmuş. Çok /engin bir don kültürünc sahip olan Anadolu'nun dcğişik bölgelerinde iç giyime değişik isimlcr verilmış. Don, kimi zaman "ayaklık" kimi zaman "könçek" kimi /iiman da "top don", "çatal don" vc "şalvar" diyc anılmış. Dahu çok işlcmeli bir pantulonu andıran, ancak araştınldiğında hikâycsi, olabildiğince erotik olan bu donlann koleksiyoncusu Sabiha Tansug. Bugüne kadar kcndisi dı^ında don toplayan, fclscfcsini araştıran bir başkasına daha rastlayamamii}. Tansug, Anadolu'da tarih boyunca kullanılmış giysilcrc, işlcmelcrinc, renklerinc gönül vermiş bir sanatçı. Paçalı donlarla tanışması Milas'ın Çomak Dağı'nda oluyor. "Dnnlar rcngarcnk, işli güllü... Bir dc bakıyorsunu/ aynı giillcr başında da var. Kadınlurı güriincc iki $ey dikkal çckiyor /.aten. Biri donlarımıı |);ı<,ası, öhürü başlarını süslerkeıı kııllandıkları i^k'inılcr" dıyc anlatıyor Tansug. Anadolu kadını yabancıya karşı çok muhafa/akar. Karşısındaki, kendi cinsindcn bile olsa öyle kolay kolay göstermiyor donunu. "Aaa ayıptır" diyc karşı koyup, dona dıkilen rcngarcnk parçacıklarm kullanılmış olanlarını, sandıkan çıkarıp gösteriyor. Anadolu'da don paçalan üzerine, çiçck işlcmcli paçalıklar dikilir, kadınlar ihtiyaç duydukça, çcyi/.lcrindcn çtkardıkları bahçc gibı çiçck işlcmeli paçalıkları, ayrıca dikılmış olan donlarına i • •• •• lave edcrler. Üçctcğin yan yırtmaçları açıldıkça paçalıklar da görünür. Paçalıklar iğnc işi ya da kasnak işidir. Ba/en de don dokunurken çiçck dcscnlcri de berabcr dokunur paçalara. Tansug, Bursa'nın Keles yaylası K.ocakavacık köyünde çok gü/el işlemelcr yapıldığını habcr alınca, kar kıyamet dcmcden, yolu dahi olmayan köyc düşe kalka gitmiş. Muhtarın evinde köyün tüm kadınları elrafını sardığında, eteklerinin aralarından göz kırpan renkli don paçalıklan dikkatini çekmiş. Bir araştırma yaptığım, donlannı görmck istcdiğini söyleyıncc, yinc "ayıplır günahtır" scslcri yüksclmiş. Aralarından biri, u Sen dc gösterirscn bcn dc göstcririm" diyc ikna olnııış sonunda. Kış güiıü lahana nıisali iist üste giyinmiş olan Taıısug'a pck acımı^ köylü kadın: "Ananı... Kız şuna bak. Bunlar ininccyc kadar crkcğin i^tahı kaçar" dcdikten sonra "Bak benimki crkcğim istediği zaman ha/ır. Aha" dcyivcrmiş. Anadolu'da don, göbck altında taşınır. Geniş kesinıli paçaları bilcktcn büzgülü yöreye göre değişik kumaşlar D Anadolu'da don paçaları Işlamali. Anadolu kühürihüin pck hilimncycn vc nrustırılmayatı bir parcası (>lan donlann oldukca crotik övkülcri var. dan yapılan donlar üçetek altına giyiliyor. Böylccc hem köy gibi, şartları ağır ara/ilcrdc harckct kolaylığı sağlıyor, hcm de hiç şüphe yok ki nüfusu patlatmaya yarıyor. Tansug, muhtarın cvindcki deneyimden sonra donları, hep seks unsuru, erkeği çckcn, nülusu patlatmamn bir şekli olarak gördüğünü söyliiyor. F.rkekleri ayrı tutmuyor bu yaklaşımdan. Aslında hcp kadın süsündcn ve gü/clliğinden dolayı bir scks unsuru olarak algılanmış, ancak Anadolu erkeğinin dc kadınından kalır bir yanı yok. Tansug, tavus kuşuna bcn/ctliği Anadolu crkcğinin en a/ kadın kadar süslendiğını tespit ctmiş. Kulağının arkasına koyduğu, başının sanğına taktığı çiçeğı; göğsünc iliştirdiği oyalı mendili ve belinc doladığı işlcmelı çevrcsı... Aslında D E R 0 İ 2 6 T E M M U Z 1992SAYI 331 C U M H U R İ Y E T