Katalog

3 TEMMUZ 2022 4 Geceleri uyuyamamak çağımızın en büyük sorunlarından birisi Milletin dili Keşke bazı geceler sokağın dili midir? Dil ve söylem açısından topluma yön vermesi gerekenler popülizm uğruna sokağın dilini kullanıyor. hiç sabah olmasa on zamanlarda dilde yal medya kullanıcılarının çoğu aşırı üslup sertleşme- popüler olma hırsıyla kaba, ar- si, kabalaşma hatta ar- go içeren şiddet dili kullanmayı Dünyada milyonlarca insan, Farinelli ve Sgolaşma dikkat çekiyor. tercih ediyorlar. Küfürleşmenin, geceleri gözüne uyku girmeden Kral müzika- Siyasetin ve basının hatta aka- hakaretin, meydan okumanın bu linde Kral uy- deminin bile sokağın dilini kul- kaotik sanal ortamı ve her tür geçiriyor. Kitleler tarafından kusuzluktan lanmaya başlamasında sizce de şiddetin, çatışmanın gerçek or- genelde hastalık olarak kabul dertli bir şe- bir tuhaflık yok mu? Sokağın tamı olan sokak ne yazık ki bir- kilde sürekli karma yapısında, esnekliğin ve birlerinin yansıması. edilmese de “insomnia” yatağındadır. başıboşluğun hoş karşı- Dil, bir ulusun en huzursuzluk, saldırganlık ve ruhsal landığı serbesti alanın- önemli temel oluştu- da kaba dil ve argo ya- rucu öğelerinden bi- dengesizlik gibi yan etkileriyle dırganmaz. Hatta so- ridir. Söylem ise en yaşamlarımızı etkiliyor. kak, olası bir mücadele önemli kültürel ka- alanı olarak bu anlam- rakteristiği. Toplu- vusturya Arşidükü da kendine özgü bir dil mu oluşturan birey- YAŞAM Franz Ferdinand ve kültürüne de sahiptir. ler dil yoluyla pay- GÜNLÜĞÜ karısının 28 Haziran Ancak toplumsal siste- laşım yapar, dene- 1914’de öldürülme- NAZIFE min içinde yönetici ve yim biriktirir, tarih- Asi ile Birinci Dünya yönlendirici alanda so- sel kayıt yapar ve GÜNGÖR Savaşı patlak vermişti. Paul Kern rumluluk yüklenen ku- kültür oluşturur. Bir isimli harp okulu öğrencisi de gö- rumların sokaktan bes- toplumun gelişme- nüllü olarak cepheye gönderilmişti. lenmeleri veya sokağı taklit et- si için öncelikle dilinin zen- O güne dek yürekliliğiyle ünlenen meleri hoş karşılanamaz. ginleşmesi, söyleminin güç- ve madalya bile alan Kern, bir Rus lenmesi gerekir. Boşuna değil- zar, 5 Haziran 2022). rılarda etkili olan ilaç, zamanla yan etkile- askerinin tüfeğinden çıkan mermi BEĞENILME ÇABASI di Türkiye Cumhuriyeti’nin ku- Müzikle uykusuzluğun rini de gösterdi. Bunlar uzun süre uykusuz- sağ şakağından girdiği anda bayıl- ÖMÜR Siyaset, toplumsal gelişmeye ruluşunun ilk yıllarında Türk tedavisi gerçekten de insa- luk belirtileriyle neredeyse aynıydı: Saldır- dı. Lemberg Hastanesi’nde Kern’i TANYEL öncülük etmekle görevlidir. Si- Dil Kurumu’nun kurulması, noğlunun en çok kullandı- gan davranışlar, huzursuzluk ve ruhsal den- inceleyen doktor beynin ön lobunun yasetin aktörlerinin sokağın di- Atatürk’ün, Türk dilinin gelişti- ğı yöntemlerden biri. Be- gesizlik. Bilinçli uykusuzluğu yaşayan sa- hasar gördüğünü tespit etti, hızlıca lini taklit ederek popülist bir si- rilmesine ilişkin çalışmaları hız- beklere okunan ninniler de dece askerler değil, sonradan bazı fevri ka- tedaviye alındı. Ancak birkaç gün yaset izlemeleri halktan des- la başlatması. bunun en bilinen örnek- rarları da “metamfetamin”in etkisi altında sonra komadan çıktığında bunun son uyanışı tek almaları açısından işe yara- Kaotik bir durum, karamsar lerinden değil midir? Konunun operalar- verildiği düşünülen Hitler’di. olduğunu bilmiyordu. Çünkü sonraki 40 yılı yabilir, ancak toplumsal sorun- bir tablo var, ancak çözüm ola- da geçtiği bile oldu. Farinelli ve Kral müzi- uykusuz geçecekti. ların çözümüne bir katkı yap- naksız değil. Dil ve söylem ko- UYKUSUZLAR KULÜBÜ kali “insomnia”dan mustarip İspanya Kralı Kern’in hasar gören beynin ön lobu ka- mayacağı için uzun vadede bir nusunda farkındalık oluşturarak Franz Kafka’nın da 1911 yılından sonra, V. Philip’in öyküsünü ele alarak Londra ve baca hareket, duygu, planlama ve problem fayda sağlaması beklenmemeli. çözüm sürecine başlanabilir. 41 yaşında ölene dek bu dertle yaşadığı bi- Broadway’de sahne almıştı. çözme gibi çeşitli beyin eyleminden sorum- Her ne kadar dil ve söylem, si- Öncelikle siyasetin ve basının linir. Günlüğüne 2 Ekim 1911’de şu notu lu merkezleri içerir. Bu bölgedeki hasara yasetin yönlendirme stratejile- kendisine çeki düzen verme- TÜRKIYE’DE UYKUSUZLUK düşmüştü: “Uykusuz gece. Üst üste üçün- ilişkin huy ve davranış değişikliklerinin yol rinin önemli bir aygıtı ise de içi si gerekir. Popülizm yerine hiz- Uykusuzluk tüm dünyada nüfusu et- cü bu. Derin bir uykuya dalıyorum, ama bir açtığı Gage vakasını önceki bir yazımızda somut malzemeyle doldurulma- metin esas alındığı siyasi yakla- kileyen bir durum. saat sonra uyanıyorum (…). tamamen uya- ele almıştık. (Bkz. Cum- dığı zaman kalıcı bir etki yarat- şım, çözüm için önemlidir. Ba- Türkiye’de yapılan bir nığım, hiç uyumadığım hissine kapılıyo- huriyet Pazar, 1 Mayıs maz. O halde siyasetin, sokağın sının da kazancın yanı sıra top- araştırmada ise yüz- rum.” Konu hakkında bilimsel değerlendir- 2022). Burada ise sonuç dilini kullanarak halkla benzer- lumsal önderlik rolünün de ol- de 17,6 oranında klinik meler devam ediyor ancak uzun dönemli “insomnia” yani uykusuz- lik noktasında yakınlık kurma- duğunu anımsaması bu sürece anlamda uykusuz ka- uykusuzluğun sonuçları, klasikleşmiş eser- luk olarak karşımıza çıkı- ya çalışmak yerine nitelikli bir ciddi katkı yapacaktır. Ayrıca bul edilebilecek birey lerine “Kafkaesk” olarak tanımlanan tuhaf yor. İnsomnia terimi keli- söylemle toplumun sorunlarına akademinin, eğitimle ilgilenen tespit edilmiş. İlginç öğelerin yerleşmesinde rol oynamıştı. me olarak in (olmayan) ve çözüm bulmaya yönelmesi ülke kurum ve kişilerin dil ve söyle- olan Singapur’da “in- Sinemada da sıkça işlenen bir konu ol- somnus (uyku) anlamın- adına daha yararlı olur. mi daha akademik bir alana ta- somnia” hastalarının muştur uykusuzluk. Robert Englund’un daki Latince kelimelerin Diğer yandan basının önceliği şımaları bu süreci hızlandırır. yalnız yüzde 10’unun başrolü ile unutulmaz bir korku klasiği ha- birleşiminden oluşur. topluma önderlik etmek, kanaat tedavi talebinde bulun- line gelen Elm Sokağı Kabusları’nda uyu- “İnsomnia” yani uyku- DILIN DÖNÜŞÜMÜ önderi rolüyle halk için bir mo- maları. Bu da gösteri- yan gençler Freddy Krueger tarafından ka- suzluk durumu, uyku için del oluşturmaktır. Ancak med- İşin büyüğü ise topluma dü- Elm Sokağı’nda yor ki durum ağrı veya yaralan- buslarının içinde avlanmaktadır. Kurtulma- elverişli ortam ve şartlara karşın, ya da halkla benzerlik noktaları şüyor. Basın ve sosyal medya- en tehlikeli şey; ma gibi sorun olmadığı için in- nın tek yolu ise basittir, uyumamak. uykuya başlama veya sürdürmekte Uyumak. yakalayarak kendisini halka be daki dil ve söylem çatışmala- sanlar çözümü kendilerinde arı- Büyük edebiyatçı Sabahattin Ali’nin “İçi- güçlük ve gündüz işlev bozukluk- ğendirme çabasında. Bir yandan rını izlemekle zaman yitirmek yor. mizdeki Şeytan” yapıtında yer alan bir dize- ları ile seyreden, klinik olarak ta- izlenme oranlarının yüksek tu- yerine kitap okumaları, akılla- Bir de bilinçli uykusuzluk durumu var. yi başlık yaparak açtık yazımızı. Belki o da nımlanmış, ruhsal sorunlar için bir kılavuz tularak reklam ajanslarına müş rını etkin kullanacakları işlere İkinci Dünya Savaşı’nda Almanya, 10 Ma- çektiği uykusuz gecelerden birindeydi, bel- olan DSM-5 tanı ölçütlerinde de yer veri- teri bulma kaygısı diğer yan- yönelmeleri, düşünen, sorgula- yıs 1940’ta Fransa’ya saldırdı ve altı haf- ki de gündüzün getirecekleriyle karşılaşma- lerek birbirinden bağımsız 11 nedene bağ- dan bazı siyasi odaklara yaran- yan, üreten bireyler haline gel- ta sonra galip geldi. Wehrmacht’ın aske- mak için gecede kalmak istiyordu. Kim bilir? lanmıştır. Günümüzde ilaç tedavisi daha ma çabası televizyon kanalları- meleri dilin gelişimi ve söyle- ri yöntemleri devrim niteliğindeydi. Ancak yaygın olsa da geçmişte çok çeşitli teda- nın dillerinde belirgin bozulma- min iyileşmesi açısından büyük fark yaratan sadece bunlar değildi. “Me- vi yöntemleri denenmiş ve iyi de sonuçlar ya yol açtı. önem taşır. •Iranzo, A., (2018). The insomnia of Franz Kaf- alınmıştır. Bunlardan müzikle tedavi hak- tamfetamin” kullanımı birliklerde odak- Bunlara bir de sosyal med- Gerekli önlemler alınmazsa, ka. Sleep Medicine, 50, 24-28. lanmayı ve özgüveni artırıyordu. Askerler- kında bir örneğe geçen haftalarda editörü- yanın eklenmesi dil ve söylem ilgili kesimler bu konuda gerek- •Gamsızkan Z. Duzce Medical Journal, müz Deniz Ülkütekin’in yazısında Kont de yemek, su ve uyku gereksinimiyle ağ- 2017;19(2):48-50 açısından tam bir kaos ortamı li duyarlılığı göstermezse so- Hermann Karl von Keyserling’in öykü- rı duyarlılıklarını da azalıyordu. Öte yan- •Kamen, Henry. “Philip V of Spain: The King yaratmıştır. Siyasetten, medya- kağın dili toplumun ve milletin süyle tanık olduk (Bkz. Cumhuriyet Pa- dan yıldırım harekatı gibi kısa süreli saldı- who Reigned Twice”, 2001. dan, sokaktan, akademiden sos- dili haline gelir. Sanatsal beceri gerektirmeden görsel açıdan zengin yapıtlar ortaya çıkarmayı sağlayan “DALL -E” sanat dünyasında tartışılıyor Yapay zekâdan gerçek sorunlara nsanı diğer varlıklardan ayıran özel- zekânın yalnızca tarif ve komut siste- liklerden birinin yaratıcılığı ve sa- mine adını girerek bir sanatçının tarzını nat yapabilme yetisi olduğunu çok Aklınıza gelen işleyebilmesi, sanatçıların uzun çaba- kez duymuşsunuzdur. Ancak yapay lar sonucu oluşturdukları özgünlükle- herhangi İzekânın yaratıcılık ve sanatla ilgisi- rinin, yaratıcı bir ifade aracı yerine, bir yaratıcı nin her geçen gün daha da geliştiğini görü- “veri” kümesi olarak görülmesine yol yoruz. Daha önce şiir yazan bir yapay zekâ I açıyor. Başkasının entelektüel emeği- bir fikri geliştiren OpenAI şirketi, aklınıza gelen nin kullanılması ise telif hakkı sorula- herhangi bir tasarım veya fikirleri belirli yazılı tanım- rını akla getiriyor. SERRA lar aracılığıyla çizime dönüştüren “DALL- Ayrıca, her yapay zekâ sisteminde ol- sanatsal beceri E”yi yaratmıştı. Yakın zamanda daha hız- RODOPLU duğu gibi “DALL-E 2”de görüntüler ya- gerektirmeden lı, yüksek çözünürlüklü yeni sürümü olan ratabilmek için internetteki veri tabanla- serra.rodoplu “DALL-E 2”yi piyasaya sürdü. rındaki milyonlarca veriyi kullanırken sis- gerçeğe @gmail.com Adı gerçeküstücü ressam Dali ve bir ani- temlerdeki önyargıları da miras almakta dönüştürmenizi masyon kahramanı olan Wall-e’den türe- ve bazı durumlarda toplumsal basmaka- tilmiş yapay zekâ “DALL-E”, metinsel sağlayan lıpları güçlendiren görüntülerle karşımıza açıklamaları resimlere dönüştürebilen yeni bir yapay çıkmakta. Bu yüzden, metin ve bunlara karşılık gelen “DALL-E”nin zekâ sistemi, ilk düşünüldüğünde heyecan verici bir görüntü ilişkisi içinde “DALL-E 2”nin ürettiği tüm he- adım gibi geliyor çünkü aklınıza gelen güzel bir fikri, gelişmiş ikinci yecan verici ve eğlenceli görüntülerin yanı sıra hoş ol- herhangi bir sanat eğitiminiz veya beceriniz olmadan mayan birçok görüntüleri de üretebildiği anlamına ge- sürümü ne “DALL-E” aracılığıyla yaratabilirsiniz. Yapay zekâyı liyor. Örneğin, “CEO”, “avukat” gibi arama terimle- istediğiniz şekilde yönlendirdiğiniz bu sistemde tek sı- kadar heyecan ri yazıldığında sadece takım elbise giyen beyaz erkek nır düş gücünüz. görüntüleri oluşturmakta veya “hemşire”, “hostes” ya- verici görünse zıldığında kadınların çıkması gibi “DALL-E”nin cinsi- TELIF HAKKI SORUNLARI de telif ve tek yet temelli genellemeler ve ayrımcı görüntüler üreterek Bu yüzden de son zamanlarda internette bere ve si- tipleştirme gibi “stereotip”leri güçlendirdiğini, toplumun bütün kesim- yah balıkçı yaka giyen bir Shiba Inu köpeği, Hollan- lerini kapsayan görüntüler yaratamadığını anlıyoruz. dalı ressam Vermeer’in “İnci Küpeli Kız”ı benzeri bir sorunları da Sonuç olarak makine öğrenme yöntemleri bu kadar deniz samuru veya yünden örülmüş bir kase canavar beraberinde hızlı değişirken tasarım ve üretim gibi kulvarların in- çorbası gibi çalışmalara denk gelebiliyorsunuz. sana ihtiyaç duymadan yürüdüğünü düşünürsek, te- Yapay zekâ kullanarak ünlü sanatçılardan, biçim- getiriyor. melde insan yaşantısının, düşüncesinin ve yaratıcılı- lerinden çeşitli sanat akımlarına kadar aklınızdakile- ri çizimlere dönüştürebilmek keyifli ve eğlenceli olsa ğının ürünleri olan sanat yapıtları ve sanatçı üslupla- da bazı sorunları da akla getiriyor. Öncelikle yapay rı değerlerini yitiren bir sürece girildiğini hissettiriyor. otanyel@yahoo.com ÇZGI ATLAS