Katalog

R PAZAR 8 14/6/07 15:32 Page 1 PAZAR EKİ 8 CMYK 8 PAZARIN PENCERESİNDEN 17 HAZİRAN 2007 / SAYI 1108 Şiir okuyana hapis mi? Selçuk Erez İki dost, bir armağan Rüçhan Akcan Selim Bu yıl Orhan Kemal Roman Armağanı’nı Sabahattin Ali’yi anlattığı “Başın Öne Eğilmesin” romanıyla Hıfzı Topuz aldı. Kemal ve Topuz iki dosttular. Ne Kemal bir gün adına roman yarışması düzenleneceğinin farkındaydı, ne Topuz bu armağanı alacağının… Hıfzı Topuz... Fotoğraf: Taylan Özgür Efe A KP taraftarı TV kanalının habercisi, elde mikrofon dolaşıyor, vatandaşlara kime oy vereceklerini soruyor. AKP’den başkasına verecek yokmuş! Nedenmiş? Konuşanlar hemen hemen aynı şeyleri söylüyorlar: Ekonomi çok düzelmiş ve de bu partinin liderleri mağdur demokrasi savaşçılarıymış: Adamcağız şiir okudu diye hapis yatmış. Şimdi de ikide birde “egemenlik ulusundur”un Arapçasını söylüyor; zavallı ulusa istediğini cumhurbaşkanı seçme hakkı vermiyorlarmış! Bu bitmez tükenmez “biz mağduruz” uydurması önemsenmelidir: Muhalefet, sürekli propaganda malzemesi yapılmış bu iddialara cevap vermek, vatandaşın aklında yer almış bu balonları patlatmak zorundadırlar. Nasıl patlatılır bu balon? Siirt’te şiir okuduğu için mi hapse girmişti yoksa “Halkı, kine ve düşmanlığa tahrik eden bir konuşma yaptığı için mi? Bu konuşmasında “Minareler süngü, kubbeler miğfer/Camiler kışlamız, müminler asker/Bu ilahi ordu dinimi bekler/Allahu Ekber, Allahu Ekber” kıtasını da okumuştu! O konuşmasında okuduğu kıta, taraftarlarının iddialarına bakarsak Ziya Gökalp’ın “Asker Duası” şiirindendir. Aslında bu doğru değil: Gökalp’ın Türk milleti aleyhine bölücülük, kışkırtıcılık olarak yorumlanacak hiçbir şiiri yoktur ve bu “Camiler kışlamız” kıtası, Gökalp’ın hiçbir şiirinde yer almamaktadır, yobazlarca uydurulmuş ve onun bu şiirine eklenmiştir. A nkara İletişim’de 56 yıl kadar önce, “demode” bir ders alıyorum: Sosyal Politika. Ders için hazırladığım ödevin konusu da “Orhan Kemal Romanlarında Çalışma İlişkileri”ydi. O derece yaşamın içinde ki Orhan Kemal, yazdıkları sosyal ilişkilerin tahlili için bir veri deposu gibi. Adını taşıyan “Roman Armağanı” da sosyal sorunlara duyarlı yazarlara ve onların eserlerine veriliyor. Bu ödülün son sahibi de Sabahattin Ali’nin yaşamını anlattığı belgeselromanı “Başın Öne Eğilmesin” ile Hıfzı Topuz oldu. Jürinin, ödül gerekçesinde Topuz’un “toplumsal sorunlar karşısındaki yaklaşımını” da göz önünde bulundurulduğunun altını çizmesi şaşırtıcı değil. Ödülü vesile yaptık, Hıfzı Topuz ile Orhan Kemal’i ve aralarındaki ilişkiyi konuştuk. Yakın dostu adına verilen bu ödül için, “Beni çok sevindirdi” diyor Hıfzı Topuz, “Orhan Kemal dostumdu. Bundan 50 yıl kadar önce; Sirkeci Gar Meyhanesi’nde, Balık Pazarı’nda veya Krepen Pasajı’nda, yahut Boğaz’da Orhan ile kafa çekerken, onun adına bir ödül düzenleneceği aklıma gelmezdi. O ödülü benim alacağım da ne onun aklına gelirdi ne de benim... O sıralar ben zaten sadece gazeteciydim, yazar değildim.” Orhan Kemal ile yakınlaşması 1953’e denk geliyor Topuz’un. O sıralar Akşam Gazetesi Yazıişleri Müdürü. “Akşam’a Melih Cevdet’i aldım, onunla birlikte edebiyatçı dostları da gazeteye gelmeye başladı. Orhan Kemal, Oktay Akbal, Fazıl Hüsnü, Bedri Rahmi… Akşamları beraber meyhanelere gidiyorduk. Bazen evlerde de buluşurduk. Benim evimde, Vâlâ’nın veya Aybar’ın evinde... Orhan ile dostluğumuz da o dönemde başladı.” NÂZIM AKADEMİSİ 1958’de Paris’e gider Hıfzı Topuz. UNESCO’da iş bulmuştur. Yola çıkmadan görüştüğü Orhan Kemal, “Orada Nâzım’ı görürsün. Beni o yetiştirdi. Bugün yazar olduysam Nâzım’ın sayesinde oldum. Her şeyi ona borçluyum. Bunu kendisine söyle” der. Nâzım Paris’e geldiğinde buluşurlar. Orhan Kemal’in söylediklerini iletir Topuz. Nâzım duygulanır. “Hakikaten çok kabiliyetli bir arkadaştı. Ben ona yol gösterdim, ama kabiliyeti sayesinde böyle oldu” der. Malum, Orhan Kemal, Nâzım Hikmet ile Bursa Cezaevi’nde tanışmıştır. O yıllarda şiire meraklı, Nâzım’a da hayrandır. Nâzım şiirlerini beğenmez. Sonrası Hıfzı Topuz’dan: “‘Ama sende iş var. Seni yetiştireceğim’ diyor Nâzım. Klasikleri okutuyor, Fransızca öğretiyor… Bir süre sonra roman başlangıcı gibi bir şeyler yazıyor Orhan. Hıfzı Topuz odasında Orhan Kemal’le... Mayıs 1955, Akşam gazetesi. Gökalp bu konularda ne düşünürdü? Onun “Vatan” şiirini okumak yeter: “Bir ülke ki camiinde Türkçe ezan okunur, köylü anlar manasını namazındaki duanın..” demiştir! Yobazlar, şiire aslında yer almayan ve şairinin felsefesini, düşünüşünü asla yansıtmayan bu kıtayı neden eklemişlerdir? Çünkü, Kuranıkerim’de şairler ve bunları dinleyenler adamakıllı kınanırlar: “Size Şeytan’ın kimlere inmekte olduğunu söyleyeyim mi? Gerçeği tersyüz eden günah düşkünü yalancılara ve sapkınlarca izlenen şairlere.” (Şuara Suresi 26: 221224) İbni Umar ve Ebu Hurayra’nın aktardığı hadislere göre Hazreti Muhammed, “İnsanın, içini cerahatla doldurması, şiirle doldurmasından daha iyidir!” buyurmuşlardır. (Sahih al Buhari. Cilt 8.73. kitap, sayı 176) Birçok hadis kitabında yer alan bu satırların varlığı, Hz. Muhammed’in, Mekke’nin ele geçirilmesinden önce kendisini kınayan şiirler yazmış olan şairlere çok kızması ile açıklayanlar vardır. Mekke’nin zaptından sonra bu şairlerden bir bölümü idam edilmiş, bir kaçı ise Hz. Muhammed’i öven şiirler yazmağa başlamışlardır. Bu şairlerin sonradan Peygamberce övüldüğünü yansıtan hadisler de vardır. Şairlerden nefretle ilgili bu karışık durumu çözümlemenin yolu, Şeriat kitaplarına göz atmaktan geçer: Mesela Ahmad ibni Nakib al Mısri’nin Umdat alSalik adlı eserinin 1999’da “Reliance of the traveller” adıyla Nuh Ha Mim Keller tarafından çevrilmişinden (Amana Publications Maryland) şunları öğrenmekteyiz: *Bir şiir, şiirin içeriğine göre değerlendirilir. Şiir eğer Allah’ı ve Resulunu övmek için kaleme alınmışsa makbuldur. Şiir başka şeylerden, mesela felsefeden, aşktan, sevgiden, sonra Ziya Gökalp’ın şiirlerinden çoğu gibi ulusalcılıktan sözaçıyorsa haramdır! Atatürk’ün esin kaynağı olan Ziya Gökalp’ın şiirine niçin bu din savaşı çığırtkanı kıtanın katıldığını anladınız mı? Özgün haliyle zamanının ulusalcı eğilimlerini yansıtan bu şiiri, önce Şeriat’a uygun hale sokmak ve bu haliyle okumak gerekiyor da ondan! Yapılmış olanın herhangi bir şiiri okumadan ötede pek çok şey yansıttığını şimdi daha iyi anlıyoruz. Hayatımın en güzel günleri Bundan 45 yıl evvel Orhan Kemal Roman Armağanı için adaylığımı koydum. Kazanamadım. Adaylığımı koyduğum tek ödül oydu. “Bir daha da hiçbir ödüle adaylığımı koymam” dedim. Benden habersiz Remzi Yayınevi göndermiş “Başın Öne Eğilmesin”i. Ödülü aldığım haberini Kırgızistan’da, çok dolaylı olarak aldım. Bir sabah Kırgızistan’da kahvaltı için otelin restoranına indim. Görür görmez herkes beni alkışlamaya başladı. “Hayrola, ne oluyor” dedim. Söylediler… Nâzım’a onu gösteriyor. Heyecanlanıyor Nâzım. ‘Be kardeşim, şimdiye kadar niye göstermedin bunları? Bitti. Bundan sonra düz yazı yazacaksın’ diyor. Böylece küçük hikâyelere başlıyor Orhan. Nâzım daha hapishanede iken şöyle diyor Orhan’a: ‘Ben bir insanı keşfederim. Hiç yanılmam. Sende çok iş var. Memleketin en büyük yazarlarından biri olacağına inanıyorum. Sende sanatkâr malzemesi, soluğu mükemmel.’ Özetle, Orhan’ın yetişmesinde Nâzım’ın çok büyük rolü var. Üç buçuk yıl Bursa’da, ‘Nâzım akademisi’nde okuyor Orhan.” HER ŞEYE RAĞMEN... Hıfzı Topuz’un Paris’e gitmesi iletişimlerini azaltır Orhan Kemal ile. Yaz aylarında, Topuz İstanbul’a geldiğinde meyhane fasılları devam eder. “Bir gün UNESCO’dan arkadaşım Roger Caillois’in eşi Alene, ‘Roger’ye bir kitap göndermişler. Yazarın adı Orhan Kemal. Nedir bu, Yaşar Kemal’in takma adı mı?’ dedi. ‘Aman’ dedim, ‘Ne münasebet. Bizim Orhan o… Okusun Roger mutlaka.’ Sonra o kitap Gallimard tarafından basıldı Fransa’da. Yaşar’ı da Fransa’da tanıtan ilk Gallimard olmuştu. Bunları Orhan’a anlattım. Müthiş memnun oldu. Mektuplaşıyoruz…” Topuz’un söz ettiği mektuplarından birinde, geçim sıkıntısından yana dertli, ama yaşama küsmüş değil Orhan Kemal: “…Romanımın burada bir hayli başarılı filmini yaptılar. Ben gidip göremedim. Sinema, tiyatro, ne bileyim sanatla ilgili galalar… bana adeta yasak. Bu yasak, ne idari ne de polisçe. Ben bir dolap beygiriyim. Bana yaşamak, âşık olmak, hasta olmak, tembellik… keyfimce yaşamak yasak. Boyuna çalışmak. Çabuk çabuk geliveren ev kiralarını göz açıp kapayıncaya kadar bitiveren çay, peynir, tereyağı, mercimek, bulgur, odunkömür vesaireyi ikmale memur bir insan. Dert çok. Ama sakın beni bu dertlerimin altında ezilmiş sanma! Her şeye rağmen dipdiri, capcanlıyım. İnsan bu türlü yaşarsa, bu biçimde yaşayanların halini daha iyi anlıyor. Benim roman ve hikâyelerimi besleyen de bu… Biraz bu kira derdinden, ev gailesinden kurtulsam… vallahi Hıfzı, büyük, köklü, derin roman adına içim kaynıyor, ama neyleyeyim?” Bir başka mektubunda ise şöyle diyor: “…İyiyim, iyiyiz diyelim, âdet yerini bulsun. İyi olmaya çalışmaktan, her şeye rağmen iyi kötü yaşamanın yolunu aramaktan başka çare yok. Yoksa dehşetli bir sıkıntı içinde, gece uykularımın kaçtığı gerçek… Tanin’de ‘çizgiler’ adı altında yazacağım. Oraya bir roman istiyorlar. Eşten dosttan borç alıp eve kapanacağım. Bir değil iki roman yazacağım. Biri Tanin’e, öteki Cumhuriyet’e… En verimli ve bir hayli dişe dokunur şeyler yazabileceğimi sandığım, hatta yazmak için geberdiğim en olgun zamanım, gel gör ki geçim belası. Kalabalık bir ailenin geçim derdi. Neyse, her şeye rağmen dünya güzel, dünya yaşanası.” Orhan Kemal, dönemin önde gelen tefrika roman yazarıydı, ama geçim sıkıntısını gidermedi bu. Yine, Topuz anlatıyor: “Bütün ömrü geçim sıkıntısı ile geçti Orhan’ın. Akşam’dayken gazetenin patronuna dedim ki, ‘Bir romancı arkadaşım var. Çok iyi romanlar yazıyor. Bir gazetede yazıyor şimdi. O nedenle takma isimle yazacak.’ Orhan’a da dedim ki, ‘Bir isim uydur, hafif bir roman yaz.’ Yazdı. Onu tefrika ettik. Böyle de bir macerası oldu Orhan’ın bizim gazetede.” Aydın, solcu, bağımsız... Sabahattin de Orhan da sosyalgerçekçi. Orhan daha halkın içinde, halkın dilini kullanıyor. Argo da dahil. Küçük burjuvanın, işçinin yaşamını çok iyi anlattı. Özellikle Adana ve İstanbul’da her ortama girip çıkıyor, bizzat içinde yer alıyordu. Melih (Cevdet Anday) ve Orhan ile beraber yürürken bir işçi gördüğümüzde, Melih Orhan’a takılırdı, “Bak Orhan, seninkilerden biri geçiyor!” diyerek. Sabahattin daha politik yaklaştı. O da küçük burjuvaziyi, aydınları ve memurları ele aldı. İkisi de rejime karşıydılar. Başkaldırı edebiyatı yaptılar. Herhangi bir örgütlülükleri yoktu ikisinin de. “Solcu bağımsız aydın” örnekleriydiler.