Katalog

25 ARALIK 2022 4 Altın Portakal’da En İyi Erkek Oyuncu ödülünü kazanan Cem Yiğit Üzümoğlu: Boyutsallık-1 (Bilgi ‘Sanatın politik Prof. Dr. Üst Ün farkındalığı) Dökmen zeyneP çerdiği anlam açısından yeni bir kavram ortaya koymak saÇar yansıması var’ istiyorum. Tanımlayacağım şekliyle bu kavram dünyada ilk kez ifade ediliyor. Söz konusu kavrama şimdilik “Bo- yutsallık (Dimensionality): Bilgi Farkındalığı” adını ver- Netflix’in belgesel dizisi Rise of Empires: Ottoman, 29 Aralık’ta yayımlanacak yeni sezonunda İmek istiyorum. Bu kavramı kamuya ilk kez Cumhuriyet Pazar Eki’nde duyurduğum için mutluyum. Fatih ile Kazıklı Voyvoda lakaplı Vlad’ın savaşına odaklanacak. Dizide Fatih Sultan Mehmet’i NiçiN YeNi Bir Kavram? canlandıran Cem Yiğit Üzümoğlu ile hem diziyi hem de yer aldığı diğer projeleri konuştuk. Bu tür yeni bir kavrama ihtiyaç var mı? Bence var. İnsanların enç yaşında televizyondan ti- yaşam kalitelerini artırmayı, duygusal iyi oluş hallerini yükseltme- yatroya birçok ortamda ba- yi, yetişkinlerin ve çocukların daha huzurlu ve etkin yaşamalarına şarıyla yer alan bir isim katkı sağlamayı amaçlayan pek çok yaklaşım var. Felsefenin ve iPek Cem Yiğit Üzümoğlu. psikolojinin bir parçası olarak Varoluşçu (Egzistansiyalist) Yak- Gİlk sezonda Fatih Sul- laşım var, anda yaşama (here and now) kavramı var, Mindfulness Bilgin’le tan Mehmet’in İstanbul’u alma mü- (Bilinçli Farkındalık) var, meditasyon, yoga vb. yaklaşımlar, inanç oynamak... cadelesini heyecanla izlediğimiz sistemleri, ahlaklı, kâmil insanı oluşturmayı hedefleyen, Budizm u sırça oyunuyla ipek Rise of Empires: Ottoman (İmpa- benzeri öğretiler var. Bu listeye baktığınızda bir eksiklik görüyor Bilgin ile sahnedesiniz, ratorlukların Yükselişi: Osman- musunuz? Tüm bu yaklaşımlar insanların, kendi içlerinde huzur- tecrübeli oyuncularla aynı lu, çevreleriyle uyumlu olmalarını amaçlıyor. Çok güzel; ancak lı) dizisinde Fatih’e yaşam veren sahneyi paylaşmak size ne oyuncu, bu yıl Altın Portakal Film bir de bilimsel görüşe sahip olan, bilgi edinmeyi bir yaşam tarzı hissettiriyor? haline getirmiş yetişkinler ve çocuklar olmasını istesek mi acaba? Festivali’nde LCV (Lütfen Cevap Bir oyuncu olarak bundan Bu noktada, “İnsanlar zaten bir şeyleri merak ediyorlar, bilgi Veriniz) filmindeki rolüyle En İyi daha güzel bir şey yok. Cem edinmeye çabalıyorlar, bu duruma özel bir ad vermek gerekmez” Erkek Oyuncu ödülünü kazandı. olarak ipek Bilgin’le oyna- diye düşünebilirsiniz. Oysa insanlar, kişisel sezgileriyle anda ya- Sırça oyunuyla tiyatro sahnesin- maktan daha güzel bir şey şamaya, yaşamdan keyif almaya da çalışıyorlar fakat bu yetmi- de de karşımıza çıkan Üzümoğlu yok. Hem hocam hem yor, bir de mindfulness diye bir kavrama ihtiyaç duyulmuş. Bu ile Fatih Sultan Mehmet rolü, ba- partnerim, hem sırda- tür kavramlar, işi tesadüfe bırakmadan insanların anda yaşamala- ğımsız sinema deneyimleri ve ti- şım hem de ablam, rını, kendileriyle ve çevreleriyle uyum içinde olmalarını hedefli- yatro oyunculuğu üzerine keyifli bir annem, canım. yor. Varoluşçu felsefeyi ve psikolojiyi bilmeyen pek çok kişi an- söyleşi yaptık. da yaşıyor olabilir. Ancak sistematik olmayan bu yaşama bakış u Rise of Empires: Ottoman’da Fatih tarzının, tanımlanmasına ve sistematik hale getirilmesine ihtiyaç Sultan Mehmet’i canlandırıyorsunuz. duyulmuştur. Unutamadığım anılarımdan birisidir: 1968’de tüm Bir röportajınızda bu role hazırlanırken eşyalarımızı bir kamyona yükleyip Erzurum’dan Ankara’ya doğ- dönem hakkında yoğun bir bilgi edinme ru yola çıkmıştık. Erzincan’da mola verdik, annem, babam ve ben şehir parkında yürümeye başladık. O sırada, “Şu an annemle, ba- sürecine girdiği- bamla birlikte bu parkta yan yana yürüyoruz. Yirmi otuz yıl son- nizi söylemiştiniz. ra böyle bir şey olmayacak, aman şu anı fark edeyim, tadını çı- Bu kadar hızın karayım” diye düşündüğümü hatırlıyorum. Bu düşüncemde dört ve teknolojik ge- dörtlük bir varoluşçu psikoloji mantığı gizliydi. Fakat on dört ya- lişmenin olduğu şımda olduğum o günlerde varoluşçuluk kavramından tamamen bir çağda dizide o habersizdim. Muhtemelen annemi babamı kaybetme kaygısından dönemi yaşata- kaynaklanan bir telaşla varoluşçu bir düşünce sergilemiştim. Bu- bilmek için başka yorlar. Önemini yitirmi- nun benzerini pek çok kişi yapmış olabilir ancak yine de bilim in- hangi yöntemleri yor tabii ve kelimelerin sanları işi bireysel çabalara bırakmadan sistematik yaklaşımlar or- fotoğraf tutkusu kullandınız? çağrışımsal nitelikleri de taya koymuşlardır. (Örneğin Prof. Dr. Zümra Atalay’ın mindful- u fotoğraf çekmeye ilginiz var. Bu da Kendimi dürüst- ness konusunda kitapları, seminerleri var.) var ancak kelimeler, duy- sizin için kendinizi ifade etme yollarından çe tanımaya ol- Nasıl ki insanların mutlu ve uyumlu olmalarına yardımcı olsun gusal değerleriyle canla- biri mi? dukça önem veri- diye birtakım sistematik öğretiler ortaya konmuştur, günlük ya- nıyorlar. yorum. Tanımak kesinlikle kendimi ifade etme yollarımdan şamda bilimsel düşünme mantığının alışkanlık haline gelebilme- biri. oyunculuktan sonra hiçbir şeye bu ka- oynadığım rolle- u Bu yıl yer aldığınız si için de belirli bir öğretiye ihtiyaç vardır. Bu öğretiye “Boyut- dar tutkuyla sarılmamıştım. fotoğraf etrafta rin benimle yakın- LCV (Lütfen Cevap Ve- sallık” adını vermek istiyorum. olan bitene daha çok dikkat kesmemi sağlı- lık ve uzaklıkları- riniz) ve Karanlık Gece yor. g örmek istediğim dünyayı, şiirselliği ve BoYutsallıK Nedir? nı daha iyi farkı- filmlerinin farklı yönden politikliği içinde -yapabildiğim ölçüde- yan- Ahlak konusunda birçok öğreti var, bunlar “ahlakçı” yetiştir- na varmamı sağlıyor. Bir diğer önemli hu- politik tarafları var. Bir oyuncu olarak sıtmama yardımcı oluyor. fotoğrafçı olarak meyi değil, ahlaklı olmayı bir yaşam tarzı haline getirmiş insan sus da role, büyüsüne kapılmadan yaklaş- yer aldığınız yapımların politik bir mesajı çalışmak için can atıyorum. yetiştirmeyi amaçlar. Boyutsallık da bilim insanı yetiştirmeyi mak. Bu da karakterin insani özelliklerine olmasını önemsiyor musunuz? değil, bilimsel düşünce mantığını bir yaşam tarzı haline getirmiş odaklanmamı sağlıyor. Bu hız ve teknolojik Sanatın politik mesaj içermek zorunda oldu- insan yetiştirmeyi amaçlayacaktır. Yukarıda adı geçen tüm öğ- gelişmeleri korku ve hayranlıkla takip eden nat ama seyirlik ile seyreden kişinin kurdu- ğunu düşünmüyorum fakat içerdiği her şeyin retiler felsefi temellidirler, belirgin bir matematik arka plan içer- biri olarak geçmişe karşı romantik bir öz- ğu bir ilişki var. Eğer bir kişi tiyatrodan ve- politik bir yansıması olduğunun bilinmesi ve mezler. Boyutsallıkta ise pozitif bilimin temeli olan gözlem, de- lem duyuyorum. Bu da belki zamanın akışı ya sinemadan yalnız olmadığını hissederek buna göre icra edilmesi gerektiğini düşünü- ney ve matematiğe dayalı bir akıl yürütme, yerine göre neden- ve o akışın içinde olmak konusunda kendi- ayrılabilmişse ne mutlu bana. Bu baskının yorum. Ben sanatın bugünün Türkiyesi’nde sonuç ilişkisi kurma, yerine göre bunun dışındaki bilimsel gö- mi daha özel hissetmemi sağlıyor. politik ve sosyal gerçekleri görmezden gel- karşısında duran her işte gururla yer aldım rüşlere ilgi duyma söz konusudur. Boyutsallık, Varoluşçuluk, u Dizideki İngilizceniz çok beğenildi. diğini düşünüyorum. ve almaya devam ederim. mindfulness türü yaklaşımları reddetmez fakat onlara artı bir ba- Peki siz bir oyuncunun kendini en iyi ana kış tarzı, yeni bir uygulama önerisi ortaya koyar. u Altın Portakal’da LCV filmiyle Ulusal u Rollerinize hazırlanırken kişisel dilinde ifade edeceğini düşünenlerden Kanımca günlük yaşamda birçok kişi bilimin sesine kulak ver- Uzun Metraj En İyi Erkek Oyuncu Ödülünü deneyiminiz ve hisleriniz ne derece etkili misiniz? mek yerine bilim yokmuş gibi davranmakta, bilimsel bakış tarzını “Kurak Günler” filminin başrol oyuncusu oluyor? Kamera önü yapımlarınızı sonra- Bu konuda kafam biraz karışık çünkü temel bir rehber olarak kabul etmemektedirler. Ancak artılarıyla, Selahattin Paşalı ile paylaştınız. İki film dan izlediğinizde neyi nereden kattığınızı eksileriyle medeniyetin geldiği bugünkü nokta bilim dışı görüş- günlük yaşamdaki ifade ile kurgusal bir ya- de kuir temalar barındırmasıyla kesişiyor. görmek nasıl hissettiriyor? lerin değil, bilimin ürünüdür. Bir insanın günlük yaşamında bili- pının içinde kendini ifade etme arasında bü- LGBTİ+ bireylere baskının iyice arttığı bu Ben bir oyuncu olarak bütün kişisel de- min ürünlerini bolca kullanması ancak bilimsel düşünceyi bir ya- yük farklılık var. Günlük yaşam pratiklerin- dönemde kuir temalar içeren yapımlarda neyimlerimle sahnedeyim. “Ben olmadığım şam tarzı haline getirmemesi önemli bir çelişkidir. de bir insanın kendini ifade edebilmesinde 1 Aralık 2022’de, “Günlük koşuşturmalar içindeki insanlar, kaç oynamak size nasıl hissettirdi? bir an” diye bir şey yok. Açıkçası işleri sey- en açıklayıcı yöntem ana dil. Ancak kurgu- boyutlu bir dünyada yaşadıklarının farkındalar mı” sorusuyla işe Bana gayet iyi hissettirdi. “İyi ki de oy- rederken o anda oynarken düşündüğüm şey- sal olanda yapılan şey önceden çalışılıp ge- başladım. Bildiğim kadarıyla sicim kuramına göre büyük çarpış- liştirilen bir mühendislik. Burada kelime- nadım” diyorum. Büyük sorumluluklar sırt- leri hatırlamıyorum. Hissi kalıcı oluyor ama ma (Büyük patlama değil) sonrasında ilk önce bir boyut açıldı ev- ler söylenilenden başka anlamlar ihtiva edi- lanarak yaptığımız bir şey değil tabii ki sa- ne olduğunu sorsanız açıklaması zor. renimizde. Sonra ikinci boyut, daha sonra da üçüncü ve dördüncü boyutlar açıldı. Yedi boyut henüz açılmadı, bir ihtimal ileride açı- lacak. Şu an evrenimiz dört boyutludur; en, boy, derinlik ve hız boyutu. Bir nesnenin üç boyutunu söyleyerek onu tam olarak ta- nımlayamazsınız, uzayda hangi hızla yol aldığını da bilmeniz ge- rekir. Einstein bize hızlanan bir nesnenin üç boyutunun küçülece- Zamanı renklerle esnetebilmek ğini, yavaşladığında ise büyüyeceğini gösterdi. Bu durumda, asla ölçemeyiz ama arabamıza binip yolca çıktığımızda arabamızın da lun, yaşadığı- parak “Saman Yığını” se- Yıl biterken 2023’e yeni bizim de bir miktar küçüleceğimizi, durduğumuzda ise hep birlik- mız günün, gör- risini yaratmıştır. bir “ben” olarak girmek te büyüyeceğinizi düşünsek nasıl olur? düğümüz man- ZamaN Einstein’a göre zaman, mekân ve hız ayrılmaz bir bütündür. (Bu zaranın aynı ol- istiyorsanız Monet’nin bilgi psikolojide Geştalt yaklaşımının ortaya çıkmasına yol açmış- sorgulaması ma olasılığı ola- zamanın göreceliliğini tır.) Sonuçta zaman ve mekân Newton’un söylediği gibi mutlak bilir mi? Monet’nin orjinal adı “Me- değil, görelidir (rölatiftir). Fizik dünyasında görelilik varsa sos- Claude Monet, ules” olan bu serisi yalnız- sorgulattığı ve sıradanlık yal dünyada da değişmezlik olamayacağını, görelilik olması ge- ca birtakım saman yığınını 1890 yılının ey- ile tekrar eden günlük rektiğini düşünsek nasıl olur? lül ayından itiba- göstermekle kalmayıp tek bir Çocuklarımıza, dünyaya bilim gözlüklerinin arkasından bak- manzaranın günün herhan- serra ren her gün sabah döngüleri inceleyen yapıtı mayı, gördüklerini ve okulda öğrendiklerini sorgulamayı, me- 3.30 civarında gi bir zaman dilimine, hava r o Do Plu “Saman Yığını”ndan esin raklarını diri tutmayı öğretebiliriz. Bu düşünme tarzı biz yetiş- durumuna ve mevsime bağlı kalkıp ekipma- serra.rodoplu kinler için de geçerlidir. Geçmişte çeşmelerin suları akıp gitti, su nını Giverny’de olarak görüntüsünün ve am- alabilirsiniz... @gmail.com sıkıntısı çeken İstanbul’da bile çeşmeler gece gündüz akardı, ya- ki evinin bahçe- biansının değişimini yansıt- ni çeşmelere musluk takma alışkanlığı yoktu, musluk takmaya ıl sonuna yaklaşırken sinde komşusu- maktadır. Konu değişmese çok sonra başladık. Şimdilerde de Güneş’in enerjisi de uçup gi- 2022’nin değerlendirme- nun saman yığın- de ışığın, anların değişimi ile diyor. Birisi, “Acaba bu enerjinin ziyan olmasını önleyebilir mi- sini yaptığımız günlerdeyiz. Yılı larını görebileceği bir görüş her resim birbirine evrilerek yiz” sorusunu sordu, Dyson Küresi fikrini ortaya attı. Bu hayal, geride bırakırken insan onca haf- alanına taşımış ve bir yıl boyunca aynı manza- özünde doğa ve zaman ilişkisi konu edinen bir bir anlamda Güneş’e musluk takma anlamı taşıyor bence. Bu tür Ytanın nasıl hızlı geçtiğini fark edi- raya bakarak aynı temayı işlemiştir. Bu çalışma- varyasyonu ortaya çıkarıyor. farkındalıklar bizi enerji tasarrufuna iter mi? (Dyson Küresi’nin yor. 2022’de pek çoğumuz yeni kararlar aldık, da “aynılığın” getirdiği sıra dışı deneyimini ise Güneşin doğumundan batımına aynı man- ne olduğunu araştırabilirsiniz.) hedefler belirledik ve farklı alışkanlıklar kazan- sanat eleştirmeni arkadaşı Gustave Geoffroy’a zarayı gördüğümüz bu seri, her anın birbi- Sonuçta boyutsallık kavramını geliştirip, bu konuda çocukla- dık. Yeni başlangıçlar zamanla kendimizi güven- yazdığı mektubunda ki şu sözlerle dile getirmişti: rinden yeni, farklı, biricik olduğunu ve biz- rımıza eğitim verdiğimizde, dünyayı farklı ve gerçekçi gözler- de hissettiğimiz rutinlere evrildi; rutinlerin tuhaf “Bu aralar çok çalışıyorum, farklı etkiler ya- lerin bu zaman dilimlerinin geçici ziyaretçisi le görmeleri mümkün olacaktır. Bunu yaparsak üniversiteleri- bir çekiciliği olsa da getirdiği sıradanlık, algıladı- ratan bir seriyle (saman yığınları) uğraşıyorum olduğumuzu anımsatmakta. mizde, evrimin olmadığını ispatlamaya çalışan toplantılar ve ha- ğımız zamanı kısaltma gücüne sahip. Bu neden- ama bu mevsimde güneş çok hızlı batıyor ve Bağlı kaldığımız rutinlerimiz ve koşuştur- camat kongreleri düzenlemek veya astroloji sertifikaları vermek le anlar içindeki ufak değişimleri duyumsama- takip edemiyorum… Devam ettikçe başarma- maların arasında; çalışma, yemek, uyku ile yerine bilimin ışığını yol gösterici kabul etmiş oluruz, böylece dan, günler birbirini takip ederken yer yer “Bu ya çalıştığım işin ne kadar büyük bir iş oldu- hatları belirlenmiş yaşamlarımızda değişimleri yerimizde saymaktan veya geriye gitmekten kurtuluruz. hafta ne çabuk geçti, hiç anlayamadım” dediği- ğunu da görüyorum” fark etmesek bile bu seri bizlere hergün farklı miz günlerden “Koca bir yıl bitmek üzere” de- Böylece gün içerisinde her an değişen ışık renkler evrenindeki dünyalara girip çıkabildi- “Boyutsallık: Bilimsel Farkındalık” fikri tümüyle yazara aittir. diğimiz bu günlere geldik. ve rengin geçici anları yakalamak isteyen sa- ğimizi anlatan vurucu bir hatırlatma olarak sa- Peki size bir soru... Her gün geçtiğimiz yo- natçı aynı manzaranın resmini tam 25 kez ya- nat tarihindeki yerini aldı. Çizgi atlas Fotoğraf: Fırat Arslan / art+ist