Katalog

S A NA T T A Rİ H İ A S L I K A Y A B A L KABE TASVİRLERİ ARASINDA GEZİNTİ unyada çok az sayıda bulunan Kâbc lasvirleri içinde en öncmlıIcrinden biri, geçenlerde açılan Çinili Kösk'tc scrgileniyor. Bıı türden gitiı ü/cri kabe tasvırlcri açısından Istanbul /cngın sayılır. Zengin sayılır diyoru/, çi'mkü bu lasvirlcrden İstanbul'da yaklaşık 30 adcl var. Sayıları çok az da olsa, bir dönem çıni uslalannca ürelilmiş eserler bunUr. Kâbenin kcndisi isc, hac döncmindc olduğumuz siı günlcrdc hacılarla dolııp uisıyor. Yıl 1551... Döncnıin padişahı Kanuni Sultan Sülcyman, Mekke'deki, Kâbenm tavaf edilcn kesimindeki Haremi 1 Şcrifin onarılmasını emrediyo '. Büyiik avluyu kusatan kubbcli revaklann bakmıından Minıar Sinan sorumlu. Vc 1992 nisan ayı. Suudi Arabislan hüküınelı, Haremi Şerifin revaklannı (sundurma), lavaf yerinin genisjetilmesi gerekçesıyle yıkma girişiminde bulu• nuyor. Başında ycr alaıı lıabcr Mimarlar ()dası Istanbul ŞubLSi'nce "kültür kallıamı" olaıak nitelenirken, Kültür Bakanı Fikri Sağlar, Mimar Sinan'ın onardığı revaklann yıktmlmasının, 1972 IINF.SCO kültür mırasının korunması anlaşmasının ihlalı anlamına geleceğmı vıırguluyor. İki ay sonra, ha/ıraıı bası. Istanbııl Mimarlar Odası'ndan edinılen D bilgi şöyle: "Suudi Arahistan hükümcti revaklann yıkılmasına yönelik projcdcn va/.geçmiş değil. Hac mevsimi geçtiktcn sonra projc uygulanahilir." Kâbe'yi çevreleyen revaklar bugün tartışma konıısu olsa da bir hal'la sonıı "Kâbe Tasvirlcri" gc/isi yapmaya nc dersini/.' Türk çini sanatında Kâbc tasvırlerınin gcçmişi XVI. yü/.yıla dek u/anıyor. XVII. yüzyıl doruk noktası. Kâbe tasyirli çimlenn sayısi 30 35'i aşmıyor. Örnekler Türkiyc, Ingillere, Fransa, Mısıı. Almanya \e Yunanislan mii/clerindc. Cievmı^ın çini ustaları nasıl gormüşlerdi bu küllür yapısını? Eığer koıııı ilgini/i çcktiyse. İstanhul'da çeşıtli örneklcri bulunan bu tür çinileri kronolojik bir sırada gc/mcniı yararlı olur. Sabih Krken. 1971'dc Vakıllar Dergisi'nin IX. cildınde yayımlanan "Türk Çiniciliğinde Kabe lasvirliTİ" adlı makalesinde bu tür çinileri yedı grııpta sınıllamış. 'l'ur öncesı bira/ geııel bilgi verelim: Kabe tasvirli çinilcr oldukça a/ sayıda. Çiinkü çoğu özel sipari^ ürünü. Genelde çeşitli çini ııstalanna sipariş üzerinc yaptınlmış. XVII yüzyıldan birkaç (,'inı ııstası, Ameli Ahmcl, Nakkaş Müstcccp/ade Sülcyman, Tebcrdar Nakka^ Ali Iskcndcriyt, I'abak/.ade l/nikli Mehmet Bey, Mehmel el Şanıi, İ/nikli Osınan Bin Ahmet... Kâbe tasvirli cınılerin en eskisi Istanbul'da Ayasofya Mü/esi'nde bulıınuyor. Tabakzade l/nikli Mehmet Bey iın/alı çini \(A2 1643 tarihli. F.n çok örneği içeren I. grup içinde ycr alan sckiller klasik bir gclencğın göstergcsi. Ayasofya'dakı çını apsis duvarınin ku/eyindeki açıklığın doğu kenarında, 41x52 cm boyııtunda. Tüınü 14 çinidcn olıışuyor. Sabih F'rken'in aktardığına göre sol orta kısımda Abdülmecit döneminde düşmiiş krm IH. yü/yıl çıni parçaları ile tanıaınlanınış. Erken'in sınıllanıası doğrultusunda I. grup çini tasvirlerınde ikinci durak Çinili Köşk olmalı. Birincı örnektc genelde siyah ya da kahverengi gösterilen kabe, yeşil tasvir edilmiş. Bu çininin benzcri Londra'da Victoria Albert ve Paris'te Louvre Mü/clcri'ndc var. Ikincı çini 27x61 cm boyııtunda. Ortada firuze zemin ü/ennde koyu rcnk kâbc yer alıyor. Kâbe'nin altında Tak (Kapı), ıninber ve avlıı zeıninindc üç temsili şekil bulunuyor: Cakı /em/em (Zcnızem kuyusu), Kubbeı Abbas ve Mizanı Scms (Hayat Suyu). llk grup için ziyaret edilmesi gereken bir diğer yer Topkupı Sarayı'nın ikinci avlusunda yer alan Ağalar Camii Yeni Kütüphanesi. Kitaplığın alt katında duvan süsleyen çiniler arasında tek parça şcklinde bir Kâbe tasviri uöreceksiniz. Ayrıca Istanbul Türklslam Escrleri Mü/esi ile Londra'da Victoria Albert, Paris'te Louvre Müzeleri'nde bu gruba özgii Kâbe lasvirleri mevcut. Kâbc tasvirlcrinin kompo/.isyon ve nrtelik bnkımından en gü/.el örnekleri 2. (îrup'ta loplanmı^. Bu grup örneklerde şckillcr yalın bir biitünlük içinde yerleştirilmi'j. Renkler parlak. üenelde tek ya da iki parça. (Jslcüdar'a uzanır da Solak Sinan Camii mihrabını incelerscni/, bu turde bir çini görebilirsını/. Sabih F.rken, basit ve ahşap bir yapı olan bu caınıye bu çininin nasıl gcldiğinin bilinmediğini yazıyor. Üsküdar'daki camide yer alan çininin üst bölümündc Kâbe lasviri, alt bölümündc Hz. Muhammed'in ayak izinin çini üzerinc gcçirilmis, şekli (Kademı Saadet) bulunuyor. Diğer benzer örnekler Türk Islam Eserleri Mü/esi'nde, Bursa Müzesi'nde ve Kahire Arap Mü/csi'ndc. Vc 3 Cirup... Teme! özellikleri tek çini şeklinde oluşları. Genellikle tüın örneklcrde Kâbe tasviri ortada. Emınönü'nde Rüstem Paşa Camii'nin son cemaat yerinde XVI. yü/yılın ikinci yarısına ait bu tür bir çini tasviri var. 30x30 cm boyutundaki çinidc ortada tasvir cdilcn Kâbe'yi çevrcleyen ek binalar da Istanbul'daki çeçltll Kabe tasvlrlarlni Ayasofya'da <1), Topkapı Sarayı A^alar Camisil Yani Kütüphan»(2), Türk Islam Esarlarl MUz«si'nd«(3), Harem'd* Karaağalar M«scldl'nd«(4), Valld* C U M H U R İ Y E T D E R G İ 7 HA Z İ R A N 1 9 9 2 S A Y I 3 2 S