Katalog

3 TEMMUZ 2022 2 Türkiye yaklaşan 2. Dünya Savaşı öncesi önlemini almıştı EDITÖRDEN eğişim, yaşantımız- Gaz maskesi da tek değişmezimiz belki de. Günümüz- de ise her alanda de- Akşam, 10 Mayıs 1933 Dğişim ivmesi o ka- dar hızlandı ki artık günlük ya- şamlarımıza etki eden yenilikle- re uyumlanma süremizle kültü- rel anlamda alışkanlıklarımız ara- sında oluşan çelişkiler “anksiye- tik” sorunlar çıkaracak kadar bü- ŞADUMAN HALICI yük bir fark içermeye başladı. Öte sadumankaragozhalici@gmail.com yandan günümüze kadar “Biricik değişmezimiz nedir?” desek sanı- İkinci Dünya Savaşı tehlikesini rım “Çalışmak” diye yanıt verebi- lirim. yıllar önce fark eden genç Türkiye HHH Cumhuriyeti halkını zehirli gazlardan İnsanlık en eski zamanlardan korumak için türlü fedakârlıkla gaz beri çalışıyor... Öncelikleri, gereksinimleri ve bunlara yönelik maskesi fabrikası kurmuştu. koşulları değişse de çalışmanın lir. Kalan dört firmadan Auer Geselschaft 750 vazgeçilmezliği her zaman bin, Drager 593 bin, Horak 590 bin ve Grave- Ulus, 1 Kasım 1935 az geldi. Çocuklarımızın sınavları bit- yanı başımızda. Çalışmanın bir raux 606 bin liralık teklif sunar. Öneriler bir ti. Evimizde de geçirsek tatil planları- hedefe odaklanmak, belli bir kurul tarafından incelenir. Drager, Horak ve mız mutluluk veriyor. En önemlisi iki döngü içinde yaşamlarımızı Graveraux’nun önerileri güvenlik koşulları- buçuk yıldır yaşam kalitemizi düşüren diya çalışılacak olursa 300 bin üretebilecek kapa- sürdürmek, boş oturmamak gibi nı karşılamadığı için uygun bulunmaz. Kızılay Ysalgın tehdidi geçti. Maskeleri attık. sitesi vardır. yüksek ücrete karşın Auer Geselschaft’ın tekli- farklı gerekçeleri olsa da avcı- Umarım başka maskeler takmak zorunda kalmayız. fini onaylar ancak firma temsilcileri ile bir kez INÖNÜ’NÜN KONUŞMASI Tarih 1 Kasım 1935. Gazetelerin ilk sayfaları Türk toplayıcılıktan tarım toplumuna daha masaya oturarak fiyat kırımı ister. 715 bin Başbakan İnönü’nün konuşması ise Kemalist halk- halkına bir müjde veriyor: “Gaz maskesi fabrikamız geçişten beri çalışma kültürü lirada uzlaşılır. İhale sonucunda firma inşaatına çılığın yansımasıdır. İnönü der ki: “Maske, ordu si- dün çalışmaya başladı.” Fab- büyük çoğunlukla bir yerde başlar. (BCA, 48-68-19, lahı halinden çoktan çıktı ve her evde bulunması ge- rikanın kuruluş öyküsü bizi bulunma ve aynı döngüyü her 60-76, Bt. 08.10.1934) rekli bir eşya halini aldı. Bu nedenledir ki bu fab- 1933’e götürüyor. gün tekrar etmekle ilişkilendirildi. Bu yıllar Türkiye’nin rikanın memlekete hizmetleriyle çok övüneceğiz.” İnönü Hükümeti 1933 Çalışmak aynı zamanda yerlilik dünyayı da saran ekono- Fabrikanın ürettiği ilk maskeyi deneyen İnönü, Mayıs’ında fabrikanın ku- kavramını oluşturan başlıca mik bunalımın etkilerini maskenin halk/vatandaş meselesi olduğunu özellik- ruluş kararını almış, görevi hissettiği ama I. Beş Yıl- le vurgular. “Bunun içindir ki bu işi Kızılay’a ver- etkenler arasındaydı. de Kızılay’a vermiş. Çünkü lık Sanayi Planı’nı da uy- dik” der. Kızılay’ın sonraki görevi ise halkı maske dünya hızla savaşa koşuyor. HHH gulamaya koyduğu yıllar- bulundurmanın önemi konusunda eğitmek ve maske Zehirli gazlar en tehlikeli kit- Ardında bıraktığı izlerle dır. Plan çerçevesinde ku- sahibi yapmaktır. Profesyonel ve halk tipinde üre- le imha silahı olarak dünya- yaşantımızda pek çok şeyi rulan fabrikalarda oldu- tilen maskeler memurlara üç taksitle satılır. Yoğun nın gündeminde. değiştireceği öngörülen ğu gibi gaz maskesi fabri- bir talep vardır. (Cumhuriyet/Ulus/Akşam/Kurun, 1 Türkiye bu tehlikeyi en Akşam, 8 Eylül 1939 pandeminin belki de en kalıcı kası için de aynı ilke be- Kasım 1935; Bülent Bakar, Hava Taarruzuna Karşı erken fark eden ülkelerden. etkilerinden birisi çalışma nimsenir. Auer, fabrika- Türkiye’de Pasif Korunma, 2019.) Üstelik ülke halkçılık düşün- nın kuruluşu için gerekli makineleri ancak içer- kültürüyle ilgili alışkanlıklarımızı Kızılay, İkinci Dünya Savaşı’nın öncesinde 18 cesini benimsemiş. Daha 1920’de kurulan hükümet- de üretilmiyorsa dışarıdan alabilecek, dış alım- Ağustos 1939’da maske fiyatlarında indirim önerir. bize sorgulatmak oldu. Her ne te Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’na yer veril- da ise Türkiye ile “kliring anlaşması” olan ül- Hükümet bu öneriyi Fransa ve Birleşik Krallık’ın miş. Osmanlı siyasal sisteminde böyle bir bakanlık kadar pandemi öncesindeki keleri tercih edecektir. Döviz çıkışını engelle- Almanya’ya savaş ilanının ertesi günü 4 Eylül 1939’da yok. 1933’te Refik Saydam, bakanlığının bünyesin- gündelik tüm alışkanlıklarımıza mek isteyen Türkiye, malın malla takasını ön- onaylar. 21 liraya satılan büyük süzgeçli ve hortum- de “Zehirli ve Boğucu Gazlar ve Hava Hücumların- dönsek de birçok kurum evden gören politikasını gaz maskesi fabrikasının ku- lu savaş maskesinin fiyatı 19.5 liraya, 14.5 liradan dan Korunma İşleri Müdürlüğü”nü kuruyor. Genel- çalışma düzenini devam ettiriyor. ruluşunda da sürdürür. (BCA, 57-69-12, 60-82, satılan ortanca süzgeçli savaş maskesi ise 13.5 lira- kurmayda ise Gaz Genel Komutanlığı oluşturuyor. Ancak çalışma kültürüyle Bt: 24.08.1935) ya indirilir. (BCA, 88-86-10, 44-24, Bt: 04.09.1939) Üniversitelerde verilen zehirli gazlarla ilgili kon- ilgili çok daha büyük bir devrim Mamak Gaz Maskesi Fabrikası 31 Ekim 1935 Halk maskelerinin fiyatı ise 6 liradır. Kızılay bu mas- feranslarla da halk bilinçlendirilmeye başlanmış. günü hizmete açılır. Ertesi gün haberlerdeki de- keleri, baş ölçüsü alarak özel olarak üretir. kapıda. Dijital göçebelik, FABRIKA NASIL KURULMUŞ? taylar şaşırtıcıdır. Fabrikanın kuruluşu ile bire- 28 Mayıs 1943 günü Bakanlar Kurulu kararıy- teknoloji odaklı çalışma İnönü Hükümeti fabrikanın kuruluşu için bir ilgilenen Refik Saydam’ın açılış konuşma- la Milli Savunma Bakanlığı’na devredilen Ma- düzeninde mesai, ofis ve yerleşik ayırdığı 1 Milyon 270 bin lira ödeneği Sağ- sı tam bir şeffaflık örneğidir. Hükümetin ayırdı- mak Gaz Maskesi Fabrikası Türk halkının devle- düzen kavramlarını hızla lık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’na bağlı olan ğı 1 milyon 270 bin liranın 800 bini inşaat, su, yol tine güvenini perçinleyen Cumhuriyet kurumla- aşındırıyor. Simay Gözener bu Kızılay’a devreder. Kızılay fabrikanın kuru- ve kontrol için harcanmıştır. 333 bin lira maske- rından yalnızca biridir. Dünyada çalan savaş tam- hafta dünyada sayısı hızla artan luşu için ihaleye çıkar. İhaleye altı firma katı- lerin hammaddesi, 86 bin lira ise kurumun ida- tamlarına karşı devletin neden akılcı, Kızılay gibi dijital göçebelerin yaşamlarına lır. Lang-Verte ve Pirelli firmalarının teklifle- re masrafları ve işçi ücretleri için kullanılmıştır. halk için var olan kurumların neden şeffaf olması sizleri götürüyor. Çalışmak için ri şartnameye uygun bulunmadığı için reddedi- İlk hedef yılda 100 bin maske üretmektir. Üç var- gerektiğinin tarihsel örneğidir. dizüstü bilgisayar dışında bir şeye gereksinim duymayan, farklı ülke ve kültürlerde yaşamayı deneyimlerken iş yapmayı Maske, bellek ve sürdüren insanlar gelecek için bir öngörü niteliği de taşıyor. Keyifli okuyacağınızı umuyoruz. Hepinize iyi pazarlar... iktidar: La Noire de... DENIZ ÜLKÜTEKIN ROSEBUD deniz.ulkutekin@cumhuriyet.com.tr Senegalli yönetmen Ousmane Sembene’nin MUBI’de gösterime giren 1966 yapımı uzun metrajı “La Noire de...” Afrika’nın sömürgecilik sonrası Galeati Yayıncılık döneminin beyaz perdedeki ilk BAŞAK BIÇAK ve en çarpıcı tanıklıklarından... basakbicak @gmail.com akar’da benim için şöyle la, yüzeyde ise sömürge sonrası kimlik iki- Sembene, tek boyutlu ana karakterleri ve diyorlardır: Fransa’da lemiyle Said ile nefis bir bağ kuruyor. bir maske üzerinden, Diouana’nın belleği güzel bir hayatı var. aracılığıyla yalın bir anlatı kuruyor. Yal- KÜLTÜREL EGEMENLIK Ama benim için Fran- nız Fransa ve Senegal’in kolonyal ilişkile- Fransa sömürgeciliğinden bağımsızlık- “Dsa mutfak, salon, ban- rine yönelik bir kinaye değil, sömürge son- larını kazanan Afrika ulusları, Cezayir’le yo ve yatak odasından ibaret. Bu ülkedeki rasından bir trajedi de kurguluyor. Beyaz KARGO DAHİL 25 ¨ KARGO DAHİL 25 ¨ “güçlenen” Charles de Gaulle’ün kültürel insanlar nerede? Fransa bir kara delik mi?” sahiplerinin beyaz duvarları arasında gün- egemenlik politikası ve halkını bilinçlen- Oryantalizm’de Edward Said şöyle der: begün köleleşen Diouana’nın yaşamı ve dirmek için sinemaya yönelen Sembene... “Oryantalizm ekonomik, sosyolojik, tari- umutları kararırken kendisini köleleştiren- Senegal’in bağımsızlığını kazanmasından hi metinler aracılığıyla aktarılmaya çalışı- lere yaklaşımı süreçte edilgen direnişe bü- sonra çektiği “Le Noire de...”yü böyle bir lan bir jeo-ekonomik görüşler bütünüdür. rünüyor. Sessiz isyanı, onun Fransızca bil- ortamda, Diouana’nın Fransa’ya gidişiy- Bu sistem, ayrı bir dünyanın yönlendiril- mediğini düşünen Fransızlarla hiç konuş- le açan yönetmen, ana karakterinin geldi- mesi çabalarının tamamını kapsar. Sömür- mamasıyla da pekiştiriliyor. Senegal’de- ği evin beyaz duvarlarına asılmış maskey- ge ve imparatorluk yönetimlerinde oldu- ki anıları dışında, Diouana’yı konuşurken le anlatısının ilk göstergesini açık ediyor. ğu gibi siyasal iktidarla; aydın iktidarıyla; hiç görmüyoruz. Bize eşlik eden yalnızca Umutsuzca iş ararken “beyaz bir Fransız” din ve edebiyat alanında kültürel iktidarla; iç sesi... Sığındığı kozası, hapsedildiği bir tarafından çocuk bakımı için işe alınan ve ‘Biz’ ve ‘Onlar’ ilkesine dayanan fikirler “kara deliğe” evrilirken Afrika’yı ve ken- sonra Fransa’ya davet edilen Diouana’nın halkası içinde ahlaki iktidarla sürer gider.” disini temsil eden bir maskeyle bütünleşen KARGO DAHİL 22,50 ¨ KARGO DAHİL 25 ¨ Senegal’de “sahibine” hediye ettiği maske Said’in, “toplumdaki tüm gözeneklere gi- karakterin ve öykünün ilk ve ana çatışması bu... Ancak biz bu bilgiyi, büyük umutlar- 4 KİTAP, KARGO DAHİL 97,50 ¨ YERİNE ren iktidar” vurgusu, yıll ar süren sömür- yine bu imgeyle gerçekleşiyor. la geldiği Fransa’da kaybolan Diouana’nın ge egemenliği sonrası siyasal bağımsızlığı- Sömürgeleştirilen ulusların kimlik ikile- belleğindeki gezintimizle öğreniyoruz. nı kazanmasına karşın kültürel sömürgeci- minin ve Afrika ruhunun bir simgesi olan ¨ Başlarda mutlu olan ana karakterimiz, 90 likten kaçamayan toplumlarda ve alegorik bu maske, Fransa’ya musallat olan geçmişi- Fransa’ya çocuk bakımı için değil de hiz- bakımdan, alıntıladığım sözlerin sahibinde nin uzantısı olarak unutulmaz bir finalle gö- metçi olarak getirildiğini fark ettiğinde de- vücut buluyor. Senegalli yönetmen Ous- rünürlük kazanıyor. “La Noire de...” esini- +90 539 669 60 69 rin bir ümitsizliğe düşüyor ve kendisini mane Sembene, ilk uzun metrajı “La Noi- ni Yeni Dalga’dan, Sovyet biçiminden alan www.galeatiyayinevi.com galeatiyayincilik gletiyayincilik galeati2017 korkunç bir sona sürükleyecek duygunun re de...” (1966) ile derin anlamıyla Fransa Senegalli bir yönetmenin köleliğe karşı bir da ilk tohumları atılmış oluyor. ve sömürge imparatorluğunun kalıntılarıy- manifestosu ve başkaldırı öyküsü... KÖPRÜBAŞI PUANIM: 8/10