Katalog

27 MART 2022 3 Çekirge belasından modern bilim ışığında kurtulduk Deli ı a Sığırcık suyundan r Dumrul’un k ö Şa Duman h cıalı kravatı ‘pulvarizatör’e İnsanlara zulmedip Tanrı’ya Osmanlı’nın yüzyıllarca saygı gösteren Deli Dumrul ve kurtulamadığı çekirge kadınlara şiddet uygulayıp hâkim belasını genç Türkiye karşısında kravat takan günümüz Cumhuriyeti, modern zorbaları arasındaki benzerlik... bilimin ışığında birkaç eli Dumrul kravat ta- yılda çözdü. kar mıydı? Deli Dumrul on günlerde ülkemin kravat takmaz, takım aydın insanları ve uz- elbise giymezdi ama manları ısrarla, tarım- Dgü- da “terör”e işaret ediyor. nümüzdeki kadın ka- SÜlkemizi bekleyen kıtlık tillerinin hâkim karşı- ve açlık tehlikesine dikkat çekiyor. sında takım elbise gi- Uzmanların örnekledikleri çağdı- yip kravat takarak in- şı yaklaşımlar “insan” olanın aklı- dirim almalarına ben- na, bilimsel düşüncesine sığmıyor. zer şekilde otorite Oysa bilimin verileri kullanıldığın- karşısında usluyu oy- da sorunları çözmek kolaylaşıyor. namasını çok iyi bi- İşte size bir Osmanlı-Cumhuriyet lirdi. Hatta onun tari- P. Dofr . r himizde bu işi bece- karşılaştırması. Üst Ü n ren ilk masal kahra- “Aman yarabbi! Bu öyle bir afet- manı olduğunu söy- tir ki kurttan bile beterdir. Kurt ge- Dneö lemek mümkündür. lir, sürüye dalar, alabildiği yalnızca Nasıl? bir koyundur, sadece onu yer. Çe- nur. 1923’te 40 bin lira bütçe ay- kirge ise yiyebileceği ne varsa hep- Dei Dl ulumr rılır. Aynı yıl altının gramı 815 sini yer. Kocaman ormanlarda bir Dede Korkut Masalları veya bir di- kuruştur. ot tanesi bile bırakmayıp çöle dön- ğer adlandırmayla Dede Korkut Desta- 1923-1935 arasında; 1200 Pul- dürür. Sonuç kıtlık ve açlıktır.” nı, Prof. Dr. Mehmet Fuat Köprülü’nün varizatör, 42 ton uranya zehi- ifadesiyle edebiyat tarihimizin muhte- halk çsziear ri, 550 havalı püskürtücü, 120 şem bir ürünüdür. Bu masallar milattan Yukarıdaki satırlar 17 Haziran bin çinko levha, 22 kamyonet, 6 önce Orta Asya’da oluşmuş, Horasan traktör, 3 otomobil alınır. Çekir- 1881 günü Tercüman-ı Hakikat ga- üzerinden Anadolu’ya gelmiş, Anado- ge ile mücadele için yeni kad- zetesinde yayımlanmıştır. Osman- lu coğrafyasından ve İslam kültürün- rolar açılır. Uluslararası komis- lı coğrafyasında 16. yüzyıldan iti- den etkilenmiş, XVI. yüzyılda ise yazı- yonlara, kongrelere katılım ger- baren görülen çekirge salgınla- ya geçirilmiştir. çekleştirilir. 1923’te Hollanda, rı zamanla afete dönüşür. 1915 yı- Dede Korkut Masalları’ndan bir tane- 1924’te Halep ve Roma, 1925- lı ise bu afetin doruk yılı olur. Os- Kadının çekirgelere yazdığı müralese (resmi kadı mektubu). sinin adı Deli Dumrul’dur. Bu masal- 1932 arası Şam ve Kudüs’te- manlı Devleti’nin, çekirgelerin bi- da özetle, Deli Dumrul kurumuş bir ça- ki Çekirge Kongreleri’nde Türki- ve zenginler tarafından hoşnut edil- ler alarak çare bulmaya çalışır. Çe- yolojik yapıları da dahil konuyla il- yın üzerine işlevsiz bir köprü yaptırmış- ye de temsil edilir. 1931’de İngil- gili bilgi birikimi, uzmanı yoktur. mesi ise sahte şeyhlerin türemesi- kirgelerle mücadele yerel yönetim- tır, geçenden otuz akça, geçmeyenden tere’deki İmperial İnstitute Ento- ne neden olur. Köylülerin müca- lere ve köylülere bırakılır. Köyde Örgütlenmesi yoktur. Afetten za- döve döve kırk akça almaktadır. Böy- mology Gromwell Road Haşarat delesi de savaşlarda yapılan aske- muhtarlar, ihtiyar heyetleri çekir- rar gören halk çaresizdir. Çekirge- le davranarak namının Rum’a, Şam’a Enstitüsü’nün müdürü Bay Uva- leri kendi olanakları ile yok etme- re alımlar nedeniyle olumlu sonuç ge yumurtalarının gömülü olduğu yayılmasını istemektedir. Bu zorbalığı- rof ve yine aynı yıl Berlin Hayva- vermez. Ama Osmanlı arşivi yüz- ye kalkınca, açıkgözler ortaya çı- alanları belirlemekle, köylüler ise nın yanı sıra bir de gençlerin canını alı- nat Müzesi Orthaptera Haşarat Da- lerce Çekirge/Sığırcık Suyu bel- yumurta ve kurtçukları yok etmek- kar. Bu açıkgözler kadıya koşarlar. yor diye Azrail’e sataşır. (Kendi zorba- iresi Müdürü Prof. Dr. W. Ramme, Şöyle derler: gesiyle dolar. Şeyhler gibi köylü- le yükümlü kılınır. Aksi durumda lığını doğal kabul eden Dumrul, haksız Türkiye’ye gelir. “Çekirgeler sığırcık kuşları- ler de derdine deva bulmak için ka- hapis yatmak vardır. Peki köylü- davrandığı gerekçesiyle Azrail’den he- Sonuç: Türkiye Cumhuriyeti da- dıya başvurur. Kadı ne yapar? Ka- nün mücadele yöntemi nedir? nın rızkıdır, öldürülmeleri günah- sap sormuştur.) ha çekirge sürüleri ülkeye girme- dı, çekirgelere hitaben bir mürasele - Serin ve yağmurlu günlerde çe- tır. Çaresi biziz, bizim okuduğu- Bütün bu yaptıkları Hak Teâlâ’ya hoş den afeti önleyebilmeyi başarır. muz suları serperek çekirgeler yok (resmi kadı mektubu) kaleme alır. kirgelerin uyuşukluğundan yararla- gelmez, O da Azrail’e Deli Dumrul’un Tarım canlanır. Öyle ki 1923 yılın- Tarlalara bırakılmasını uygun bul- nıp değnek, süpürge, çalı ile vurup edilsin.” canını almasını söyler. Azrail canı- da 50.8 milyon olan tarım ürünle- duğu bu mektupta çekirgelere şöy- öldürmek. Çekirgeler Allah’a havale edildi. nı almaya geldiğinde Dumrul, “Tan- ri ihracatı 1930’larda dünya ekono- Böylece kendilerinin “şeyh” ol- le seslenir: - Teneke, boru veya davul çalıp rım, ben sana saygılıyım, benim sorunum mik bunalımına rağmen 71.7 mil- “Çekirge ismiyle anılan siz obur- duğunu iddia edenlerin okuyup üf- ürküterek tarladan uzaklaştırmak. Azrail’le” der. Onun bu saygılı tavrı Hak yon dolara yükselir. Gazi Mustafa lar, Allah’ın kullarına ait olan eki- - Nadir de olsa zehirli yem, çin- lediği sular Çekirge/Sığırcık Suyu Teâlâ’nın hoşuna gider ve Dumrul’un ca- Kemal Atatürk diyor ki: “Hayatta diye ün kazanır. Bu sular dinsel ri- li ürünleri yiyerek zarar verdiğiniz ko levha ya da arsenik gibi kimya- nını bağışlar. (Canının yerine bir başka en hakiki yol gösterici bilimdir.” tüellerle tarlalara serpilmeye başla- için sizden şikâyetçi olundu. Ben sal ürünler kullanmak. can getirmesi istenince Dumrul’un an- de şeriat adına sizi uyarmak için bu Yumurtadan çıkan kurtçuklar nır. Serpme işini yapana da “Çekir- nesine koşması bağımlılıkla ilgilidir, bir ge Şeyhi” denir. Suyun elde edil- mektubu kaleme aldım. Buna uya- (nimf) ise kalabalık insan grupları başka yazımın konusu olacaktır.) diği tekkeler, bölgeler padişah fer- rak bulunduğunuz yerden tiz za- tarafından ayakla ezilerek, dallar- manda çekilip gidin. Aksi takdir- manıyla hayvan vergisi de dahil la üzerine vurularak, bazen de ya- k t avar m si sleee *Şu kaynaklar karşılaştırılarak okunabilir. pek çok vergiden bağışık tutulur. de her şeyi yok eden Allah’a hava- kılarak yok edilmeye çalışılır ama (M.A.Yıldırım, http://jss.gandep.edu.tr 1017- Deli Dumrul masalı bize ne anlatıyor? 1042; A. Demir, Osmanlı Devleti’nde Haşere- Ne var ki vergi bağışıklığı nedeniy- le edilirsiniz. Amin!” afet engellenemez. Türkiye Cum- İnsanları döverek, paralarını gasp ederek lere Karşı Bir Önlem: Çekirge Suyu, Erdem/ le insanlar suların olduğu bölgeye Çekirgeler bulundukları yerle- huriyeti ise çareyi bilimsel yön- zorbalık sergileyen Deli Dumrul, per- 67, 2014; M. Temel, H. Baş, Cumhuriyetin İlk göç edince devlet hazinesi zarara ri tez zamanda terk etmez! Devlet, temlerde arar. Kimyasal ilaç ve vasızlığını Azrail’e kafa tutarak sürdür- Yıllarında İzlenen Bitki ve Orman Sağlığını uğrar. Çekirge şeyhlerinin çiftçiler 1912 yılından itibaren yasal önlem- alet alımı için bütçelere ödenek ko- Koruma Politikası, İLKE, 2008, S. 20) müştür. Bunun karşılığında ceza alma- sı gerekmektedir, ancak Tanrı kendisine saygılı olan Dumrul’un dünyevi suçları- nı affetmiştir. Bu durumda köprü yüzün- den mağdur olan onca insan ne parasını alabilmiş ne de saldırganın cezalandığı- nı görebilmiştir. Vurgulamakta yarar var, böyle bir olay vuku bulmamıştır; ne Dumrul ku- Saatli Maarif Takvimi ru çaya köprü kurmuştur ne de Tanrı kendisine saygılı olduğu gerekçesiyle e B onun tüm hatalarını affetmiştir. Bu bir ayıklıyorum yine. Nar ayıkla- Bcuk masaldır, bu masal da İslami bir görüşü mak benim için şahane bir te- değil, milattan öncesi Türk toplumunun rapidir, susmak ve odaklanmak adalet anlayışını sergilemektedir. Bilin- için birebirdir. Tıpkı bir za- Her yaprağını heyecanla diği kadarıyla İslami bakış tarzına göre manlar babamın ayıkladığı gi- okurdum. Orhan Veli Tanrı kendisine karşı işlenen suçları af- bi... Hiç sesim çıkmıyor, sa- hayranlığım Saatli Maarif fedebilir ancak kulun kula karşı işlediği dece düşünüyorum. Babacığı- suçları affetmez. mı ve üzerimde bıraktığı izle- Takvimi’yle başladı desem Ladini nitelikteki bu masalın iletisi ri düşünüyorum, içten içe ona yeridir. Şimdi belki her şey galiba şudur: Otoriteye saygılı olursan, benzemek ya da hâlâ kendimi insanlar arasında yaptığın hırsızlıklar, elimizin altında ama ona beğendirmek istiyorum. yolsuzluklar, otorite tarafından fazlaca Onu çok özlediğimi hatırlıyo- eskinin keyfi yok. önemsenmez. Bu otorite kimdir? Her- rum. Her kız çocuğu için baba, halde devlettir, devletin hâkimi, savcı- açılmamış kapıların cevabıdır. er şehrin kış koku- sıdır. Eğer karını öldürüp hâkim karşı- su ne kadar farklıdır İçimizde eksik kalan ya da ta- sına çıkarsan, kravat takman ve ceketi- mamlanmış olan bir sürü duy- hiç düşündünüz mü? ni iliklemen halinde indirim alırsın. Pe- Anadolu şehirlerinde gunun sebebidir. Pazardan al- ki, kişinin karısını öldürmesiyle hakime dığım nergisleri vazoya ıslıyo- H başka bir yalnızlık, duktan sonra ben de merakla elime ceket iliklemesi arasında nasıl bir ilişki başka bir hüzün vardır. Kömür ko- alır, çocuk aklımla okurdum. Şim- rum, nedense gözlerim de ıs- var? Galiba otorite, “Bana sorun yarat- mi. Bu takvimler aile içinde o kadar lanıyor. Babam her evlilik yıl kusu sarmıştır havayı, garip bir ıs- di düşünüyorum, nasıl da iz bırak- etkiliydi ki insanlar doğacak çocuk- ma, ben seni kollarım” diyor. sızlık kaplamıştır şehri. İstanbul öy- mış bende. Neler yoktu ki o küçü- dönümünde anneme nergis alırdı. Amerika’da mafya da aynı mantıkla larına isimleri bu takvimden bulur- Nergislerin hatırına bir süre daha le değildir, her şeye rağmen ayak- cük yaprakta? Bir kere her türlü do- du. Günün özlü sözü, tarihte bugün, çalışır. Mafyanın ayak takımı, tetikçileri, ta durmayı bilen bir kadın gibidir, ğa olayından bahsederdi, kırlangıç katlanacağım bu soğuk kış günleri- siyah takım elbiseli, kravatlı ve fötr şap- görgü kuralları, tarihte yaşanmış ne. Kim bilir belki takvimde günler hep hareketlidir. “Zemheri günle- fırtınasını ilk defa o takvimde oku- olayların yorumları, önemli günler, kalıdır. Çevreye verdikleri ileti ise şu- ri” deyimini düşününce, aklıma es- muştum. Güneşin doğuş saatleri, uzuyor, sıcaklar yakında başlayacak dur: “Biz topluma, devlete, mahkemeye haftalar, maniler, fıkralar, şiirler. diye bir haber okurum ya da kal- kiden evlerimizde duvara astığımız leyleklerin gelme zamanı, cemrele- İlk Orhan Veli hayranlığım bu tak- saygılıyız; sadece bize ödemesi gerekli Saatli Maarif Takvimleri geldi. Sa- rin düşmesi, fırtınalar, zemheri kış binize cemre düşecek der ki, bu en haracı ödemeyen şu ahlaksızı vurduk.” vimle başladı desem yalan olmaz. önemlisidir. Sıcakların, yeşil erikle- man kâğıdına basılmış, aslında tak- günlerinin başlaması, günlerin uza- Şimdi her şey elimizin altındaki te- Kravatların, duygu sömürüsü ve göz vimden ziyade bir ansiklopedi kıva- ması gibi bir sürü doğa olayından rin, ılık rüzgârların geleceğini söy- boyama için kullanılmadığı günlerde lefonlarda mevcut belki ama o eski ler belki, Saatli Maarif Takvimi ya- mındaydı. Çocukluğumda babamın, haberdar ederdi. Bu bana hep çok keyif yok. yaşamak dileğiyle. her gün incelikle koparıp okuduğu- büyülü gelirdi, bir masal dünyası- lan söyleyecek değil ya. Belki hep Önümde bir tepsi nar, sessizce beraber yaz oluveririz... nu hatırlıyorum o sayfaları. O oku- nın içinde gibi hissederdim kendi- P ÜB Ş oz ru km