Katalog

BUZLAR ÜLKESİNDE Ü S T Ü N R E İ N A R T u Uygar Eskimolar cak. karla kaplı liyordların arasııulan Pan{jnirtunj> F.skimo kö\ ıınc merkeıı. tamnmayan bırge/egene gcldığını i/lemmme kapılBurası. 'Kanada'mn Antarktikaclını. sı ınlakı Baffin adasınııı hatısında bir >cr. I trarmıı/ı bu/dağlarının öiesınde, go/ alahıldığıne u/anan ağaçsı/ beya/hk. kar vığınlarımn mavi gölgelerı ve gö/ kaııuıştıran parlaklıkta birgökyü/ii sarıveriyor. Köyiin öniinde. bu/ denı/ıne aglankoyda. avanl garde bır hcykcltra^m vapıtlarına ben/cr kar yığınları yiikselıyor. İclcnndckı saulam bu/ lahakalarındaıı ma\ ı bırayd'ınlık sü7iılii\or. Kar vığınlarınm arasında bır süriı bcya/ kurt köpcğı haslıyor. (Hâlâ kı/aklannı köpeklereeeklırenler\ar. Anıa kı/akları skidoodencn nıotorlu kaşaklara bağkıvanlardaeok.) l'çaklan ınineeetrarımı/ı kı/aklar sarıvor. Köyün Kkonomik (k'lişmc Kurulu'ndaçalı^aıı birgenc. Ame Papasic, kı/ağı ıle bı/i beklıyor. E ^yalarımı/ı kı/ağa alıp qamuliq denen talıta vagonıın ıçincyerleijiyoru/. Nısan soıuında Pangnırlımg kar ve bu/ içinde. Hava 20. 25 civarında. Ama buıalıları bırbaharsevinrisarmıs., (;ünkü günlcrpırıl pınl aydınlık vc ıı/ıın. Karaıılıkgcrıdckalmi!}. (,'ocuklaı bu/dcni/min kenaıında kayak kayıyorlar. Yollarda bcbclcrinı giysilerinin kapışonunda la^ıyan kadınlar göriinüyor. Hcrkesin y ii/ii gülüyor. "Kışın, insanları bir hü/ün basar" diyor Ame Papasie; "Aralık ve ocakta, f>ün orlası bile gecc karanlığı olıır. Bi/. dv sanki içimiıe kapanırı/. Herkos e\indc kalır. Şubatla üç dörl saat gün ışığı göriirii/. Şimdi isc n<ik\ ii/ii sabahın iiçiindc a\dınlanma>a ba>İı\or, grcenin onuna dck a>dınlıksürii>or. Halkdı^arıcıkma\ a, ava, balığa {>itme>ecan alı> <ır." E'.skımolar "l'.skimo" so/cuğunu se\miyoılar. Keııdılcıinden onjarın ılılinde "lıalk" anlamına gelen "İnuit" di\e sö/edilıncsını tercıhedıyorlar. Ah^ap evcıklerın arasından kalacağımı/lıaııadoğrııyolalıvoıu/. F.vlennyoğıınıın yanındakı cam.ıtjir iplcrinde Ibk dcrılen asılı. Ame hemen bı/e bılgı verme\e başlışor: "Arlık adına 'iglu'denen bu/ evlermde otunmı\oru/'" dıvor; *'Ciördüğiinii/ yihi, ^üneyden jıeliriİmi^ prcfabrike evlerimi/. var." Ama bu çok >eni bır gclı^nıe Bu ınsanlar. daha otu/ yıl önee. gövebe olarak kı^ın ıglularda. ya/ın t'ok densınden çadırlarda. a\cılık ve balıkeılıkla ya^ıyorlarmı^. 1960 ba^jlarında a\ hayvanları a/alınea aelıktan ölen eok olnuış. O /aman. Kanada lıükümetmin önerısi ile kövlere yerleşmek /oıunda kalnıı^lar. Yerel ekonomide. Idk ve \abani gcvik avcılığı önemini yıtırmenıı^ Vaşlılar ve yelişkin eskimoların çoğu. fok. şabanı geyik ve balıgı hâlâ çiğ \iyorlar. Kaııadalı yöneticilerin denetimindekı okııla giden geneler \e çocuklarsa (,ığ cte pek yanaşnııyorlar. Onlar bülün dünya gcnclerı gibı, televi/yonda gördükleri stildegivMİergiyme, Roek mü/ıği dınleme lıavasındalar. Onlara bakarken. bu toplumun, otu/ yıl içinde. sankı yü/yılları kapsayabi1 leeek bir aşama geçirmi^olduğıınu. bu genç nesille, Eskimoların yü/yıllardırsürcgelmiş ya^ama biçimlerinin yok olabıleccğini anlıyorum. Bu toplumun bugünkü yaşantısı, 20. yü/yılın teknolojisi ile 10. yÜ7yıldan beri süregelen geleneklerin karışımından oluşuyor. Köyde North West 1'crritorics eKanada CBC televizyonunda çahf an Üstün Reinart ekip arkadaf lyla... yalel hükümeDERGİ2 1 T E M M U Z 1991 SAYI 280 tinınbüteesiileçalışanbirbeledi>e. poliskarakolu.sağlık nıerke/ı. okııl. radvo ıstasyonu ve mü/e \ar. Ürada bıırada koeaman satelil antenlen gö/e v^rpıyor. Hvleıdeki sıı depolarını. köyün su kaımoııu haftada hır iki ke/ dolduru\or. Akar sııları var. Cia/sobaları ıleısımyorlar. Bı/ burava. bu kov halkmııı. diınvadaki ıkmcı(bırmeısiGrönland'da)bü\uk \eonemlı bıı/balıkcılığını kurma çab.ılarını Kanada 1 ele\i/\onu'nda helgesel olarak suıımak amacı ıle geldik. 1920'lerden bu yana cinemli bir gelir kaynağı olan Ibk kiirklerinın satüji. Avıupa'daki lıayvan haklarıııı koruma kampanyalarının sonııcu olarak düş,iincc. Pangnırlung lıalkı bir balıkçılık endüstrısı kurmava karar vermi^. Baffin Halibut'u adıııda. iri. beya/ etli. Ncw York, I,os Angcles, Toronto gibi kentlerdc lüks lokantalarda yeııen balıklar, aeık bu/deni/ınde bmbir /orlukla tekerteker.elletutuluyor. Bı/bu Kanada'nın Antarktikası'ndaki Pangnirtung Eskimo balıkcılığı ekrana getirebilmek i köyii, geçmif I ve bugiinü bir arada yaşıyor... cııı İnuit balıkvılarm \aptığı iiç saallık nıck için 25 derecedc, iiç saatlik kı/ak bir kı/ak yoleuluğu vapıp. bir geee bu/ yoleulıığuna \egeeeyarısı bıı/dan balık deni/mde derme catnıa bır kulübecıkte ağlarını eekme kültclinc gö/ kırpmakonaklayacağı/... dan. hatla se\ ınçlc katlanmaları. bu boğu^muda üsiünlüklermm sımgesı gibi... Aeık bu/deni/inin ıssı/lığında gecirdiğimi/ o gece, bu insanları bira/ aıılaAma acaba gen<; nesil. Paııunıruıng ınaya ba>lamamı/ı sağlıyor. On asırdır köyünde gördi'ığüm bluejeanlı geneler. sürekli veamansı/ bırölüın kalımsavaşı korkmadan. giivenle bu/ denı/mde avivindeoldukları besbellı. Aelıktan \a d.ı lanmavı. karlardan siper vapmayı. geee soğuktaıı ölme tehlıkesinin yabaııcisı yarısı balık tutma\ı bılehıleeeklermi'.' değıller. Ama Kanada'nınycrli(kı/ıldeBır hatla Miııra. küvük hır ue.ıkla bu rili) toplumlarında hemen gö/e carp.ın aydınlık ge/egendcn. eesıır inıııi halıke/ılmi'jlık havası bıırada yok. Ya>a\acılarından avrılıyorıı/. l'aııgnıı lung'ıın bılınek ıcin korkune doğa ^artlarıvla eveiklerı göıünnıe/ olunea oı lalıkta beboğiüjina gereği eali'jkan. beeeriklı. <\Aya/ dağlardan ve sonsu/luga dek u/ayanı^malı \ekendmegiivenli birloplıım nan ı^ıl ıijil karlardan ba^ka bıı şe\ kalolu^lurmu^. Birkac kilo balık avla>abilmıyor. M 23 C U M H U R İ Y E T