Katalog

24 t zum 2022 3 Frida Kahlo’dan Ellen Powell Tiberino’ya sanatta hastane odalarının izleri Klimt: The Immersive Experience Acının betimlemeleri Sağlık sorunlarıyla ortaya çıkan acılar, sarsıntılar ve iz bırakan deneyimler, Kariye Cami zamanını aşan sanat yapıtlarına esin kaynağı olabiliyor. pina bifida” denilen doğuştan gelen bir hastalıkla dünyaya gözlerini aç- tla a mıştı. Bu hastalık omurganın anne karnından başlayarak gelişme süre- Klimt ve iz “Scinde tam kapanamaması ile ilgiliy- g di. Omurga çevresi sinir yapılara hasar verebildiği gi- bi omurga eğriliklerine de yol açabilen gelişimsel bir S hastalıktı. Ancak küçük kı- İstanbul’daki zın karşılaşacağı tek sorun r ulopod bu değildi. Altı yaşında ço- serra.rodoplu Şam cuk felci geçirdi ve bir baca- @gmail.com ügünl Ğü ğında kısalıkla kendini gös- saklı altını teren bir biçim bozulması bı- raktı. Ufak bir çocuk için bu durum arkadaşlarının alay Van Gogh yapıtlarıyla başlayan dijital sergi akımı şimdi de konusu olma ve çevreden so- odağına Klimt’i aldı. Klimt eserleri ise camiye çevrilen Kariye yutlanmasını getirirdi, öyle Müzesi’deki mozaik ve fresklerin mirasını hatırlamamızı sağlıyor. de oldu. Genç kızlığında ise onu bu ijital sergilere “Klimt: The İnsan, Klimt sergisini gezerken müzikler, kez ağır bir sarsıntı bekliyor- Immersive Experience” tabloların oluşması, geçişler, elinize, yüzü- Ömür du. Geçirdiği kaza sonrası adıyla büyüleyici bir Klimt nüze yansıyan renkler içinde kaybolurken omurgasında, köprücük ke- t leany sergisi eklendi. Sergi iz- bu kapsayıcılığın entelektüel merak uyan- miğinde, kaburgalarında, ba- Dleyiciyi sanatçının ilk ka- dırıcı bir süreç olduğunu fark ediyor. Yal- cağında ve ayağında kırık- ra kalem eskizlerinden başlayarak Altın nız tek bir yapı Klimt’in yapıtlarının en vu- lar oluştu. Rahmi ve karın Dönemi’ndeki “Ağaç” gibi simgesel ya- rucu yanına esin vermiş ise “Bu büyüleyici Kırık Sütun (La organları da hasar görmüştü. Tüm bu sarsıntılar son- pıtlarına uzanan bir yolculuğa çıkarıyor. Columna Rota, deneyimlerin özünü başka nerede bulabili- rası yaşama bakış açısı değişti ve kendini tedavi döne- 1944) 14 Temmuz 1862 ile 6 Şubat 1918 ara- rim” diye düşündürüyor. Aslında yanı ba- minde resim yapmaya verdi. İçindeki fırtınaların tuva- sında yaşayan Gustav Klimt, simgecilik şımızda, İstanbul’da 74 yıl boyunca müze le yansımasıyla bugün bile üzerinde gerek sanatsal ge- ve “art-nouveau” akımının usta ressam- olarak var olan Kariye Camisi’nde Klimt’in rek bilimsel anlamda tartışılan eserleri ortaya çıktı. Fri- ları arasındadır. Art-nouveau sanat akı- büyüleci resimlerinin ışıltısını görebilirsiniz. do Kahlo (1907-1954) yalnız sanatı, aşkı veya feminist mı, 19. yüzyılda endüstri devriminin tek- görüşleriyle değil, yaşadığı sağlık sorunlarının dışa vu- kAriye’de klimt ışıltısı düzeliğine tepki olarak ortaya çıktı. Bu rumuyla da tanınan özel bir isim oldu. 534 yılında yapılan Kariye Kilisesi, Bi- akım resimden mimariye, iç tasarımdan Oscar Wilde “De Profundis”de sanatçıları tanımlar- zans döneminde bir manastır bileşkesinin seramiğe pek çok alanda etkili oldu. ken şöyle der: “Sanatçı dışa vurumlarında ruhu ve be- kilisesidir. Dışarıdan bakıldığında Kariye Klimt’in eserlerinin en dikkat çeki- deni bir ve ayrılmaz görür. Tersi olabilse de dışa vu- ci özelliği; kavis, asimetri, kadın figürle- kentte göreceğiniz diğer benzer yapıdaki rumları iç dünyasının bir ürünüdür.” İşte bu durum Bizans kilisesinden pek farklı gelmiyor. ri, ayrıntılı işlemeleri ve bu ayrıntılara al- Kahlo’nun üretimlerinde belirgin şekilde izlenebilir. Ancak, bu küçük ve bir o kadar gösteriş- tınla yaşam vermesidir. Hatta “The Kiss” Kaza sonrasında gördüğü tedavi, uzun süren ağrı ve siz duran binaya adım attığınız an bam- tablosunda, sekiz farklı yöntemle altın hareketsizlik, sanatını derinden etkiledi. “La Columna başka bir dünyayla karşılaşıyorsunuz, varak tekniğini uygulamıştır. Böylece re- Rota” (Kırık Sütun) ve “Autorretrato con Collar de Es- simde göz kamaştırıcı bir anlatıyla aşkı sanki kocaman altın bir kürenin içinde pinas” (Diken Kolye ve Sinek Kuşu ile Otoportre) gibi gibi hissediyorsunuz. Duvarlarını süsle- altının aracılığı ile seyirciye sunmuştur. resimlerinde acı konusunu yoğun şekilde işledi. yen görkemli mozaik ve freskler kendi- Avustralyalı ressamın, yapıtlarında saf altın kullanmasının nedenlerinden biri- sinden çok daha büyük olan Ayasofya’yı bile gölgede bırakır. Yapı bu dünyadan nin, babasının altın oymacılığı yapma- sı olduğu düşünülür. Diğer nedeni ise sa- olmayan bir yer gibidir. İçine girdiği- natçının İtalya’nın Ravenna kentinde bu- nizde insanı başka alemlere götürür. Af- yon, Kuzey Afrika’dan getirilen kırmı- lunan San Vitale Kilisesi’ndeki altın işle- meli Bizans mozaiklerinden büyülenme- zı, oniks, porfir, pembe renkli ve damar- si, bu nedenle kiliseye yılda iki kere git- lı mermerlerle zengin mozaiklere bakar- meye başlaması, hayranlığının da yapıt- ken Bizans’ın saklı mücevherleri arasın- tekinsiz bir mAsA larına yansıtması olarak bilinir. Bizans da kaybolmanızı sağlar veya sizi binlerce Tiberino’nun The Operation’ı izleyiciyi kanser hastalı- yıl öncesine bir yolculuğa götürebilir. mozaiklerinden yola çıkarak çağına göre ğı sırasında yaşadığı rahatsız edici bir deneyime katılma- yeni yorumları resminde uygular. Yapı, Bizans’tan günümüze kalan en Henry ya davet eder. Ameliyathanedeki endişe verici karakterle- Kilise, Bizans Kayser-i I. kusursuz mozaik/fresko betimleme di- Ford rin çizimi ortamın tekinsizliğini de betimler. Ameliyatha- Justinianos’un Ostrogot Krallığı’yla sa- zisini barındırır ve dönemin mozaik ve Hastanesi, ne sağlık çalışanları için sıradan bir mekân olsa da hasta 1932 vaşı sırasında yapılmıştır ve düzenli mo- fresklerini araştırmak, incelemek için bi- bir kişide farklı anlamlar uyandırabilir. Gerçekler kişinin zaikleri ile ünlüdür. Justinianos ve karı- çilmiş kaftandır. Asırlar ve teknolojiler en büyük korkularının kurgusal yansımalarıyla kusursuz sı Theodora’nın Apsis’teki portreleri bu ötesinde eserlere, sanatçılara ve insanlara şekilde birleşir ve bir kabus gibi gözükebilir. Resimde- mozaiklerin en önemlileri arasındadır. İs- bakıyoruz; günümüzün dijitalinde yaratı- ki rahatsızlık, bir açıdan da sağlık hizmeti verenlerin, has- Acının t AblodAki izleri tanbul dışında, Bizans sanatından kalmış lan kapsayıcı mekânı ile orta çağın kişiyi taların ruh durumunu da düşünerek kendileri için sıradan Kahlo’nun ruhsal sarsıntıları da tuvaline yansıyor- en büyük miraslardandır. Bu yüzden bu- sarmalayan mekânı aynı hissi yaratmak- olan davranışın dışına çıkmaya teşvik etmektedir. Kanser du. Birkaç kez hamile kaldı, ancak kazada aldığı yara- raya “İtalya’daki Bizans” diyebiliriz. ta. Bu dünyadan olmama hissi… tedavisinin 1970’li yıllardaki durumu ve siyahi toplumun lar nedeniyle bunlar düşükle sonuçlandı. Diğer gebe- sağlık hizmetlerine ulaşımı da bu yapıtta üzerinde düşü- likleri de devam etmeden sonlandırmak zorunda kal- nülmesi gereken kavramlar. dı. Bu deneyimlerin etkisi, Kahlo’nun bir hastane ya- Çizimde dikkat çeken bir ayrıntı da bazı karakterlerin tağında kendini çıplak ve kanlı çarşaflar üzerinde ağ- sanatçının eşiyle oluşturduğu “MOVE” trajedisini anlatan larken betimlediği “Henry Ford Hastanesi” tablosun- yapıta da esin kaynağı olması. “MOVE” hareketi 1972’de da görülebilir. kurulan ve doğa yasaları ve doğal yaşamı savunan bir ha- Yıllar sonra “fibromiyalji” hastalığı nedeniyle ağrıla- reketti. Zaman içinde bir komün oluşturan topluluk silah- rı sürekli bir hal aldı. Üstüne bir bacağının kangren ne- lı çatışmalara bile karışmaya başlamıştı. Komüne kom- deniyle kesilmesi de eklenince Kahlo morfin kul- şu evlerin şikâyetleri sonrası bölgeden ayrılmaları is- lanımını artırdı ve depresif bir duruma geç- tendi. Ancak bunu reddeden topluluğa 1985 yılın- ti. Ölümünden birkaç gün önce günlüğüne da 500 polisle operasyon başlandı. ABD’nin Phi- şu satırları yazdı: “Umarım gidiş eğlence- ladelphia kentinde helikopterden binalara atı- lidir ve umarım bir daha geri dönmem.” Frida Kahlo, ölümünden sonra, yeteneği lan bombalar sonrası beşi çocuk 11 kişi öldü. İşin daha da acı yanı çocuklardan bir veya ikisi- ve yaşamı boyunca toplumsal tekdüzelik- leri yıkması nedeniyle yirminci yüzyılın nin kemiklerinin Pennsylvania Üniversitesi ve en büyük sanatçılarından biri kabul edildi. Princeton’ın antropolojik koleksiyonlarında sak- landığı ve son yıllarda da Coursera adlı çevrimiçi Toplum kuralları yanında sağlık sorunları Tiberino ile uğraşan başka sanatçılar da vardı. Bunlar- eğitim ortamında “Gerçek Kemikler: Adli Antropo- dan biri de Afro-Amerikan sanatının önemli bir lojide Maceralar” adlı platformda ders için kullanıldığı- ismi olan Ellen Powell Tiberino (1937-1992). nın ortaya çıkmasıydı. Tiberino çalışmalarında sıklıkla Afro-Amerikan ya- Kişilerin yaşadığı acılar onu daha mı yaratıcı yapıyor şamı ve tarihi yanında hamile ve anne kadınları betim- yoksa zaten yaratıcı olduğu için karşılaştığı örnekleri mi ledi. Ancak kanserle on dört yıl süren savaşı onun da yapıtlarına yansıtıyor? Bu sorunun tek yönlü bir yanıtı ol- dışavurum yansıtan yapıtlar vermesini sağladı. Bun- madığı belli. İnsanoğlunun bedeni ve ruhsal durumun- lardan en bilineni de The Operation (Ameliyat) (1980) da gerçekleşen hasarların yansımalarını ise yalnız bir sa- adlı grafiti çizimidir. Burada çeşitli yüz ifadeleriyle nat eseri olarak görmek değil, içsel iletileri hissetmek ve ameliyat ekibi bir operasyon masası çevresindedir. İki- dersler çıkarabilmek belki de daha önemlidir. si pençe benzeri olan yamulmuş elleriyle iş başındadır. Başka bir sağlık çalışanı ise korkunç şekilde irileşmiş Kaynakça; O’Neill D. BMJ 2011; 342: d2419 bir gülümsemeyle doğrudan izleyiciye bakmaktadır. https://en.wikipedia.org/wiki/Ellen_Powell_Tiberino İmtiyaz Sahibi: Reklam Yönetimi: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık AŞ. Prof. n Yayın Koordinatörü 24 TEMMUz 2022 SAYI: 1689 CUMHURİYET VAKFI adına Nurettin Mazhar Öktel Sk. No: 2 34381 Şişli/İstanbul Tel: (0212) 343 72 74 DENİz ÜLKÜTEKİN (20 hat) Faks: (0212) 251 98 68 e-posta: reklam@cumhuriyet.com.tr ALEV COŞKUN n Sayfa Tasarım Genel Yayın Yönetmeni EMİNE BİLGET Baskı: İleri Basım Mat. Amb. Reklam Tanıtım Yay. ve Teknik Hiz. Tic. A.Ş. ARİF KIzILYALIN Yenibosna Mah. 29 Ekim Cad. No:11A/41 Bahçelievler İstanbul n Reklam Genel Müdürü Sorumlu Müdür Dağıtım: Turkuvaz Dağıtım Pazarlama A.Ş. Yaygın süreli yayın pazar.dergi@cumhuriyet.com.tr ESRA BOzOK ÖzGÜR SOYER otanyel@yahoo.com Çi S ya erra em