Katalog

24 t zum 2022 2 Da lseeir Far eDitör Den Henüz Temmuz ayı bile bitmedi ancak... imileri için sıradan olan sözcükler kimileri için- se yaşamsal önemdedir. bir yıllık Ülkemiz ve yurttaşları- Kmız için örnek verecek a YÇa olursak bu sözcük herhalde “Lo- zan” olurdu. Dünyada pek kimse- Ce Yla N nin bilgi dağarcığı içinde yer alma- yan, bugün 137 bin kişilik nüfusuy- la, İsviçre’nin diğer kentleri gibi re- kaynağı fah seviyesi yüksek ve kendi düze- ninde yaşama devam eden bu kent, Türkiye’nin kuruluşunda yer alan en önemli bellek noktalarından birini oluşturuyor. HHH tükettik Bundan 99 yıl önce İsmet Paşa’nın imzasıyla tam bağımsız Türkiye’nin dünya tarafından ka- bul edilmesine aracı olan Lozan Ba- rış Antlaşması, ne ilginçtir ki bu kü- çük İsviçre kentini bizim için önem- li kılmıştır. Bugünlerde tarihi tar- mi ise şöyle: (dünyanın biyokapasitesi / İnsanlık dünyanın kendisine tışmalar çerçevesinde belki eskisin- dünya ekolojik ayak izi) x 365. Dünya- den de sık kullanılan bu isim, kişisel nın biyokapasitesini -hesaplanacak yıl bir yıl için sunduğu belleğimizde yer alan dönüm nok- içinde- dünya tarafından üretilen doğal kaynakları henüz yedinci ay Limit Aşım talarından belleğimize kalanları da kaynaklar, dünya ekolojik ayak izini düşündürüyor. Ortak bilincimizle ise insanların -hesaplanacak yıl içinde- dolmadan, 28 Temmuz’da bireysel bilincimiz arasındaki bağ, ki- doğal kaynak tüketimi oluşturuyor. Günü’nü daha ileri tüketmiş olacak. Ülkemiz ise Limit aşım günü kavramını bir İngiliz zaferlerimiz, düş kırıklıklarımız ve sınırı 22 Haziran’da aştı. düşünce kuruluşu olan Yeni Ekonomi uzlaşmalarımızla şekillenen toplum- bir tarihe almak Vakfı’ndan Andrew Simms ilk kez kul- sal bir karakterin yansıması mı? landı. 2006 yılında farkındalık yarat- HHH nsan türü olarak tüketici bir can- mak için Dünya Limit Aşım Günü’nün Doğal olarak bugün ve belki ya- lıyız. Biyolojik dizilimimizi ve- mümkün mü ilk kampanyası düzenlendi. rın, bu büyük zaferin, o kadar da bü- ya daha geniş ölçekte varoluşsal yük olmadığını savunan, kusurları- yapımızı değiştirmemiz müm- tÜ ketilen k ADAr nı bulmak isteyenlere karşı bu bü- İkün değil. Ancak ne kadar tüket- Üretilmiyor yük günün önemini anlatmaya çalı- memiz gerektiği konusunda elbette bi- İnsanlık tarih boyunca barınma, bes- şanları izleyeceksiniz, hatta kiminiz linç sahibi olabiliriz. Bilinç, insan tü- lenme, kentler kurma, ürünler oluştur- #MoveTheDate Dünya Limit sürdürülebilir pazarlardan yap. sosyal medyada bu tartışmanın için- rünün en övündüğü özelliklerinden bi- Aşım Günü’nü ileri tarihlere yön- u Gıda atıkları konusunda bil- ma adına dünyanın kaynaklarını kul- de yer alacak. O yüzden düşünme- ri. Ne yazık ki insanların bir bölümü landı. 1970 yılına gelindiğinde ise kri- lendirmenin mümkün olduğunu gi edin, öğrendiklerini hayatına kat niz zor olabilir. Ancak yine de bir “ne kadar tüketmesi gerektiği konusun- dile getiren bir kampanya. Kentle- ve paylaş. tik eşik aşıldı. Çünkü dünya tüketilen deneyin. da hep daha fazlasını isteyenler” grubu- kadar üretmiyordu. Küresel Ayak İzi rin tasarımından enerji harcamala- u Giysi satın almadan önce “ger- nu oluşturuyor. Ülkemizde ise son za- HHH rımız, gıdaları nasıl tükettiğimizden çekten buna gereksinimim var mı” Ağı’nın verilerine göre bu tüketim hı- manlarda ardı arkası kesilmeyen olay- Düşünün, bir ulusun toplumsal yolculuklaırmızı nasıl yaptığımıza sorusunu en az dört kez sor. zı için 2022 itibarıyla 1.75 dünyaya ih- ların da gösterdiği gibi kaynakların tü- belleği değiştirilmeye çalışılırken kadar aldığımız kararlar ve uygu- u Tek kullanımlık plastikleri ya- tiyaç var. Grafiklerde dikkat çeken bir ketimi konusunda pek iç açıcı şeyler ol- işe kişisel belleklerimizden başlanı- lamalar sonucu yaşam evimiz olan şamından çıkarmaya çalış. dalgalanma da mevcut. 2019’da 29 duğu söylenemez. Bunu bilimsel olarak yor olabilir mi? Kişisel anılarımız dünyanın kendini onarmasına des- u Yeni yapılarda yağmur hasadı- Temmuz olan Dünya Limit Aşım Gü- hesaplamak da mümkün. Karşılaştır- da tıpkı gurur duyduğumuz zafer- tek olabiliriz. nı da hesaba kat. nü, pandeminin etkileriyle 2020 yılın- malı okumak gerekirse Türkiye için Li- lerimiz gibi bizden çalınmak veya u Toplu ulaşımı tercih et. u Yetkili kurumlardan çevre ve da neredeyse üç haftalık bir farkla 22 mit Aşım Günü bu sene 22 Haziran’dı. duygusu değiştirilmek isteniyor ola- u Gıda alışverişini yerel, etik ve iklim ile ilgili haklarını talep et. Ağustos tarihine ilerledi. Bu dalgalan- Dünya Limit Aşım Günü ise bu sene 28 bilir mi? Siyasi ve toplumsal günde- manın ana nedenleri arasında bireysel Temmuz... min yarattığı kaygı kişisel belleği- olarak araç kullanımının ve uçak yolcu- Peki, nedir bu “Limit Aşım Günü” mizi nasıl etkiliyor? Gerçekten eli- luklarının azalması sonucu karbon ayak (Overshoot Day) derseniz; özetle “dün- mizden telefonu bırakıp kendi ya- izinin düşmesi var. O zaman eko-ank- Rakamlarla Dünya Limit Aşımı Günü yanın bize bir yıl için sunduğu doğal şantımızla ilgilenmeye başladığı- siyete kapılmadan verileri inceleyip ne- kaynakların tükenme günü” diyebili- mızda az önce bizimle birlikte olan yi, nasıl yapacağımıza karar vererek ilk u Dünyada yaşam ilk kez 4 buçuk milyar yıl önce görüldü. rim. Bir yıllık kaynakları tükettiğimi- olumsuz duygular bir anda uçup gi- adımı atabiliriz. Bu arada bireysel ola- u 1970’ten bu yana dünya nüfusundaki artış yüzde 121. ze göre de gelecek yıldan borçlanma- rak da karbon ve su ayak izini hesapla- diyor mu? Yoksa içimizdeki yılgın- u 1970’ten beri omurgalı türlerinin ortalama nüfus büyüklüğündeki düşüş ya yani yerel besinlerimizi tüketme- manıza yardımcı olan çevrimiçi siteler lığa birer birer tohumlarını mı eki- yüzde 58. ye ve küresel ısınmaya katkı verme- var. Tarayıcınızdan yazdığınızda karşı- yor? Kim bilir belki de bu yılgınlık- u İnsanlığın Ekolojik ve Karbon Ayak İzi yüzde 57. ye devam ediyoruz. Hesaplama yönte- nıza birçok seçenek çıkacak. tır kimilerine Lozan’ı küçümseme kaynak: www.overshootday.org ayca_ceylan yüreğini veren! HHH Bu hafta Şaduman Halıcı bizi Dişiler doğum yaptığında canlılara karşı duydukları sevgi de artıyor bebe 101 1923’ün temmuzuna, Lozan’a götü- rüyor. Belleklerimizi yenilememiz ve büyük “kurtuluş”un İsviçre’nin küçük bir kentindeki diplomatik za- ferle nasıl taçlandığını hatırlamamız Tüm dünyanın annesi için... Hepinize iyi pazarlar. bi sonuçlara yol açıyor. Polonya’da yapılan azlasıyla insan sevgisi taşıyan kendilerini anlatamayan hayvanlarla kur- ben Uzay doğduğunda iyice sı- duğum eşduyu seviyesi daha bile yüksek. bir çalışmada her bir çocuğun annenin ya- Deniz Ülk Ütekin nırları zorlamaya başlamıştım. Bu yükselişin bir nedeni var: Bakmak- şam süresini ortalama 95 hafta kısalttığı bu- Dai D deniz.ulkutekin@cumhuriyet.com.tr Dürüst olmam gerekirse da- la yükümlü olduğum canlı konuşamadı- lundu; babanın ömrü ise kız çocuk başına Çi Fha önce duygudaşlık konusun- ğı için eşduyuyla gereksinimlerini varsay- ortalama 74 hafta artarken erkek çocuk sa- da kadınlara karşı biraz olumlu ayrımcılık maktan başka şansım yok. Hatta annenin yısının etkisi olmadığı bulunmuş. Yazarlar, yapardım. Oğlum olduktan sonra gözüm- çocuğunun gereksinimlerini bilmek zo- babaların anneler kadar ağır bedeller öde- de herkes eşitlendi, sokaktaki koca koca runda oluşu insanlarda eşduyu yeteneğinin meden ileri yaşlarda kızlarından iyi bakım adamlara bile “Ah yavrum, sen de mi be- bu kadar gelişkin olmasını sağlamış olabi- almalarına bağlıyor durumu. bektin” diye daha bir sevgiyle bakar oldum. lir. 2021’de yapılan bir çalışma annelerin Anne Aht Apotl Arın Dr Amı Yanımdan geçen amcalar da bebek olmuş- beyinlerindeki hem eşduyu hem de “zihin Galeati Yayıncılık tu, süt için ağlamışlardı, anneleri onları ye- Biz yine de iyiyiz, ahtapotlarda anne- okuma” (theory of mind) alanlarının çocu- lik çok daha zor. Yumurtalarını bir kovu- terince sevmiş miydi? Dünyada denetimim ğu olmayan kadınlara göre daha güçlü şe- ve bakımım dışında milyarlarca bebek ol- ğa bırakan dişi ahtapotlar bakılmadıkların- kilde ortaya çıktığını göstermiş. duğunu düşündükçe kendimi çok çaresiz da çoğunun çatlamayacağını bildikleri yu- kybele miyim ben? hissediyordum. Sanki bir kere anne olduk- murtalara yerlerinden hiç ayrılmadan beş Uzay şimdi sekiz aylık ve bu duygular tan sonra artık herkesin annesi olmuştum. altı ay boyunca bekçilik ve bakım yapar- giderek azaldı. İnsan sevgim her zamanki Oysa Uzay’a bile ancak yetiyordum. lar. Aylarca kovuktan çıkamayan anne ah- gibi ancak en azından amcaları, teyze- Biraz araştırınca bu duygu- tapotlar beslenemez ve ölürler. Bu bilgiyi leri elma şekeriyle mutlu etme larda yalnız olmadığı- verirken bile hormonlarım boş durmuyor isteğim yavaş yavaş yitti. mı gördüm. Fare- ve kendini feda eden anne ahtapotlar için Zaten, herkesin anne- ler üzerinde ya- ayrı, anasız kalan ahtapot yavruları için si olarak yaşamaya pılan bir de- ayrı yas tutuyorum. Kendini feda eden an- KARGO DAHİL 30 ¨ Anne devam edemez- neye göre ne ahtapotları çok iyi anlayabiliyorum. Şu ahtapotun dim ki! Kybele dişiler do- anda Uzay’ın iyi bakıldığını, iyi olduğunu doğurma anı. miydim ben? ğum ya- bilmek için değil 95 hafta, ömrümün kala- Uzay’ın ba- şayınca nını gözüm kapalı veririm. sinir sis- na kattığı bu u Anderson GM, Grattan DR, van den dağa taşa kar- teminde- Ancker W ve ark. (2006) Reproductive ex- ki pro- şı anaçlık ta- perience increases prolactin responsiveness bii ki yıpratı- laktin re- in the medial preoptic area and arcuate nuc- septörle- cı. Annelik yo- leus of female rats. Endocrinology, 147: ğun emek iste- rinin du- 4688-4694. yen bir işken üs- yarlılığı artı- u Jasienska G, Nenko I, Jasienski M ve tüne bir de etrafım- yor ve bebek- ark. (2006) Daughters increase longevity of da olup bitenlere ola- lerle karşılaştıkla- fathers, but daughters and sons equally re- KARGO DAHİL 85 ¨ rında hiç olmamışlara ğandan fazla endişelenme- duce longevity of mothers. Am J Hum Bi- 2 KİTAP, KARGO DAHİL 115 ¨ YERİNE nin psikolojik yükü ekleniyor. kıyasla çok daha hızlı an- ol, 18(3): 422-425. nelik davranışına geçiyorlar. Çalışmaya Böyle olunca anneler olarak ömrümüzden u Eşel, E. (2010). Anneliğin Nörobiyolo- ¨ biraz yiyoruz. Lafın gelişi değil, her bebek göre annelik yaşamışların prolaktin sevi- 100 jisi. Turk Psikiyatri Dergisi, 21(1): 68-78. yeleri “bebeklerle karşılaştıklarında” artı- annenin ömrünü kısaltıyor. Hamileliğin, u Plank, I. S., Attar, C. H., Kunas, S., emzirmenin, doğum sonrasındaki ağır iş yor, benimse karşımdakini besleme ve ba- Dziobek, I., & Bermpohl, F. (2021). Mot- +90 539 669 60 69 rındırma yağmuruna tutma isteğimin tavan yükünün enerjik ve besinsel gereksinimleri herhood and theory of mind: increased acti- www.galeatiyayinevi.com galeatiyayincilik gletiyayincilik galeati2017 yüksek olduğu için üreme, kadınlarda sağ- yapması için herhangi bir insan veya hay- vation in affective theory of mind and emo- van görmem yetiyor. Tıpkı bebekler gibi lık bozulması ve daha kısa yaşam süresi gi- tion processing areas. eleb lş lo em