Katalog

25 ARALIK 2022 3 Zirveye giden yolda rastlantıların önemi sandığınızdan fazla olabilir Bilinç dışının ‘kendilik’ temsilinin yorumu Jung ve Bizim Hızır cehalet+şans= Musa, yardımcısı Yeşu ile birlikte se- Her coğrafyada insanın bilinç yahattedir. İki denizin buluştuğu yere dışı ile ilişkisini araştıran doğru gitmektedirler. Sözü edilen yere gelirler ama yanlarına azık olarak al- Jung’un yolu Bizim Hızır’la başarı mı? dıkları balığı unuttukları ortaya çıkar. da kesişmişti. Balık bir şekilde canlanmış ve karan- lık sulara kendini atıvermiştir. Balığın Ne kadar çok çalışıp kendinizi kendini suya atmasıyla “Katımızdan arl Gustav Jung, yalnız- ilim verdik” denilen Hızır’ın ortaya ca analitik psikoloji oku- geliştirirseniz o kadar başarılı lunun kurucusu dünya- çıkması eşzamanlı gerçekleşir ve ay- olacağınızı mı düşünüyorsunuz? Ne ca tanınan bir psikiyatr rıca Yeşu ortadan kaybolur. Hz. Musa Cdeğildir, o aynı zaman- ile Hızır baş başadırlar. Hz. Musa, Hı- yazık ki yanılıyorsunuz. Durumun da insanlık ailesinin en önemli en- zır’daki ilmi öğrenmek için ona eşlik pek öyle olmadığı bilimsel olarak telektüellerinin başında ge- etmek istediğini söyler. Bizim lir. Hem bir hekim olarak has- kanıtlandı bile... Hızır, kendisine eşlik etmenin tanelerde çalışmış hem de oldukça zor olduğu uyarısında obel ödülleriyle hemen hemen eşzaman- Amerika’dan Hindistan’a, Ku- bulunur ve yolculuk başlar. lı dağıtılan Ig Nobelleri de geçen ay- zey Afrika’dan Ortadoğu’ya Hızır’ın, bilinç dışının ana larda sahiplerini buldu. Ig Nobel Ödü- geniş bir sahada bizzat bulu- arketipi olan “kendilik”i temsil lü, 1991’den beri bilimsel araştırmalar- nup yaklaşık seksen bin rüya ettiğini belirten Jung, Hızır’la Nda yer alan sıra dışı ama önemsiz sayı- analiziyle kendi bilimsel yön- Hz. Musa arasında geçen ko- labilecek fikirleri ve buluşları ödüllendirmek için ve- İlla birini seçmemiz gerekmese de satranç mı tavla mı temini inşa etmiştir. Platon nuşmayı bilinçle bilinç dı- karşılaştırması insanoğlunun zihnini meşgul etmiştir. rilir. Başında yer alan Ig sözcüğü de “ignoble” (No- ve Kant’ı iyi analiz etmiş, fi- ayşe acar şı arasında geçen bir diyalog bel olmayan) kelimesinden gelmektedir. Biraz eğlen- zik bilimi konusunda Einstein olarak yorumlar. Hızır yalnız- ce ağırlıklı gözükse de gerçek anlamda yapılmış ve ve Pauli ile görüş alışverişinde ca yüce bilgeliği değil, bilgelik yayımlanmış çalışmalara verilmesi, üstelik ödül törenin- bulunmuştur. Bu entelektüelin inanç olmasına rağmen insan aklının ereme- de gerçek Nobel ödülü sahip- fenomenini derinlemesine çalıştığı da yeceği davranışları da temsil eder. lerinin yer alması değerini ar- bilinen bir durumdur. Uzun ömürlü ya da ölümsüz olarak yaşam tırmaktadır. Jung, Yahudilik, Hristiyanlık, Bu- kabul edilen Hızır, bilinç dışının dö- Bu yıl ödüllendirilen çalış- Günlü Ğü dizm, Şamanizm, Mitra gibi pek çok nüşümünde ölümsüzlük sezgisiyle iş maların da hepsi birbirinden geleneği bilinç dışı kavramını dikka- yapandır. Buradaki ölümsüzlük tanı- ilginçti. Nobel ödülleri ile ay- te alarak yorumlamıştır. Rüyalarla va- mını anlamak için bilinç dışının me- nı alanlarda yapılan değerlen- hiylerin aynı kaynaktan açığa çıktığı- kan ve zaman dışı oluşunu hesaba kat- dirmeler sonucunda kapı tok- nı söyleyen Jung’un titizlikle çalıştığı mak gerekir. mağını çevirmek için parmak- konulardan biri de Bizim Hızır’dır. ların en etkin kullanım şeklin- Hızır kardeş den, yavru ördeklerin annele- Yeniden doğuş Jung, Kenya seyahatinde kendisine rinin ardında nasıl tek sıra ha- Dört Arketip isimli eserinin “Yeni- rehberlik eden bir Somalilinin Hızır’la linde yüzdüklerine ait teori gi- den Doğuş Üzeri- Ömür ilgili onun yaşa- bi ilginç araştırma sonuçları ne” isimli bölümde Tanyel yan bir canlı ol- ödüllendirildi. Ekonomi ala- şöyle der: “Örnek duğunu, her an nında da belki içinde bulun- olarak İslam mis- karşılarına çı- duğumuz coğrafya için şaşırtı- tisizminde önem- Dunnig-Kruger etkisinin grafiği, diğer deyişle kabileceğini ve cı olmayan bir konudaki çalış- li rol oynayan bir “cahil cesareti” kavramının bilimsel karşılığı Hızır’ın kendisi- ma ödüle layık görüldü: Başarının neden en yetenekli in- kişiyi ‘Yeşillenen ne çok zorda kal- sanlara değil de en şanslı insanlara gittiğini matema- Hızır’ı seçtim. Hı- dığı bir dönem- tiksel model ile ispatı... zır, Kuran’ın ye- de yardım ettiği- niden doğuş gize- Yetenek mi şans mı? ni anlatır. Bu bir mini anlatan ‘Ma- Çalışma İtalya’dan Alessandro Pluchino, Alessio tür bilinç dışının carl ğara’ adındaki 18. Emanuele Biondo ve Andrea Rapisarda tarafından Gustav projekte edilme- suresi’nde karşımı- 2018’de yayımlandı. Batı kültürlerinin baskın olarak Jung sidir. za çıkar.” kabul ettiği meritokratik (yönetim gücünün liyakata Hızır, Hıdır, Jung, Mağara dayanması) uygulamalarda başarının yetenek, zekâ, Hadra… Bu ke- Suresindeki (Kehf beceriler, akıl, çaba, kararlılık, sıkı çalışma veya risk limeler “yeşil- Suresi) simge- alma gibi kişisel niteliklere bağlı olduğuna inanı- lenen” anlamı- selliği kavrama- lır. Şans ise tüm bunların yanında görülmek isten- na gelen kelime- mız için öncelik- l imon suyuyla yüzünü görünmez hale meyen bir etkendir. Çünkü bireysel başarılarda dış lerdir. Jung ke- le “mağara” ke- getirdiğini düşünen mcarthur Wheeler. güçlerin etkisini göz ardı etmek genel kabul gören limenin taşıdı- limesine odakla- bir kavramdır. Bunun bir göstergesi de kişisel geli- ğı anlamı gayet nır. Mağara; yeni- şim kitaplarındaki artış oranları. ABD’de bu alanda- Limon su YuYLa görünmez Lik! den doğuşun gerçekleştiği yer, insa- iyi bilmekte ve yeşilin yeniden doğuş- ki kitaplarının satışı 2013’ten 2019’a, yıllık yüzde 11 ar- McArthur Wheeler ve arkadaşı 6 Ocak 1995’te la ilişkisini dikkatimize sunmaktadır. nın kuluçkaya yatıp yenilenmek üze- tarak 18.6 milyon cilde, bu konuya ait yazılmış başlık- Pittsburgh’da peş peşe iki bankayı soydular. İlginç olan- Dört Arketip kitabında Hızır’la ilgi- re kapatıldığı gizli oyuktur. Herkesin larda aynı dönemde neredeyse üç katına çıkarak 30 bin sa tüm güvelik kameraları açık olduğu halde soyguncu- içinde taşıdığı bu mağara bilinç dışı- li üzerinde durduğu bir nitelik de onun 897’den 85 bin 253’e ulaştı. ların yüzlerini gizlemek için hiçbir önlem almamasıy- nın simgesidir. Yeniden doğmak is- “kardeş” oluşudur. Araştırmacıların çıkış noktası ise zekâ düzeylerinin dı. Wheeler ve arkadaşı amacına ulaşmıştı ama kısa sü- teyen kişinin dönüşüme sokacağı şey “Hızır yoldaşın olsun!” Bu toprak- insanlar arasında çok fazla oynamadığı ve Gauss da- re sonra polisin kameralardan elde ettiği görüntülerle iz- bilinç dışıdır. Bu açıklama bize aynı ların çok sık dile getirdiği dilektir bu. ğılımına (çan eğrisi) sahip olduğu ancak oluşan mad- leri bulundu. Polis tutuklamaya gittiğinde ise olayın en il- zamanda Platon’un mağara alegorisi- Jung bu nedenle Bizim Hızır’a “Kar- di zenginliğin aksine Pareto ilkesine (sonuçların yüz- ginç anı yaşandı. Wheeler, kendisine görüntülerden tespit ni anlama olanağı da sunar. deş Hızır” diye de hitap etmektedir. dee 80’ini, nedenlerin yüzde 20 si oluşturur) uyduğu- edildiği söylendiğinde şaşkınlıkla cevap verdi: “Yüzüme Yeni bir yıla giriyoruz. 2023 yılında na dayanmaktadır. Çalışmacılar gibi İtalyan bir ekono- limon suyu sürmüştüm, bu nasıl olur?” Kâğıda limon su- Hızır’ La YoLcuLuk Hızır yoldaşımız olsun! mist olan Vilfredo Pareto’nun adını verdiği bu ilkenin yuyla yazılan yazıların bir süre sonra görünmez olduğu- Mağara Suresinin her aşamasını ye- oluşumu ise onun tespit ettiği şekliyle İtalya’daki arazi- nu biliyordu ve aynı şeyi soygunda, yüzünde uygulamaya niden doğuşun bir sürümü olarak oku- lerin yaklaşık yüzde 80’inin nüfusun yüzde 20’sine ait karar vermişti. Böylece kameralar karşısında görünmez yan Jung, Hızır’ı yorumlamadan önce Kaynakça olmasıydı. Yani bir yerlerde çok çalışma, yetenek, bilgi olabilecekti. Olaydaki bilgi eksikliği ile karışık özgüveni surenin bu bölümünü doğrudan alın- Carl Gustav Jung, Dört Arketip, Metis gibi meziyetlerin dışında da bir şeyler olmalıydı ki ba- gören David Dunning yüksek lisans öğrencisi olan Justin tılar. Ayetlerden şunu öğreniriz: Hz Yayınları. şarı merdivenlerinin tepesine çıkılabilsin. Yapılan mo- Kruger ile buradaki davranışı araştırmaya karar verdi. dellemede, sonuçta yaşamda başarılı olmak için bir de- Sonraki yıllarda Dunning-Kruger etkisi olarak bilinen receye kadar yeteneğin gerekli olduğu görüldü. Ancak kavram özellikle iş dünyasında sıkça tartışıldı. Çıkarım, en yetenekli insanların hiçbir zaman başarının en yük- kişilerin kendi bilgi birikimi, kişisel özelliklerini değer- sek doruklarına ulaşamayacakları da belliydi. Şans fak- lendirirken olduğundan fazla görme eğiliminde olduğu ve törü burada başarıya ulaşmada kabul edilmesi gerek- bu nedenle bazen gereksiz özgüvenle hareket edilebilece- li bir unsur olarak ön plana çıkmaktaydı. Diğer etkenler ği üzerineydi. göz ardı edilmese de doğru zamanda doğru yerde olma- Bilimsel çalışmalarla ayna tutulan gerçekleri tabii ki nın önemi burada da ortaya konmuş oldu. Bu, Pluchino yaşamın içindeki izleri ile görmek mümkün. Batı top- ve Rapisarda’nın ilk ezber bozan çalışması değildi. 2010 lumlarında oyun olarak bilgi, yetenek ve tecrübeye da- yılında yaptıkları çalışmada da kuruluşların terfi sistem- yalı satranç ön plandayken diğer tarafta ağırlıklı ola- lerinde rastgele terfi- rak şans faktörünün yani zar at- lere yer verirlerse da- manın önem kazandığı tavla oyu- ha verimli olacağı- nunun popüler olduğu bilinmekte- nı yine matematiksel dir. Dilimize, kişilere Dunnig-Kru- olarak göstermiş ve ger etkisine kendini kaptırmamala- ilk Ig Nobel ödülleri- rı için “Ağır ol molla desinler” gi- ni almışlardı. bi bir öneri bile yıllar öncesinden Şansın önemi bu geçmiştir. Ancak yine de bu etki- çalışmayla ortaya çı- nin altında olanlarla değil, liyaka- karken tabii ki bilgiyi tin ön planda olacağı bir sistemde yabana atmamak ge- yaşamak tercih edilecek bir durum. rek. Çünkü bilgi sahi- Şans faktörünü de tabii ki ihmal et- bi olmadan ilgi sahi- meyelim ama diğer kısımların ek- bi olarak girişilen iş- IG nobel 2022’de ekonomi alanında siksiz olması şartıyla. ödüle uzanan İtalyan bilim insanları. lerde sonucun hüsran olacağı açıktır. Da- ha da düşündürücü olan yetersiz bilginin insanlarda ya- Kaynakça: ratacağı cesarettir. Dilimize cahil cesareti olarak geçen l Pluchino A. Advances in Complex SystemsVol. 21, No. bu durumda aslında bilimsel bir araştırmaya konu olmuş 03n04, 1850014 (2018) ve 2000 yılında Ig Nobel ödülüne layık görülmüştü. On- l Dunning D. Journal of Personality and Social lara bu çalışmada esin kaynağı olan olaysa 1995 yılında Psychology 1(6):30-46 l Improbable.com/ig/2022-ceremony/ ABD’de gerçekleşen banka soygunuydu. İmtiyaz Sahibi: Reklam Yönetimi: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık AŞ. Prof. n Yayın Koordinatörü 25 ARALIK 2022 SAYI: 1711 CUMHURİYET VAKFI adına Nurettin Mazhar Öktel Sk. No: 2 34381 Şişli/İstanbul Tel: (0212) 343 72 74 DENİz ÜLKÜTEKİN (20 hat) Faks: (0212) 251 98 68 e-posta: reklam@cumhuriyet.com.tr ALEV COŞKUN n Sayfa Tasarım Genel Yayın Yönetmeni EMİNE BİLGET Baskı: İleri Basım Mat. Amb. Reklam Tanıtım Yay. ve Teknik Hiz. Tic. A.Ş. ARİF KIzILYALIN Yenibosna Mah. 29 Ekim Cad. No:11A/41 Bahçelievler İstanbul n Reklam Genel Müdürü Sorumlu Müdür Dağıtım: Turkuvaz Dağıtım Pazarlama A.Ş. Yaygın süreli yayın pazar.dergi@cumhuriyet.com.tr ESRA BOzOK ÖzGÜR SOYER otanyel@yahoo.com