Katalog

5 MAYIS 2013 / SAYI 1415 5 Mai Zetterling Ankara’da Nasıl olur Zetterling 1994’te kanserden ölmedi mi diyeceksiniz. Evet bedenen öyle. Ankara’ya da bedeni değil yönettiği ve oynadığı filmleri geliyor zaten. İsveç sinemasının aykırı sinemacısı Zetterling’in filmleri, 9 Mayıs’ta başlayacak olan 16. Uçan Süpürge Uluslararası Kadın Filmleri Festivali’nde gösterilecek. Kariyerine tiyatroda oyunculukla başlayıp filmleri üzerine tez yazılan bir yönetmen olana kadar pek çok öncü çalışmaya imza atan Zetterling’in “Kızlar”, “Âşık Çiftler”, “Amorosa” ve “Gece Oyunları” filmleri Ankara’da sinemaseverlerle buluşacak. Amorosa filminden. Kızlar filminden. SELEN DOĞAN 1940’lardan 90’lara kadar uzanan elli yılı aşkın bir süre sinema filmleri ve televizyon yapımlarında rol almış, oyunculuğunun yanına eklediği yönetmenlik şapkası altında çektiği filmlerle ünü ülkesi İsveç’ten dünyaya yayılmış aykırı bir kadın: Mai Zetterling. 1925’te doğdu. Yoksulluk içinde büyüyen hemen her çocuk gibi bu yokluktan kurtulmanın bir yolunu bulmalıydı; oyuncu olmaya karar verdi. Kraliyet Tiyatro Okulu’nu bitirip 16 yaşında sahneye çıktı.  Ingmar Bergman’ın Eziyet adlı 1944 yapımı filminde alışılagelmişin dışında bir tezgahtar yorumuyla dikkat çeken Mai Zetterling’in bir sonraki beyazperde yolculuğu İngiltere’de Basil Dearden’in filminde Freida rolüydü. Bergman’la başka bir filminde (Karanlıkta Müzik1948) çalışmak için kısa bir süre İsveç’e gidip geldikten sonra Tyrone Power, Dirk Bogarde, Richard Widmark, Laurence Harvey, Peter Sellers, Herbert Lom, Richard Attenborough, Keenan Wynn, Stanley Baker, and Dennis Price gibi ünlü aktörlerle birçok filmde rol aldı. Bunlardan bazıları: W. Somerset Maugham’ın kısa öykülerinden esinlenen, bir aktristi canlandırdığı Dörtlü (1948), Edmond T. Gréville tarafından yönetilen Romantizm Çağı (1949), Peter Sellers’la başrol oynadığı İki Kişilik Oyun (1962), Roald Dahl’ın kitabından uyarlanan ve Nicolas Roeg tarafından yönetilen Cadılar (1990), Bibi Andersson and Harriet Andersson gibi bütünüyle İsveçli oyunculardan oluşan ve erkek egemen bir toplumda kadınların özgürleşmesini ilk çağlarda yazılmış bir oyun olan Lysistrata’daki karakterlerden yola çıkarak anlatan ve aslında kadınlar için çok da bir şey değişmediğini anlatan Kızlar filmi. 1985’te Zetterling, Bütün O Yarınlar adlı otobiyografisini yayımladı. Mai Zetterling feminizme giden yolda aşama aşama ilerledi. Otobiyografisinde şöyle yazmıştı: “İlk uzun metrajlı filmim gösterime girdiğinde, ‘Mae Zetterling’in yönetmenliği erkek yönetmenleri aratmıyor’ diye bir yazı yayımlandı; dehşete kapılmıştım. Ne demek istiyorlardı?..” Bir aktris olarak tehdit gibi algılanmamıştı Zetterling, ama yönetmen olmaya karar verdiğinde erkeklerin nazarında artık o eski Mai Zatterling değildi. “Hayatımdaki değişiklik olumluydu ve Gece nihayetinde tek seçenekti” Oyunları tümcesini içselleştirmek onun yıllarını aldı. Mai Zetterling, 1964’de Sevgi Dolu Çiftler adlı ilk uzun metraj filmiyle bireyci ve gelenekleri hiçe sayan tarzıyla daha çok Luis Buñuel, Alf Sjöberg and Ingmar Bergman gibi yönetmenlerin arasında yer aldı. Yağmur Çiğden Sonra Gelir filmini takiben uluslararası oyunculuk ve yönetmenlik denemelerine başladı. Filmlerinin çoğunun yapımcılığını ve senaristliğini kendisi üstlendi. Sinemadaki çabasıyla kendinden sonra gelen kadın yönetmenleri de etkiledi. Sinema kariyeri boyunca altı uzun film, 12 kısa film ve çok sayıda televizyon dizisi çekti. İlk yönetmenlik denemesi yaptığı filmde ikinci eşi aktör David Hughes’la birlikte çalıştı. Görüntü yönetmeni Chris Menges’le çalıştığı kısa filmlerinin sonuncusu Savaş Oyunu (1963), Venedik Film Festivalinde Altın Aslan aldı. Bir sonraki filmi Hjalmar Söderberg’in romanından uyarlanan, başrolünü Per Oscarsson’ın yaptığı Doktor Glas (1968) zamanında eleştirmenler tarafında acımasızca yerilmişti; ancak, bugün anlatımsal perspektifle yapılan ilk film denemelerinden biri olduğu kabul ediliyor. Zetterling, 70’lerde aralarında 1972 Münih Olimpiyatları ve Stockholm’de tanıtıldığı kısa film ve belgesellere yöneldi. 1982 yılında İngiltere’de ıslahhanedeki kızların güçlüklerle dolu yaşamını anlattığı Şırfıntı adlı filmini çekti. 1986 yılında İsveç’e dönerek en muhteşem filmlerinden biri olan ve Agnes von Krusenstjerna’nın David Sprengel’le olan mutsuz evliliğinin anlatıldığı Amorosa (1986) filmi için yönetmen koltuğuna oturdu. Stina Ekblad ve Erland Josephson’ın başrollerde oynadığı film, bir kere daha Zetterling’in İsveç sinemasının en yaratıcı yönetmenlerinden biri olduğunun altını çizmişti. Ne yazık ki bu, yönetmenin son filmi oldu. Zetterling, 17 Mart 1994’te Londra’da kanserden öldüğünde 68 yaşındaydı ve Maja Ekelöf’un ev işçisi kadınları anlattığı romanından sinemaya uyarladığı Dünyayı Temizleyen Kadınlar adlı filmini çekmekteydi. İki evlilik yapmış, dünyaya iki çocuk getirmiş, ardında birçok öncü çalışma bırakarak göçüp gitmişti Zetterling. Avrupa’nın en üretken yönetmenlerindendi. 1996’da yönetmen Christina Olofson, Zetterling’in evinde sanatçının Kızlar filmindeki rol arkadaşlarıyla beraber Kalpten Gelen Satırlar adlı filmi yaptı. Sanatçının 60’lardaki filmleri doktora tezlerine konu oldu. İsveç Sanat Ödülleri Komitesi Mai Zetterling Ödülü her yıl artistik kalitesi en yüksek olan bütün türler (kısa ya da belgesel ya da uzun metrajlı) arasından seçilen bir filme veriliyor. Bir süre önce Londra’da açılan Ulusal Arşiv kayıtlarına göre, Mai Zetterling’in, Solcu Hollywoodluların üyesi olması nedeniyle komünist olduğundan ‘şüphelenilerek’ takibe alındığı ortaya çıktı. Ama, yazılanlara göre, İngiltere hiçbir zaman bu konuda Amerikalılar kadar katı olmamış, kara liste oluşturmamıştı. l C M Y B