Katalog

(1884 / 9 OCAK 1964) Kadını yücelten romanların yazarı: Halide Edib Adıvar! adın hakları savunucusu olarak öne çıktı. İstanbul mitinglerinde işgale karşı ulusal direnişin meşalesini K tutuşturdu. Kurtuluş Savaşı’ndaki katkıları nedeniyle ödüllendirildi. Ama Türklerin bağımsız bir devlet kuramayacağını düşündüğü için Sivas Kongresi’nde Amerikan mandacılığını savundu. Cumhuriyetten sonra Mustafa Kemal’le çatışarak terk ettiği ülkesine 1938’den sonra dönünce “Mustafa Kemal haklıymış! Mustafa Kemal’in seçtiği yol doğruymuş” dedi. Tüm romanlarında iki kültürü de aktararak Doğu-Batı sentezini savundu. Romanlarında tutkulu aşklarıyla anlattığı, idealize ettiği, kendi ruhunun yansımalarını da taşıyan kadın karakterlerini güçlü, etkin tipler olarak yüceltti. Yazdıklarıyla Türk feminizminin öncüsü kabul edildi. Bu dirençli kadın, Cumhuriyet tarihimizin en önemli romancılarından Halide Edib Adıvar’dı (1884 / 9 Ocak 1964). da Avrupai bir yaşam sürmek isteyen gençliğini anlattığı Tatarcık’ta, erkeklerle birlikte halkın Fahir’in, halasının kızı muhafazakâr aydınlatılması için savaşacak Tatar Osman’ın kızı Lâle Macide’yle evlendikten sonra eşi- (Tatarcık) romanın baş kişisiydi. ni terk ederek sevdiği erkekle yaşayan Turancılığı benimseyerek yazdığı Yeni Turan romanın- Seviye’ye tutulmasını anlattı. da, kadın kahramanı Kaya’nın öğretmenliğini ve yoldaş- Fahir’in vicdan azabı çekmesini ve lığını vurguladı. 31 Mart kalkışmasında gericilerle çarpışarak bir anlam- Savaşın çeşitli aşamalarını, farklı yerlerden, cepheler- ÖNER YAĞCI da intihar etmesini anlattığı romanda Halide Edib Adıvar, den, Kızılay hastanelerinden, karargâhlardan izleyen Adı- İngiliz-Türk kültürlerini karşılaştırdı. var, yine bir kadını, Ayşe’yi simge olarak aldığı, Kurtu- İLK YAZISI TEVFİK FİKRET’İN luş Savaşı’nı aktaran ilk romanlardan Ateşten Gömlek’te, İLK DÖNEM AŞK ROMANLARININ ÇIKARDIĞI TANİN’DE YAYIMLANDI İzmir’in işgalinde ulusal seferberliğin doğuşunu ve kur- EN BAŞARILISI: ‘HANDAN’ II. Meşrutiyet’ten sonra ilk yazısı Tevfik Fikret’in çı- tuluşu, gözlemlerini ve deneylerini de katarak anlattı. Mektup biçiminde Osmanlının son yıllarındaki kardığı Tanin olmak üzere dönemin birçok gazete ve der- toplum ve aile yapısını, kadın-erkek ilişkisini cesurca ‘VURUN KAHPEYE’, ‘SİNEKLİ BAKKAL’ gisinde özellikle kadın haklarıyla, kadınların toplum- yazdığı Handan, ilk dönem aşk romanlarının en başarı- Kız Öğretmen Okulu’nu bitirince öğretmen olarak bir sal sorunları, eğitilmesi, toplum içindeki konumuyla ilgi- lı olanıydı. Kerime Nadir, Esat Mahmut, Muazzez Tahsin Batı Anadolu kasabasına gönderilen idealist Aliye’nin li yazılar yazmaya başladı. Mor Salkımlı Ev adlı anıların- Berkant gibi daha sonraki dönemin aşk romanlarının ön- Kurtuluş Savaşı yıllarında işgalcilerin işbirlikçilerine na- da çocukluğundan başlayarak yaşamından kesitler sundu. cülü olan, mektup ve günlüklerle aktardığı Son Eseri ro- sıl mücadele verdiğini anlattığı ve en başarılı romanların- Türk’ün Ateşle İmtihanı, Kurtuluş Savaşımızın birinci el- manında, ünlü bir romancı olan Feridun Hikmet’le ya- dan Vurun Kahpeye’de, ulusal kurtuluş günlerindeki top- den tanıklığı olan anılarından oluştu. bancı ülkelerde yaşadığı halde kendi kültürüne ve gele- lumsal durumu da başarıyla aktardı. Harap Mabetler, Dağa Çıkan Kurt, Kubbede Ka- neklerine sahip olan ve Avrupa’da kendini kabul ettirmiş Batı öykünmeciliğinin eleştirildiği, 1950’lerde Lale- lan Hoş Sada adlı kitaplarında bir araya getirdiği öy- bir ressam olan Kamuran’ın aşkını anlattı. li’deki ahşap, kâgir ve yeni yükselen beton binaların iç külerinde, yalnızlık, günahkârlık, huzursuzluk, Balkan Hemen hemen tüm romanlarında olduğu gibi, kadın içe olduğu bir sokaktaki, İstanbul’un köklü ailelerin, taş- Savaşı’yla başlayan ulusal duygular, Osmanlı toplumun- kahramanına kendisinin kararlı, çekici, dirençli kendi ru- radan gelenleri ve Amerikalıların anlatıldığı Âkile Hanım da kadın olmanın getirdikleri, kumalık, Dünya Savaşı so- hunu katan Adıvar, Mev’ut Hüküm’de, Avrupa’da öğre- Sokağı’nda aktarılan İstanbul’un bir panoramasıydı. nunda yenik düşen Türklerin mücadelesi, köyden şehre nim gören dengeli biri olan Doktor Kasım Şinasi’nin İs- Yine kadın kahramanların önde olduğu ve kahramanla- göç gibi konuların yanı sıra Türk operası ekseninde Do- tanbul’daki yaşayışını ve Sara’yla evliliğinde yaşadığı rıyla toplumsal sorunlara yönelen en tanınan romanı Si- ğu-Batı sentezi vardı. kıskançlığı anlattı. nekli Bakkal’da, I. Abdülhamit dönemi İstanbul’unu an- ROMANCILIĞI HEP ÖNDE OLDU. lattı. Doğu-Batı sentezini derinlikli olarak işlediği roman- CUMHURİYETTEN SONRA TOPLUMSAL DUYGULARIN, TUTKULARIN, HAYALLERİN da, toplumun çeşitli kesimlerinden insanları tanıttı. YAPIDAKİ DEĞİŞİKLİKLER, KÖYDEN KENTE AĞIR BASTIĞI ROMANLAR YAZDI! II. Abdülhamit döneminde İstanbul’un Aksaray semtin- GÖÇ, DEMOKRASİ, KADIN HAKLARI... Edebiyatın birçok dalında yapıtlar vermesine karşı ro- deki bir mahalledeki değişik kültür ve kesimlerden insan- Cumhuriyetten sonra toplumsal yapıdaki değişiklik- mancılığı hep önde oldu ve kendi yaşadıklarıyla özdeş- ların serüveni olan Sinekli Bakkal da Adıvar’ın romancı- ler, köyden kente göç, demokrasi, kadın hakları gibi kav- leştirerek duyguların, tutkuların, hayallerin ağır bastığı lığının başyapıtıdır. ramların çeşitli kesimlerdeki algılanmasını Döner Ayna, romanlar yazdı. Osmanlı-İslam kültürüyle ve Batı kültü- Halide Edib Adıvar, tüm romanlarında iki kültürü de 1940’ların İstanbul’unu Sonsuz Panayır romanlarında iş- rüyle yetişen, Rıza Tevfik’ten aldığı derslerle kendini ge- aktararak Doğu-Batı sentezini savundu. Tutkulu aşklar- ledi. Kalp Ağrısı’nda, ulusal mücadele kahramanlarından liştiren Halide Edib Adıvar, Osmanlı’da Fatma Aliye’den la anlattığı, idealize ettiği, ruhunun yansımalarını da taşı- Yüzbaşı Hasan Bey ekseninde kalp acısıyla kıvranan ide- sonra ikinci kadın romancı oldu. yan kadın karakterlerini güçlü, etkin tipler olarak yücelt- al kadın Zeyno, intihara kalkışan şımarık Azize ve Batılı Uzun bir aşk öyküsü olan Heyyula adlı ilk romanın- ti. Yazdıklarıyla Türk feminizminin öncüsü kabul edildi. kadın Dora’nın aşklarını kıyaslayarak anlattı. da (1909), gizemli, dengesiz, hırçın ayrıksı bir kadın olan Eski-yeni çatışmasını anlatan, Osmanlı toplumunun Romanın devamı Zeyno’nun Oğlu’nda, Miralay Muhsin’le Selma’yı anlattı. alaturka olan geleneksel kadınlarını öne çıkarırken onla- evlenip Diyarbakır’a giden gururlu kadın Zeyno’nun göz- Aynı yıl yazdığı, yaşamından da izler taşıyan ve aşk rın karşısına antitez olarak Batılı kadın karakterlerini ko- lemleriyle Anadolu’daki memur-halk kopukluğunu, yan- romanlarının ilki olan Raik’in Annesi romanında, kadın- yan ve tarihsel süreciyle siyasal, toplumsal ve kültürel lış Batılılaşmayı ve kuşaklar arasındaki uçurumu aktardı. lık gururu kırılmasına karşın çocuğunu yetiştirmek için değişime göre kadının toplumdaki yerini dünden bugüne özveride bulunan bir kadının çocuğuyla ilişkisini anlattı. CUMHURİYET DÖNEMİ GENÇLİĞİ VE ‘TATARCIK’ taşıyan Halide Edib Adıvar’ın birçok romanı günümüzde Karmaşık aşkların aktarıldığı Seviye Talip romanın- Yedi üniversiteli genç üzerinden Cumhuriyet dönemi de değerini korumaktadır. n 4 9 Ocak 2024