Katalog

C EPECEV R E 0 K T A Y E K I N C Edirne'deki Ali Paşa Kapalıçarşısı yangını neden söndürülemedi? TARİHE SAYGISIZ KENTLESME H emcn tüm tarihsel kentlcrde olduğu gibi Edirne yöresinde de insanlar öncc "doğal güzdliği" seçmişler yerleşmek için. Sonra, bu gü/elliklcrlc bütünieşcn uygarlıklarını yaratmısjar, geliştınnışler. Tunca, Mcriç ve Arda ınnaklarının, ya da anlık udlarıyla "Tonzos", "Hebro" vc "Arpessos" sıılaıının kucaklaştığı sulak, yeşil ve bereketli topraklardu da, bölgeye bugünkü adını veren Traklar'ın soyundan Odrus'lar gelip yer tutmuşlar. Ve İ.Ö. 5. yüzyıl sonlannda, şımdiki Edirne'nin ilk çekirdeğini kurnıuşlar. Bir /aman sonra, bu "ırmaklar bcldesi"ne, Makcdonyalılar egemen olmuş. Kentin adına "Orestas" denmiş. t.S. 2. yü/yılda ise Roma İmparaloru Hadriaıınus kenti ele geeirmıs,, adını da "Hadriunapolis" olanık ılan edip, Türklerın egeınenliğı dönemıne kadar sürecck /engın bir uygarlık cağını başlatmış. Hadrianunus devrinde kcntc ka/andırılan en görkenıli yapı, kuşkusuz, 360 bın nr'lik bir alaııa yayılan surlarla cevrilmış ünlii Roma Kalesi'dır. ^ Dört köşesınde silındir şeklinde biiyük taş kulelerin bulundıığu bu giiçlü kaie, /amanla Hadrianupotis halkının güvenle yayıdığı kcnt mcrkc/inin de ilk "planlı ycrlfşmc ulanım" kuşatır. Edirne'nin tarihı Kalciçi semtı böyle oluşmuş; Romalıların kalc surlan, doku/ bîiyiik kapisı ve ö/ellikle "çcvrcsindeki hendeklcr" sayesinde, ıı/un yıllar kentı taluncılaru karşı koruyabilmi^... Geeen cylül ayı sonundakı "söndürülenıeyen" bir yangınla çok büyük oranda lıasar gören Mimar Sinan'a ait ünlü Ali Paşa Kapalıçarşısı da, ı^le bu hendeklerin ıçinde, Edirne'deki yakın dönem sivil mimarlık orneklerinin de yer aldığı tarihi Saraçlar Caddesi boyunea inşa cdilmiş. her yönüyle bir "kent uygarlıgı" üriinü olan, görkenıli bir yapıydı. Bu "bilge" uygarlık, öylcsine giiçlü ve kalıcı etkilenyle kendıni kanıtiamıştı ki, yarattığı kapalıçarşı da Edirne'deki kent yaşamınm yü/lerce yıl temel dıreğini oluşturmuştu. Son yıllarda yiikselen o milyarlık, "modern" iş merkezlerinden hiçbirisi, Ali Paşa Çarşısı'nın bu ayncalığını elinden alamamışlardı; o nun yalınlığıyla ve "güvenilir" kişiliğiyle başedememışlerdi. Hemen her Edirne'ye gelişimizde. ı/.leri öncelikle kendine ,Lken tarihsel mekân, Selimiyc'den sonra, hep burası \ olmuştu. Bunun nedeni, salt 300 ın.'yi bulan "bohem" orta koridoru ve onıı örten yüzleree yıllık büyüleyici tonozlan dcğildi elbctte. Iri kesme taşlardan örülü duvarlarının ve /arif tuğla kemerlerinin "ağırbaşlı" durıiijlan da tek başına böylesı etkileyici olamazlardı. Ali Paşa Çarşısı'nın asıl /enginliği, onca yaşına ve onca cskiliğıne karşın, gün doğumundan gün batımına dek süren "genç ve cıvıl cıvıl" yaşantısıydı. Bir kentin, kendisine kimliğini veren tarihsel yapılanyla birlikte ne Ali Paşa Kapalıçarf ısı'nın yangından •onraki görüntüsü. Alevlerin ardından, "söndürme çabaları" da yapıyı harabeye çevirdi(iistte)... Kale surlarının köf eslnde yer alan Roma devrl kulelerden blrl, Edlrne'ya bugün blle "yangın kulesl" olarak hlzmet edlyor. Ne var kl şlmdllerd* oldukça hüzünlü. Yakın dostu Ali Paşa Çarşısı'nı yanmaktan koruyamadığı Için (solda)... denli coşkulu saatler yaşadığını gözlemleyebilmek, "kültürel sürekliliği" tüm canlılığıyla doyasıya algılayabılmek, doğrusu ülkcmizde artık eşi a/ bulunur bir ayrıcalıktı... Helc, bu gözlemlcrimizc, Çarşı'dan Kaleiçi'ne açılan tarihi kapının her iki yanına sığınmış küçük csnaf lokanlalarındaki doyum olmayan "ciğer tava" molalannı da eklediğimizde, hemen tüm Edirne gezilerimiz birer şölene dönüşür, tadı damağımızda kalırdı... D E R O İ 1 K A S I M 1 9 9 2 S A Y I 3 4 5 C U M H U R İ Y E T